×

Usamos cookies para ayudar a mejorar LingQ. Al visitar este sitio, aceptas nuestras politicas de cookie.


image

Radio Ambulante, Los que se saben la letra, que la canten

Los que se saben la letra, que la canten

Daniel Alarcón: Soy Daniel Alarcón. Hoy en Radio Ambulante, Los que se saben la letra que la canten.

Nos vamos a Tamaulipas, en el norte de México. Es el epicentro de la llamada guerra contra el narco, un conflicto que tiene una particularidad. No se puede nombrar a los bandos que la pelean. Ni mencionar por qué se matan. Ni pedir explicaciones por tanta sangre.

La escritora Lizzy Cantú nos cuenta cómo uno aprende a convivir con tanto silencio.

Lizzy Cantú: Era diciembre y con mis primos y hermanos estábamos en la cochera de la casa de mi abuela, celebrando como cada año, una posada antes de Navidad. Pero los músicos ya no querían cantar.

Lizzy Cantú: Mientras abríamos otra cerveza y espantábamos el frío frotándonos las manos, los músicos sostenían incómodos la tarola y el acordeón. Queríamos que el fara fara cantara un corrido conocido, La Dama de Hierro, que cuenta la historia de una abogada que había desobedecido al narco. Pero no. Nada. La ejecución de la protagonista era tan reciente que los músicos parecían tener amnesia temporal.

Pedimos explicaciones, y uno de los músicos, un hombre bajito, de bigote tupido, respondió «Si quieren, nosotros ponemos la música y ustedes la cantan… No sea que nos oigan»

Y no tuvimos que preguntarle a quién se refería.

Lizzy Cantú: A los norteños de México nos gusta presumir que somos francos y honestos. Queremos creer que por la aridez de nuestras tierras no nos andamos con rodeos. Que no nos asustan las pistolas, los huracanes ni las víboras porque crecimos rodeados de ellos.

Lizzy Cantú: Soy de Reynosa, Tamaulipas, una ciudad con casi un millón de habitantes pero alma de pueblo. Queda al borde del Río Bravo. A una hora del Golfo de México y a cinco minutos de Texas. Queda en el corazón de una guerra contra el narcotráfico, una guerra que para nosotroses solo la continuación de la violencia de las décadas anteriores. El salto a la fama de las escenas que hace tiempo vemos desde las ventanas.

Lizzy Cantú: Para nosotros cantar corridos en una reunión familiar con los abuelos y los primos no es una extravagancia, ni el motivo de estudios sociológicos en universidades extranjeras. Aprendimos a cantar un repertorio de historias que incluía contrabandistas, hijas desobedientes, hacendatarios honorables, maestras despechadas, policías valientes, tramposos entrañables, y narcos.

Lizzy Cantú: Cada vez había más corridos de narcos porque cada vez había más narcos. Que fueran más no era problema, porque eran todavía leyendas. Pero los corridos, junto con las balas y su sangre se fueron volviendo más actuales. Y transitamos de un tipo de historia al otro sin darnos cuenta que poco a poco íbamos a quedarnos sin poder ponerle letra a nuestras canciones.

Lizzy Cantú: Volver por unos días a mi ciudad significa recuperar el acento golpeado y cantado del noreste. Ese en donde cada sílaba se pronuncia con el ritmo seco de un martillo y sólo de vez en cuando se atropellan los finales: ahijao, chiquía, pelao. En las ciudades ribereñas se habla recio, se anuncian las visitas con chiflidos, y los vecinos suenan el claxon de las camionetas cuando pasan por la cuadra y se encuentran con algún conocido.

Lizzy Cantú: Pero adentro de las casas, donde se supone que sólo entran los de confianza, hay palabras que se susurran, que apenas se dibujan con los labios, como si fuera pecado decirlas, como si hiciera falta aprender otro idioma para ponerte al tanto de los chismes. Es como volver y darte cuenta que ya no entiendes tu lengua materna.

