6. ΙΙΙ. στ) Ολίγα περί κυρίων και δούλων.. 6. III. f) A little about masters and slaves. 6. III. f) Un poco sobre amos y esclavos.

στ) Ολίγα περί κυρίων και δούλων και περί του αν οι δούλοι δύνανται να καταστώσιν οι μεν δια τους δε αδελφοί εν πνεύματι. f) A little concerning masters and slaves, and whether slaves can become brethren in spirit to one another.

Θεέ μου! Κι ο λαός είναι αμαρτωλός. And the people are sinners. Ποιος λέει όχι. Η διαφθορά μεγαλώνει μέρα με τη μέρα και προέρχεται εκ των άνω. Corruption is growing day by day and it comes from above. Η απομόνωση εμφανίζεται και μέσα στο λαό: οι κουλάκοι και οι τοκογλύφοι πληθαίνουν. Isolation is also appearing among the people: the kulaks and loan sharks are multiplying. O έμπορος πασχίζει όλο και περισσότερο ν' αποχτήσει τιμές, προσπαθεί να δείξει πως είναι μορφωμένος χωρίς να 'χει καμιά μόρφωση, και για να το καταφέρει αυτό περιφρονεί τις παλιές συνήθειες, απαρνιέται και την πίστη των πατέρων του ακόμα. The merchant strives more and more to gain honour, tries to show that he is educated without having any education, and in order to achieve this he despises the old habits, and even renounces the faith of his fathers. Πάει και κάνει επισκέψεις στους πρίγκηπες, όμως αυτός δεν είναι παρά ένας μουζίκος που 'χει διαφθαρεί. He goes and pays visits to the princes, but he is nothing but a muzhik who is corrupt. O λαός σάπισε απ' το μεθύσι και δεν μπορεί να το παρατήσει. The people are rotten with drunkenness and cannot give it up. Και πόσο άγρια φέρεται στην οικογένεια, στη γυναίκα του, ακόμα και στα παιδιά του. And how brutal he is to his family, his wife, even his children. Κι όλα αυτά γιατί πίνει. All because he drinks. Είδα στα εργοστάσια να δουλεύουν εννιάχρονα· παιδιά: αδύνατα, αρρωστιάρικα, καμπουριασμένα, που πρόφτασαν κιόλας να διαφθαρούν. I saw nine-year-old children working in the factories: skinny, sickly, stooped over, who had already reached the age of puberty. Όλη τη μέρα του Θεού δουλεύουν μέσα στις πνιχτικές αίθουσες, μέσα στο θόρυβο της μηχανής, ακούν βρισιές κι ακόλαστα λόγια και πίνουν βότκα. All God's day they work in the stifling halls, in the noise of the machine, listening to swearing and lewd words and drinking vodka. Πάντα βότκα. Always vodka. Αυτό χρειάζεται τάχα η ψυχή ενός τόσο μικρού παιδιού; Του χρειάζεται ο ήλιος, τα παιδικά παιχνίδια, το φωτεινό παράδειγμα και μια στάλα αγάπη. Is that what the soul of such a young child needs?It needs sunshine, children's toys, a bright example and a little bit of love. Δεν πρέπει να εξακολουθήσει αυτό, καλόγεροι, δεν πρέπει να συνεχιστεί ο βασανισμός των παιδιών! This must not continue, monks, the torture of children must not continue!