Lizzy Cantú: “Estos fulanos”, dice una de mis tías y tuerce la boca levantando las cejas, como si los tuviera enfrente. Pero está sola. “¿Quiénes, mamá?”, pregunta su hija, que tiene años viviendo fuera. “¡Ay, pues quiénes van a ser, los malos contigo no se puede hablar!”

Lizzy Cantú: Hay palabras que ya no se dicen. En Reynosa una de ellas es narco. Sólo se dice la gente. Y hay letras que ya no se mencionan, como la última del abecedario, porque así se hacen llamar los delincuentes peligrosos. Hemos empezado a entender que hay de unos y de otros: son de aquella gente o de esta gente.

Lizzy Cantú: Desde que vivo fuera lo advierto cuando llamo a mi mamá por Skype y ella acerca su rostro a la pantalla y susurra mirando por encima de su hombro como si fueran a descubrirnos. Lo que me cuenta no es ningún secreto. Son las mismas historias que repiten los noticieros. Pero para nosotros tienen otro significado porque se trata de nuestros conocidos, de apellidos familiares, de calles donde antes íbamos a dar la vuelta.

Lizzy Cantú: En Reynosa he oído pláticas donde La Constructora de Guadalajara no es una nueva empresa, y la Compañía de Gas no vende combustible, sino que son otro modo de nombrar al Cartel del Golfo, de llamar a los que firman mantas en los puentes cuando es el aniversario de la captura de algún líder de sicarios. En Reynosa “los malos” no son todos los delincuentes, sino sólo los contrarios al Cédégé, “los de la letra”. Allí a un vecino lo pasean para asustarlo, al esposo de una amiga lo levantan, al compadre le cobran piso. Es decir, secuestran, matan, extorsionan.

Lizzy Cantú: A mi generación nadie nos mostró la sangre, ni nos explicó los corridos. Cuando yo tenía trece años, en los años noventa, era cool escuchar las historias de mi tierra en los discos de las bandas de rock, nos parecía un acto rebelde cantar «Contrabando y traición» con guitarra eléctrica. Nosotros nos sabíamos la letra desde antes, pero no conocimos a los protagonistas.

Lizzy Cantú: Y en esa época todavía las cantábamos completas porque no habíamos visto los cadáveres en las calles, ni los cuerpos colgados en los puentes. Porque a ninguno de nuestra edad lo había alcanzado aún una bala perdida. Ahora, mis hermanos y los de su generación, muchachos que no hicieron el servicio militar, hablan de armas como los de la mía hablaban de autos.

Lizzy Cantú: Aprendieron que los federales traen M-16s, que si son G-3 son del ejército, y que ya casi ningún malandro carga con AK-47 porque ahora lo que predomina son los R-15s. Pero no se habla de masacres ni de balaceras. Dicen que hubo cuetes. O una tronadera. Y si a alguno le hacen daño, seguro que no era un narco sino un narquillo. «El diminutivo es un paliativo para recuperar la conversación», me explica uno de mis hermanos por Skype, con la puerta de la casa bien cerrada. [Se cierra una puerta] Narquillo es una palabra permitida, un nombre que nos da menos miedo.

Lizzy Cantú: Aquella noche de invierno, frente a los músicos de chaqueta de cuero y sombrero, nadie protestó demasiado. Queríamos seguir pasándola bien. «Es mejor que no se la sepan, primo», dijo mi hermano cuando el fara-fara no quiso cantar aquel corrido. «No vayamos a terminar cantando otra cosa». Se río, nervioso, y comenzaron a tocar.

Los demás sólo tarareamos, aunque sí nos supiéramos la letra.

Daniel Alarcón: Lizzy Cantú es editora de Etiqueta Negra, y vive en Lima, Perú.

Esta historia es una co-producción de esa revista y Radio Ambulante. Gracias a Camilo Martínez del estudio La Guayaba.

Radio Ambulante busca descubrir las historias de América Latina. Grabamos en KALW en San Francisco, California. Para escuchar más, visita nuestra página web, radioambulante.org.


Los que se saben la letra, que la canten Diejenigen, die den Text kennen, sollen ihn singen. Those who know the lyrics, let them sing it Que ceux qui connaissent les paroles les chantent. Chi conosce le parole, le canti. 歌詞を知っている人には、歌ってもらおう。 Ci, którzy znają słowa, niech je zaśpiewają. Para aqueles que conhecem a letra, que a cantem. Те, кто знает слова, пусть поют их. De som kan orden, låt dem sjunga det. Sözleri bilenler söylesin 知道歌詞的人就唱吧

Daniel Alarcón: Soy Daniel Alarcón. Daniel Alarcón: I am Daniel Alarcón. Daniel Alarcón: Ben Daniel Alarcón. Hoy en Radio Ambulante, Los que se saben la letra que la canten. Today on Radio Ambulante, Those who know the lyrics to sing it. Aujourd'hui sur Radio Ambulante, Ceux qui connaissent les paroles pour la chanter. Bugün Radio Ambulante'de, Sözleri bilenler söylesin.

Nos vamos a Tamaulipas, en el norte de México. We are going to Tamaulipas, in the north of Mexico. Nous allons à Tamaulipas, au nord du Mexique. Kuzey Meksika'daki Tamaulipas'a gidiyoruz. Es el epicentro de la llamada guerra contra el narco, un conflicto que tiene una particularidad. It is the epicenter of the so-called war on drugs, a conflict that has a particularity. C'est l'épicentre de la soi-disant guerre contre la drogue, un conflit qui a une particularité. Burası, uyuşturucuya karşı savaş olarak adlandırılan ve kendine has bir özelliği olan çatışmanın merkez üssüdür. No se puede nombrar a los bandos que la pelean. You cannot name the sides that fight it. Vous ne pouvez pas nommer les côtés qui le combattent. Savaşan tarafları isimlendirmek mümkün değil. Ni mencionar por qué se matan. Not to mention why they kill themselves. Sans parler de pourquoi ils se suicident. Birbirlerini neden öldürdüklerinden bahsetmiyorum bile. Ni pedir explicaciones por tanta sangre. Nor ask for explanations for so much blood. Ni demander des explications pour tant de sang. И не просить объяснений за такое количество крови. Bu kadar çok kan için açıklama da istemiyoruz.

La escritora Lizzy Cantú nos cuenta cómo uno aprende a convivir con tanto silencio. The writer Lizzy Cantú tells us how one learns to live with so much silence. L'écrivain Lizzy Cantú nous raconte comment on apprend à vivre avec tant de silence. Писательница Лиззи Канту рассказывает, как научиться жить в такой тишине. Yazar Lizzy Cantú bize insanın bu kadar sessizlikle yaşamayı nasıl öğrendiğini anlatıyor.

Lizzy Cantú: Era diciembre y con mis primos y hermanos estábamos en la cochera de la casa de mi abuela, celebrando como cada año, una posada antes de Navidad. Lizzy Cantú: It was December and with my cousins and brothers we were in the garage of my grandmother's house, celebrating like every year, an inn before Christmas. Lizzy Cantú : C'était en décembre et avec mes cousins et frères nous étions dans le garage de la maison de ma grand-mère, fêtant comme chaque année, une auberge avant Noël. Лиззи Канту: Это был декабрь, и мы с моими кузенами и братьями были в гараже дома моей бабушки, празднуя, как каждый год, в гостинице перед Рождеством. Lizzy Cantú: Aralık ayıydı ve kuzenlerim ve kardeşlerimle birlikte büyükannemin evinin garajındaydık, her yıl olduğu gibi Noel'den önce bir posada kutluyorduk. Pero los músicos ya no querían cantar. But the musicians no longer wanted to sing. Но музыканты больше не хотели петь. Ancak müzisyenler artık şarkı söylemek istemiyordu.