Σηκωθείτε και διδάξτε το αυτό. Get up and teach this. Γρήγορα, όσο μπορείτε πιο γρήγορα. Quickly, as quickly as you can. Μα ο Θεός θα σώσει τη Ρωσία, γιατί αν κι ο λαός είναι διεφθαρμένος και δεν μπορεί πια ν' απαρνηθεί τη βρωμερή αμαρτία του, ξέρει πως αυτή την αμαρτία την έχει καταραστεί ο Θεός και πως κάνει άσχημα αμαρτάνοντας. But God will save Russia, because although the people are corrupt and can no longer renounce their filthy sin, they know that this sin is cursed by God and that they are doing badly by sinning. Θα πει λοιπόν πως ο λαός μας πιστεύει ακόμα στην αλήθεια, παραδέχεται το Θεό και κλαίει για τα κρίματά του. So he will say that our people still believe in the truth, admit God and weep for their sins. Αυτό δεν γίνεται με τους μορφωμένους. This is not the case with the educated. Αυτοί, έχοντας για βάση την επιστήμη, θέλουν να πετύχουν την κοινωνική δικαιοσύνη μονάχα με το λογικό τους, αγνοώντας το Χριστό κι έχουν διακηρύξει πια πως δεν υπάρχει ούτε έγκλημα ούτε αμάρτημα. They, having science as their basis, want to achieve social justice only by their reason, ignoring Christ, and have now proclaimed that there is neither crime nor sin. Με τον τρόπο που σκέφτονται, έχουν δίκιο: γιατί, μια και δεν. The way they think, they are right: because, since they don't. έχεις Θεό, τότε τι νόημα μπορεί να 'χει το έγκλημα; Στην Ευρώπη ο λαός ξεσηκώνεται και βιαιοπραγεί κιόλας ενάντια στους πλούσιους και οι λαϊκοί ηγέτες τον οδηγούν σ' αιματηρές συγκρούσεις και του μαθαίνουν πως το μίσος του είναι δίκαιο. you have a God, then what sense can crime have?In Europe the people rise up and even commit violence against the rich and the popular leaders lead them into bloody conflicts and teach them that their hatred is just. Μα «είναι καταραμένο το μίσος τους γιατί είναι σκληρό». But "their hatred is cursed because it is cruel". Όμως τη Ρωσία θα τη σώσει ο Κύριος, όπως την έσωσε κιόλας πολλές φορές. But the Lord will save Russia, as he has saved it many times. Η σωτηρία θα 'ρθει απ' το λαό, απ' την πίστη του, και την ταπεινοφροσύνη του. Salvation will come from the people, from their faith and their humility. Πατέρες και δάσκαλοι, διαφυλάξτε την πίστη του λαού γιατί όλα αυτά δεν είναι όνειρο: όλη μου τη ζωή απορούσα με τη μεγάλη αξιοπρέπεια που 'χει ο λαός μας, μια αξιοπρέπεια ωραία κι αληθινή, την είδα με τα μάτια μου, μπορώ να το μαρτυρήσω, την έβλεπα κι απορούσα, την έβλεπα παρ' όλο το έρεβος, τη βρωμιά και τη φτώχεια του λαού μας. Fathers and teachers, preserve the faith of the people because all this is not a dream: all my life I have been amazed at the great dignity of our people, a dignity that is beautiful and true, I have seen it with my own eyes, I can testify to it, I have seen it and I have been amazed, I have seen it despite all the squalor, the dirt and the poverty of our people. Δεν έχει κανένα ραγιαδισμό κι ας πέρασε δυο αιώνες σκλαβιάς. It has no rayadism, even though it has spent two centuries of slavery. Έχει ύφος ελεύθερο και φέρεται σαν ελεύθερος, χωρίς όμως να προσβάλλει κανέναν. He has a free style and acts like a free man, but without offending anyone. Δεν είναι ούτε εκδικητικός ούτε φθονερός. He is neither vindictive nor envious.

— Είσαι φημισμένος, είσαι πλούσιος, είσαι έξυπνος, έχεις ταλέντο· χαλάλι σου, ας σ' ευλογεί ο Θεός. - You're famous, you're rich, you're smart, you're talented; bless you, God bless you. Σε τιμώ, μα ξέρω πως και γω άνθρωπος είμαι. I honor you, but I know I'm human too. Και μονάχα το γεγονός ότι σε τιμώ χωρίς φθόνο, αποδείχνει την αξιοπρέπειά μου. And the very fact that I honor you without envy proves my dignity.