Lizzy Cantú: Mientras abríamos otra cerveza y espantábamos el frío frotándonos las manos, los músicos sostenían incómodos la tarola y el acordeón. Lizzy Cantú: While we were opening another beer and fighting the cold by rubbing our hands, the musicians held the snare and the accordion uncomfortably. Lizzy Cantú : Pendant que nous ouvrions une autre bière et que nous luttions contre le froid en nous frottant les mains, les musiciens tenaient la caisse claire et l'accordéon inconfortablement. Лиззи Канту: Пока мы открывали еще одну кружку пива и боролись с холодом, потирая руки, музыканты неудобно держали малый барабан и аккордеон. Lizzy Cantú: Biz bir bira daha açıp ellerimizi birbirine sürterek soğuğu kovalarken, müzisyenler tarola ve akordeonu rahatsız edici bir şekilde tutuyorlardı. Queríamos que el fara fara cantara un corrido conocido, La Dama de Hierro, que cuenta la historia de una abogada que había desobedecido al narco. We wanted the fara fara to sing a well-known corrido, La Dama de Hierro, which tells the story of a lawyer who had disobeyed the narco. Nous voulions que la fara fara chante un corrido bien connu, La Dama de Hierro, qui raconte l'histoire d'un avocat qui avait désobéi au trafiquant de drogue. Мы хотели, чтобы фара фара спела хорошо известный корридо «Ла Дама де Йерро», в котором рассказывается история адвоката, который ослушался торговца наркотиками. Fara fara'nın, narkolara itaatsizlik eden bir avukatın hikayesini anlatan La Dama de Hierro adlı tanınmış bir koridoyu söylemesini istedik. Pero no. But not. Ama hayır. Nada. Nothing. Hiçbir şey. La ejecución de la protagonista era tan reciente que los músicos parecían tener amnesia temporal. The execution of the protagonist was so recent that the musicians seemed to have temporary amnesia. L'exécution du protagoniste était si récente que les musiciens semblaient avoir une amnésie temporaire. Казнь главного героя была настолько недавней, что у музыкантов, казалось, была временная амнезия. Kahramanın idamı o kadar yeniydi ki, müzisyenler geçici hafıza kaybı yaşıyor gibiydi.

Pedimos explicaciones, y uno de los músicos, un hombre bajito, de bigote tupido, respondió «Si quieren, nosotros ponemos la música y ustedes la cantan… No sea que nos oigan» We asked for explanations, and one of the musicians, a short man with a bushy mustache, replied "If you want, we will put on the music and you sing it ... Lest you hear us" Nous avons demandé des explications, et l'un des musiciens, un petit homme avec une moustache touffue, a répondu "Si tu veux, nous mettrons la musique et tu la chantes... De peur que tu nous entendes" Мы попросили объяснений, и один из музыкантов, невысокий мужчина с густыми усами, ответил: «Если хочешь, мы поставим музыку, а ты ее спой… Чтобы ты нас не услышал». Açıklama istedik ve müzisyenlerden biri, gür bıyıklı kısa boylu bir adam, "İsterseniz biz müziği çalarız, siz de söylersiniz... Bizi duymasınlar" dedi.

Y no tuvimos que preguntarle a quién se refería. And we didn't have to ask who he was referring to. Et nous n'avons pas eu à lui demander à qui il faisait référence. И нам не пришлось спрашивать его, кого он имел в виду. Kimi kastettiğini sormamıza da gerek kalmadı.