Αλήθεια σας λέω, αν δεν το λένε αυτό (γιατί δεν ξέρουν ακόμα να το πουν), όμως έτσι συμπεριφέρονται, το είδα και το δοκίμασα ο ίδιος. I tell you the truth, if they don't say that (because they don't know how to say it yet), but that's how they behave, I've seen it and I've tried it myself. Και (το πιστεύετε τάχα;) όσο πιο φτωχός και ταπεινός είναι ο Ρώσος, τόσο περισσότερη απ' αυτή την αξιοπρεπή αλήθεια έχει μέσα του, γιατί οι κουλάκοι και οι τοκογλύφοι έχουν κιόλας διαφθαρεί οι περισσότεροι και σ' αυτό φταίμε εμείς που ολιγωρήσαμε και δεν το προσέξαμε! And (can you believe it?) the poorer and humbler the Russian is, the more of this decent truth he has in him, because most of the kulaks and moneylenders have already been corrupted, and we are to blame for this, because we have been negligent and did not notice it! Μα ο Θεός θα σώσει τους ανθρώπους του γιατί η Ρωσία είναι μεγάλη με την ταπεινοφροσύνη. But God will save his people because Russia is great with humility. Ονειρεύομαι να δω και σχεδόν βλέπω πια το μέλλον μας: γιατί θα γίνει έτσι· ακόμα κι ο πιο διεφθαρμένος πλούσιός μας θα ντραπεί τέλος για τα πλούτη του μπροστά στον φτωχό και τότε ο φτωχός, βλέποντας αυτή την ταπεινοφροσύνη του, θα τον καταλάβει και θα υποχωρήσει μπροστά του και θ' απαντήσει με χαρά και τρυφερότητα στην ευγενική του ντροπή. I dream to see and almost see now our future: for it will be so; even our most depraved rich man will at last be ashamed of his riches before the poor man, and then the poor man, seeing this humility, will understand him, and retreat before him, and answer with joy and tenderness to his noble shame. Να 'στε βέβαιοι πως αυτό θα συμβεί στο τέλος: για κει τραβάμε. Rest assured that this will happen in the end: that's where we're headed. Η ισότητα βρίσκεται μονάχα στην πνευματική αξιοπρέπεια του ανθρώπου. Equality is found only in the spiritual dignity of man. Κι αυτό θα το καταλάβουν μονάχα εδώ σε μας. And only here in us will they understand that. Όταν όλοι θα γίνουν αδέρφια, θα θεμελιωθεί και η αδερφοσύνη, και πριν απ' την αδερφοσύνη ποτέ δε θα μπορέσουν να μοιράσουν τ' αγαθά τους. When they all become brothers, brotherhood will be established, and before brotherhood they will never be able to share their goods. Εμείς φυλάμε την εικόνα του Χριστού, που θα λάμψει σαν πολύτιμο διαμάντι σ' όλο τον κόσμο... Γέννοιτο, γέννοιτο! We guard the image of Christ, which will shine like a precious diamond in the whole world... Born, born!

Πατέρες και δάσκαλοι, μια φορά μου συνέβη κάτι πολύ συγκινητικό. Fathers and teachers, once a very touching thing happened to me. Στις οδοιπορίες μου συνάντησα μια φορά στην πολιτεία Κ. την παλιά μου ορντινάντσα, τον Αθανάση. On my travels I met my old horde, Athanasius, once in the state of K. Είχαν περάσει οχτώ χρόνια από τότε που χωρίσαμε. It had been eight years since we had separated. Με είδε τυχαία στην αγορά, με γνώρισε, έτρεξε κοντά μου και, Θεέ μου, πόσο χάρηκε! She saw me by chance in the market, met me, ran to me and, my God, how happy she was!

— Πατερούλη μου, αφέντη μου, εσείς είσαστε τάχα; Μπας και με γελούν τα μάτια .μου; - My father, my father, my lord, is it you, my father, my lord, are you?

Με πήγε σπίτι του. He took me to his house. Είχε τελειώσει πια τη θητεία του, είχε παντρευτεί, είχε και δυο μικρά παιδάκια. He had finished his service, he was married and had two small children. Ζούσε κάνοντας μικρεμπόριο, είχε έναν πάγκο στην αγορά. He made a living doing petty trading, he had a stall in the market. Το δωμάτιό του ήταν φτωχικό μα καλοσυγυρισμένο, χαρωπό. His room was poor but well-appointed, cheerful. Μ' έβαλε να κάτσω, άναψε το σαμοβάρι, έστειλε να φωνάξουν την γυναίκα του, λες κι ο ερχομός μου ήταν μια γιορτή γι' αυτόν. He made me sit down, lit the samovar, sent for his wife, as if my coming was a celebration for him. Έφερε κοντά μου τα παιδιά: He brought the children to me:

— Ευλογήστε τα, πατερούλη. - Bless them, Father.