Lizzy Cantú: A los norteños de México nos gusta presumir que somos francos y honestos. Lizzy Cantú: We Northerners in Mexico like to presume that we are frank and honest. Lizzy Cantú : Nous, les habitants du Nord du Mexique, aimons présumer que nous sommes francs et honnêtes. Лиззи Канту: Мы, северяне, в Мексике считаем себя откровенными и честными. Lizzy Cantú: Biz Meksika'daki kuzeyliler açık sözlü ve dürüst olmamızla övünmeyi severiz. Queremos creer que por la aridez de nuestras tierras no nos andamos con rodeos. We want to believe that because of the aridity of our lands we are not beating around the bush. Nous voulons croire qu'en raison de l'aridité de nos terres, nous ne tournons pas autour du pot. Нам хочется верить, что из-за засушливости нашей земли мы не будем ходить вокруг да около. Topraklarımızın kuraklığı nedeniyle lafı dolandırmadığımıza inanmak istiyoruz. Que no nos asustan las pistolas, los huracanes ni las víboras porque crecimos rodeados de ellos. That we are not scared of guns, hurricanes or snakes because we grew up surrounded by them. Que nous n'ayons pas peur des armes à feu, des ouragans ou des serpents parce que nous avons grandi entourés d'eux. Что мы не боимся пушек, ураганов или змей, потому что мы выросли в их окружении. Silahlardan, kasırgalardan ya da yılanlardan korkmadığımızı çünkü bunlarla iç içe büyüdüğümüzü.

Lizzy Cantú: Soy de Reynosa, Tamaulipas, una ciudad con casi un millón de habitantes pero alma de pueblo. Lizzy Cantú: I am from Reynosa, Tamaulipas, a city with almost a million inhabitants but the soul of a people. Lizzy Cantú : Je viens de Reynosa, Tamaulipas, une ville avec près d'un million d'habitants mais l'âme d'un peuple. Lizzy Cantú: Reynosa, Tamaulipas'tan geliyorum, neredeyse bir milyon nüfuslu bir şehir ama bir kasaba ruhu var. Queda al borde del Río Bravo. It is on the edge of the Rio Grande. Il est au bord du Rio Grande. Он находится на окраине Рио-Гранде. Rio Bravo'nun kenarında. A una hora del Golfo de México y a cinco minutos de Texas. One hour from the Gulf of Mexico and five minutes from Texas. Meksika Körfezi'ne bir saat, Teksas'a ise beş dakika uzaklıkta. Queda en el corazón de una guerra contra el narcotráfico, una guerra que para nosotroses solo la continuación de la violencia de las décadas anteriores. It remains at the heart of a war against drug trafficking, a war that for us is only the continuation of the violence of previous decades. Elle reste au cœur d'une guerre contre le trafic de drogue, une guerre qui pour nous n'est que la continuation des violences des décennies précédentes. Он остается в основе войны с незаконным оборотом наркотиков, войны, которая для нас является лишь продолжением насилия предыдущих десятилетий. Uyuşturucu kaçakçılığına karşı yürütülen savaşın merkezinde yer alan bu savaş, bizim için sadece önceki on yılların şiddetinin bir devamıdır. El salto a la fama de las escenas que hace tiempo vemos desde las ventanas. The jump to fame of the scenes that we have seen from the windows for a long time. La montée en notoriété des scènes que nous avons vues depuis les fenêtres depuis longtemps. Скачок к славе сцен, которые мы давно видели из окон. Uzun zamandır pencerelerden gördüğümüz sahnelerin şöhrete sıçrayışı.

Lizzy Cantú: Para nosotros cantar corridos en una reunión familiar con los abuelos y los primos no es una extravagancia, ni el motivo de estudios sociológicos en universidades extranjeras. Lizzy Cantú: For us, singing corridos at a family reunion with grandparents and cousins is not an extravagance, nor is it the reason for sociological studies at foreign universities. Lizzy Cantú : Pour nous, chanter des corridos lors d'une réunion de famille avec des grands-parents et des cousins n'est pas une extravagance, ni la raison d'être des études sociologiques dans les universités étrangères. Лиззи Канту: Для нас пение корридо на семейной встрече с дедушкой, бабушкой и двоюродными братьями - не излишество и не повод для социологических исследований в зарубежных университетах. Lizzy Cantú: Bizim için büyükanne ve büyükbabalar ve kuzenlerle bir aile toplantısında corridos söylemek ne bir savurganlık ne de yabancı üniversitelerde sosyolojik çalışmalar yapmak için bir sebep. Aprendimos a cantar un repertorio de historias que incluía contrabandistas, hijas desobedientes, hacendatarios honorables, maestras despechadas, policías valientes, tramposos entrañables, y narcos. We learned to sing a repertoire of stories that included smugglers, disobedient daughters, honorable landowners, spiteful teachers, brave policemen, endearing cheaters, and drug traffickers. Nous avons appris à chanter un répertoire d'histoires comprenant des passeurs, des filles désobéissantes, des propriétaires terriens honorables, des enseignants malveillants, des policiers courageux, des tricheurs attachants et des trafiquants de drogue. Мы научились петь репертуар рассказов, в который входили контрабандисты, непослушные дочери, благородные землевладельцы, злобные учителя, храбрые полицейские, милые мошенники и торговцы наркотиками. Kaçakçıları, söz dinlemeyen kızları, onurlu toprak sahiplerini, hor görülen öğretmenleri, cesur polisleri, sevimli dolandırıcıları ve kaçakçıları içeren bir öykü repertuarını söylemeyi öğrendik.

Lizzy Cantú: Cada vez había más corridos de narcos porque cada vez había más narcos. Lizzy Cantú: There were more and more drug runs because there were more and more drug traffickers. Lizzy Cantú : Il y avait de plus en plus de fuites de drogue parce qu'il y avait de plus en plus de trafiquants de drogue. Lizzy Cantú: Giderek daha fazla kaçakçı korosu vardı çünkü giderek daha fazla kaçakçı vardı. Que fueran más no era problema, porque eran todavía leyendas. That they were more was not a problem, because they were still legends. Qu'ils soient plus n'était pas un problème, car ils étaient toujours des légendes. То, что их было больше, не было проблемой, потому что они все еще оставались легендами. Daha fazlasının olması sorun değildi, çünkü onlar hâlâ efsaneydi. Pero los corridos, junto con las balas y su sangre se fueron volviendo más actuales. But the corridos, along with the bullets and their blood, became more current. Mais les corridos, avec les balles et leur sang, sont devenus plus courants. Но коридоры, вместе с пулями и их кровью, стали более актуальными. Ancak korolar, kurşunlar ve kanlarıyla birlikte giderek daha güncel hale geldi. Y transitamos de un tipo de historia al otro sin darnos cuenta que poco a poco íbamos a quedarnos sin poder ponerle letra a nuestras canciones. And we move from one type of story to the other without realizing that little by little we were going to be left without being able to put lyrics to our songs. Et on passe d'un type d'histoire à l'autre sans se rendre compte que petit à petit on allait se retrouver sans pouvoir mettre des paroles sur nos chansons. И мы переходим от одного типа историй к другому, не понимая, что мало-помалу мы останемся без возможности добавлять тексты к нашим песням. Ve şarkılarımıza söz yazma yeteneğimizi yavaş yavaş kaybettiğimizi fark etmeden bir hikaye türünden diğerine geçtik.