— Αξίζω τάχα να τα ευλογήσω; του απαντάω εγώ. - Do I deserve to bless them?I answer him. Εγώ είμαι ένας απλός και ταπεινός καλόγερος- θα προσευχηθώ γι' αυτά στο Θεό. I am a simple and humble monk; I will pray to God for them. Όσο για σένα, Αθανάση Παύλοβιτς, κάθε μέρα παρακαλώ το Θεό, από τότε ακόμα, γιατί συ ήσουν η αιτία να γίνουν όσα γίνανε. As for you, Athanasi Pavlovitch, every day I pray to God, even since then, because you were the cause of what happened.

Και του το εξήγησα όπως μπορούσα. And I explained it to him as best I could. Αυτός με κοιτάει και δεν μπορεί να το φανταστεί πως εγώ, ο αφέντης του ο αξιωματικός, κάθομαι τώρα έτσι μπροστά του με τέτοιο ρούχο: έκλαψε μάλιστα. He looks at me and cannot imagine that I, his master the officer, am now sitting before him in such a garment: he even cried.

— Γιατί κλαις λοιπόν, αξέχαστέ μου άνθρωπε; του λέω εγώ. - Why then weepest thou, my unforgettable man?I say to him. Καλύτερα άσε την ψυχή σου να χαρεί για μένα, καλέ μου, γιατί ο δρόμος μου είναι γεμάτος χαρά και φως. Better let your soul rejoice for me, dear one, for my way is full of joy and light.

Δε μιλούσε πολύ, μονάχα αναστέναζε και κουνούσε συγκινημένος το κεφάλι του. He didn't talk much, just sighed and shook his head in emotion.

— Και πού είναι τα πλούτη σας; με ρωτάει. - And where are your riches? he asks me.

Του απαντάω:

— Τα 'δωσα στο μοναστήρι. Εκεί έχουμε κοινόβιο.

Μετά το τσάι άρχισα να τους αποχαιρετώ και ξαφνικά μου 'δωσε μισό ρούβλι δωρεά για το μοναστήρι, κι άλλο μισό μου το 'βαλε βιαστικά στο χέρι: After tea I started to say goodbye to them and suddenly he gave me half a ruble as a donation for the monastery, and another half he hurriedly put in my hand:

— Αυτό είναι για σας, μου λέει. - This is for you, he says. Τώρα που περιοδεύετε ίσως να σας χρειαστεί, πατερούλη. Now that you're on the road, you might be needed, Daddy.

Πήρα το μισό του ρούβλι, υποκλίθηκα σ' αυτόν και στη γυναίκα του κι έφυγα χαρούμενος. I took his half a ruble, bowed to him and his wife and left happily. Στο δρόμο σκεφτόμουν: Τώρα και οι δυο μας, αυτός στο σπίτι του και γω στο δρόμο, αναστενάζουμε, μα χαμογελάμε χαρούμενα και η καρδιά μας είναι εύθυμη, κουνάμε το κεφάλι καθώς θυμόμαστε πως θέλησε ο Θεός και συναντηθήκαμε. On the road I was thinking: now both of us, he in his house and I on the road, sighing, but smiling joyfully and our hearts are merry, shaking our heads as we remember how God willed and we met. Από τότε ποτέ πια δεν τον ξανάδα. Since then I never saw him again. Ήμουν αφέντης του κι αυτός δούλος μου, μα τώρα, όταν φιληθήκαμε με αγάπη και με πνευματική κατάνυξη, συντελέσθηκε ανάμεσά μας η μεγάλη ανθρώπινη αδερφοσύνη. I was his master and he was my slave, but now, when we kissed with love and spiritual devotion, the great human brotherhood was established between us. Σκέφτηκα πολύ πάνω σ' αυτό και τώρα συλλογίζομαι τούτο: Γιατί να 'ναι ασύλληπτο το ότι αυτή η μεγάλη κι απλόψυχη συνένωση θα πραγματοποιηθεί στον καιρό της ανάμεσα σ' όλους τους ανθρώπους της Ρωσίας μας; Πιστεύω πως θα γίνει αυτό και δε θ' αργήσει. I have thought a great deal about this and now I ponder this: why should it be inconceivable that this great and simple-hearted union will take place in its time among all the people of our Russia?I believe it will happen and it will not be long in coming.