Lizzy Cantú: Volver por unos días a mi ciudad significa recuperar el acento golpeado y cantado del noreste. Lizzy Cantú: Going back to my city for a few days means recovering the beaten and sung accent of the Northeast. Lizzy Cantú : Revenir quelques jours dans ma ville, c'est retrouver l'accent battu et chanté du Nord-Est. Лиззи Канту: Возвращение в мой город на несколько дней означает восстановление избитого и певческого акцента северо-востока. Lizzy Cantú: Birkaç günlüğüne şehrime dönmek, kuzeydoğunun dövülmüş ve söylenmiş aksanını geri kazanmak anlamına geliyor. Ese en donde cada sílaba se pronuncia con el ritmo seco de un martillo y sólo de vez en cuando se atropellan los finales: ahijao, chiquía, pelao. The one where each syllable is pronounced with the dry rhythm of a hammer and only from time to time the endings get run over: ahijao, chiquía, pelao. Celui où chaque syllabe est prononcée avec le rythme sec d'un marteau et seulement de temps en temps les terminaisons sont écrasées : ahijao, chiquía, pelao. Тот, где каждый слог произносится с сухим ритмом молотка, и только иногда окончания сбиваются: ahijao, chiquía, pelao. Her hecenin bir çekicin kuru ritmiyle telaffuz edildiği ve sadece ara sıra sonların üzerinden geçildiği: ahijao, chiquía, pelao. En las ciudades ribereñas se habla recio, se anuncian las visitas con chiflidos, y los vecinos suenan el claxon de las camionetas cuando pasan por la cuadra y se encuentran con algún conocido. In the riverside cities there is loud talk, visits are announced with whistles, and neighbors sound the horns of trucks when they pass by the block and meet someone they know. Dans les villes riveraines, on parle fort, les visites sont annoncées avec des sifflets et les voisins klaxonnent les camions lorsqu'ils passent devant le pâté de maisons et rencontrent quelqu'un qu'ils connaissent. В прибрежных городах ведутся громкие разговоры, визиты объявляются свистом, а соседи бьют гудком грузовики, когда проезжают мимо квартала и встречают кого-то из своих знакомых. Nehir kenarındaki kasabalarda insanlar sert konuşur, ziyaretçiler ıslıklarla anons edilir ve komşular sokaktan geçerken tanıdıkları biriyle karşılaştıklarında kamyonetlerinin kornasını çalarlar.

Lizzy Cantú: Pero adentro de las casas, donde se supone que sólo entran los de confianza, hay palabras que se susurran, que apenas se dibujan con los labios, como si fuera pecado decirlas, como si hiciera falta aprender otro idioma para ponerte al tanto de los chismes. Lizzy Cantú: But inside the houses, where only trustworthy people are supposed to enter, there are words that are whispered, that are barely drawn with the lips, as if it were a sin to say them, as if it was necessary to learn another language to let you know of gossip. Lizzy Cantú : Mais à l'intérieur des maisons, où seules des personnes de confiance sont censées entrer, il y a des mots qui sont chuchotés, à peine dessinés avec les lèvres, comme si c'était un péché de les dire, comme s'il fallait en apprendre un autre langue pour vous informer des ragots. Лиззи Канту: Но в домах, куда должны входить только заслуживающие доверия люди, есть слова, которые шепчутся, едва вырисовываются губами, как будто это грех сказать их, как если бы нужно было выучить другое. язык, чтобы вы знали о сплетнях. Lizzy Cantú: Ama sadece güvenilir insanların girmesi gereken evlerin içinde fısıltıyla söylenen, dudaklarla zar zor çıkarılan kelimeler var, sanki onları söylemek günahmış gibi, sanki dedikodulara ayak uydurmak için başka bir dil öğrenmek gerekiyormuş gibi. Es como volver y darte cuenta que ya no entiendes tu lengua materna. It's like going back and realizing that you no longer understand your mother tongue. C'est comme revenir en arrière et réaliser que vous ne comprenez plus votre langue maternelle. Это как вернуться назад и осознать, что вы больше не понимаете свой родной язык. Geri döndüğünüzde artık ana dilinizi anlamadığınızı fark etmek gibi bir şey.