Για τους δούλους θα προσθέσω και τα παρακάτω. For the slaves I will add the following. Όταν ήμουν νέος, θύμωνα πολλές φορές με τους υπηρέτες: When I was young, I was often angry with the servants:

— Η μαγείρισσα σέρβιρε πολύ ζεστό το φαΐ, η ορντινάντσα δεν καθάρισε καλά τα ρούχα. - The cook served the food too hot, the orderly did not clean the clothes well.

Μα με φώτισε τότε ξαφνικά η σκέψη του αγαπητού μου αδερφού, που την άκουσα απ' τον ίδιο όταν ακόμα ήμουν παιδί: — Το αξίζω τάχα να με υπηρετεί ένας άλλος και γω να τον κακομεταχερίζομαι, γιατί είναι φτωχός κι αμόρφωτος; But then I was suddenly enlightened by the thought of my dear brother, which I heard from him when I was still a child: - Do I deserve to be served by another and to be mistreated by him, because he is poor and uneducated?

Κι απόρησα τότε πόσο αργά μας έρχονται στο νου μερικά πράγματα που είναι τόσο απλά και καθαρά. And I wondered at the time how late we remember some things that are so simple and clear. Οι λαϊκοί είναι αδύνατο να ζήσουν χωρίς υπηρέτη, μα εσύ κάνε να γίνει ο υπηρέτης σου πιο ελεύθερος πνευματικά απ' ό,τι θα 'ταν αν δεν ήταν υπηρέτης. It is impossible for the laity to live without a servant, but you make your servant more spiritually free than he would be if he were not a servant. Και γιατί να μην μπορέσω να γίνω υπηρέτης του υπηρέτη μου, με τρόπο μάλιστα που να το βλέπει κι αυτός, χωρίς όμως καμιά περηφάνεια από μέρους μου και χωρίς καμιά δυσπιστία από μέρους του; Γιατί να μη γίνει ο υπηρέτης μου κάτι σαν συγγενής μου, τόσο που να τον πάρω κι αυτόν μέσα στην οικογένειά μου κι αυτό να μου δώσει χαρά; Ακόμα και τώρα μπορεί να γίνει κάτι τέτοιο και θα χρησιμεύσει για βάση της μελλοντικής υπέροχης συνένωσης των ανθρώπων, όταν δε θα ζητάει πια ο άνθρωπος να βρει υπηρέτες ή να μεταβάλει σε δούλους τους ομοίους του, όπως γίνεται τώρα, μα απεναντίας θα θελήσει να γίνει ο ίδιος υπηρέτης όλων, όπως λέει και το Ευαγγέλιο. And why should I not be able to become my servant's servant, in a way that he can see it too, but without any pride on my part and without any distrust on his part?Why should my servant not become something like a relative of mine, so that I can take him into my family and this will give me joy?Even now such a thing can be done and it will serve as a basis for the future wonderful union of men, when man will no longer ask for servants or turn his own kind into slaves, as it is done now, but without Και είναι δυνατόν να 'ναι όνειρο το να πιστεύουμε πως ο άνθρωπος στο τέλος θα βρει τη χαρά αποκλειστικά σε έργα ευσπλαχνίας και διδαχής κι όχι, όπως στις μέρες μας, μέσα στις σκληρές απολαύσεις της απληστίας, της ακολασίας, της αλαζονείας, της καυχησιολογίας και του φθονερού θριάμβου του ενός πάνω στον άλλον; Είμαι βέβαιος πως αυτό δεν είναι όνειρο, μα θα γίνει γρήγορα. And can it be a dream to believe that in the end man will find joy exclusively in works of mercy and instruction and not, as in our days, in the cruel pleasures of greed, debauchery, arrogance, boasting and the envious triumph of one over another?I am sure that this is not a dream, but it will soon come to pass. Μας ειρωνεύονται και μας ρωτάνε: They mock us and ask us questions:

— Πότε θα 'ρθει λοιπόν αυτή η εποχή; Και θα 'ρθει τάχα ποτέ; - So when will this age come?And will it ever come?

Η γνώμη μου είναι πως με τη βοήθεια του Χριστού θα επιτελέσουμε αυτό το μεγάλο έργο. My opinion is that with the help of Christ we will accomplish this great work. Μήπως λίγες ιδέες φάνηκαν στον κόσμο, στην ιστορία της ανθρωπότητας, που μόλις πριν από δέκα χρόνια ούτε να τις φανταστεί δεν μπορούσε κανείς και που παρουσιάζονταν ξαφνικά όταν ερχόταν η μυστική τους ώρα και διαδίδονταν σ' όλη τη γη; Έτσι θα συμβεί και στον τόπο μας, ο λαός μας θα φωτίσει ολάκερο τον κόσμο και όλοι θα πουν: Have few ideas appeared in the world, in the history of mankind, that only ten years ago no one could have imagined and that suddenly appeared when their secret hour came and spread throughout the earth?So it will happen in our land, our people will illuminate the whole world and everyone will say:

«Ό λίθος, τον όποιον απέρριψαν οι οικοδόμοι, κατέστη ό ακρογωνιαίος λίθος τού οικοδομήματος». "The stone which the builders rejected became the cornerstone of the building."

Θα μπορούσαμε να ρωτήσουμε εκείνους που μας χλευάζουν: We could ask those who mock us:

— Λέτε πως εμείς ονειροπολούμε. - You say that we are dreaming. Μα εσείς πότε θα χτίσετε το οικοδόμημά σας και πότε θα οργανωθείτε δίκαια μονάχα με το λογικό σας, δίχως το Χριστό; But when will you build your edifice and when will you organize yourselves righteously by your own reason alone, without Christ?

Γιατί τούτοι, αν και βεβαιώνουν πως παλεύουν για τη συνένωση, στην πραγματικότητα αυτό το πιστεύουν μονάχα οι πιο αφελείς απ' αυτούς, τόσο που είναι ν' απορεί κανείς με την αφέλειά τους. For although they assert that they are fighting for unification, in reality only the most naive among them believe this, so much so that one is amazed at their naivety. Μα την αλήθεια, αυτοί έχουν περισσότερο ονειροπόλα φαντασία από μας. But the truth is, they have more dreamy imagination than we do. Σκέφτονται να τα κανονίσουν όλα δίκαια μα, απορρίπτοντας το Χριστό, στο τέλος θα πλημμυρίσουν τον κόσμο με αίμα. They think to settle everything fairly but, by rejecting Christ, they will end up flooding the world with blood. Γιατί το αίμα ζητάει αίμα. Because blood calls for blood. Μάχαιραν έδωσες, μάχαιραν θα λάβεις. Thou hast given a sword, thou shalt receive a sword. Και, αν δεν υπήρχε η υπόσχεση του Χριστού, θα εξολοθρεύονταν μεταξύ τους ως τους τελευταίους δυο ανθρώπους επί της γης. And, but for the promise of Christ, they would have been annihilated among themselves as the last two people on earth. Μα κι αυτοί οι τελευταίοι δε θα κατάφερναν να συγκρατήσουν την περηφάνεια τους κι ο τελευταίος θα σκότωνε τον προτελευταίο και ύστερα και τον εαυτό του. But even the latter would not be able to contain their pride and the latter would kill the second to last and then himself. Και θα γινόταν αυτό αν δεν είχε υποσχεθεί ο Χριστός πως θ' αποφευχθεί κάτι τέτοιο για χάρη των πράων και των ταπεινών. And this would have happened if Christ had not promised that this would be avoided for the sake of the meek and humble. Άρχισα τότε, με τη στολή του αξιωματικού ακόμα, μετά την μονομαχία μου, να μιλάω για τους υπηρέτες και θυμάμαι πως όλοι απορούσαν μαζί μου: I began then, still in my officer's uniform, after my duel, to talk about the servants, and I remember that everyone was astonished at me:

— Τι θέλετε λοιπόν; μου λέγανε. - So what do you want? they said. Να βάλουμε τον υπηρέτη να κάτσει στο ντιβάνι και να του σερβίρουμε τσάι; Και τότε εγώ τους απαντούσα: Shall we have the servant sit on the divan and serve him tea?And then I would answer them:

— Γιατί όχι κι αυτό; Έστω κι αν θα γίνεται αραιά και πού. - Why not that?Even if it's only sporadically and occasionally.

Όλοι τότε γελάσανε. Η ερώτησή τους ήταν ελαφρόμυαλη και η απάντησή μου όχι και πολύ ξεκάθαρη, μα νομίζω πως έκρυβε μέσα της κάποια αλήθεια. Their question was light-hearted and my answer was not very clear, but I think there was some truth in it.