Lizzy Cantú: “Estos fulanos”, dice una de mis tías y tuerce la boca levantando las cejas, como si los tuviera enfrente. Lizzy Cantú: "These guys," says one of my aunts and twists her mouth raising her eyebrows, as if she were facing them. Lizzy Cantú: "Ces gars", dit une de mes tantes et tord la bouche en haussant les sourcils, comme si elle leur faisait face. Лиззи Канту: «Эти парни», - говорит одна из моих теток и кривит рот, приподняв брови, как если бы она смотрела на них лицом к лицу. Lizzy Cantú: "Bu adamlar," diyor teyzelerimden biri ve sanki karşısındaymışlar gibi ağzını büküp kaşlarını kaldırıyor. Pero está sola. But she is alone. Ama o yalnız. “¿Quiénes, mamá?”, pregunta su hija, que tiene años viviendo fuera. “Who, Mom?” Asks her daughter, who has lived abroad for years. « Qui, maman ? », demande sa fille, qui vit à l'étranger depuis des années. "Kim, anne?" diye soruyor yıllardır yurtdışında yaşayan kızı. “¡Ay, pues quiénes van a ser, los malos contigo no se puede hablar!” "Oh, well, who are they going to be, the bad guys can't talk to you!" « Oh, eh bien, qui vont-ils être, les méchants ne peuvent pas vous parler ! » «Ой, ну кто они, плохие парни не могут с тобой разговаривать!» "Oh, peki, kim olacaklar, seninle konuşamayan kötü adamlar mı!"

Lizzy Cantú: Hay palabras que ya no se dicen. Lizzy Cantú: There are words that are no longer said. Лиззи Канту: Есть слова, которые больше не произносятся. Lizzy Cantú: Artık konuşulmayan kelimeler var. En Reynosa una de ellas es narco. In Reynosa one of them is a narco. A Reynosa, l'un d'eux est un narco. Reynosa'da, onlardan biri kaçakçı. Sólo se dice la gente. Only people are told. Seuls les gens sont informés. Sadece insanlar öyle diyor. Y hay letras que ya no se mencionan, como la última del abecedario, porque así se hacen llamar los delincuentes peligrosos. And there are letters that are no longer mentioned, like the last one in the alphabet, because that's what dangerous criminals call themselves. Et il y a des lettres qui ne sont plus mentionnées, comme la dernière de l'alphabet, parce que c'est ainsi que s'appellent les criminels dangereux. И есть буквы, которые больше не упоминаются, например, последняя в алфавите, потому что так называют себя опасные преступники. Alfabenin son harfi gibi artık adı geçmeyen harfler de var, çünkü tehlikeli suçlular kendilerini böyle adlandırıyor. Hemos empezado a entender que hay de unos y de otros: son de aquella gente o de esta gente. We have begun to understand that there is one and the other: they belong to those people or these people. Nous avons commencé à comprendre qu'il y a l'un et l'autre : ils appartiennent à ces personnes ou à ces personnes. Мы начали понимать, что есть и то, и другое: они принадлежат тем людям или этим людям. Şunu anlamaya başladık: şu insanlar ve bu insanlar var: onlar ya şu insanlardan ya da bu insanlardan.

Lizzy Cantú: Desde que vivo fuera lo advierto cuando llamo a mi mamá por Skype y ella acerca su rostro a la pantalla y susurra mirando por encima de su hombro como si fueran a descubrirnos. Lizzy Cantú: Since I have lived abroad, I notice it when I call my mother on Skype and she brings her face to the screen and whispers looking over her shoulder as if they were going to discover us. Lizzy Cantú : Depuis que je vis à l'étranger, je le remarque quand j'appelle ma mère sur Skype et qu'elle amène son visage à l'écran et chuchote en regardant par-dessus son épaule comme si elles allaient nous découvrir. 리지 칸투: 저는 해외에 살기 때문에 엄마에게 Skype로 전화를 걸면 엄마가 화면에 얼굴을 가까이 대고 어깨 너머로 우리가 들킬 것처럼 속삭일 때 알아차립니다. Лиззи Канту: Поскольку я живу за границей, я замечаю это, когда звоню маме по скайпу, она подносит лицо к экрану и шепчет, глядя через плечо, как будто они собирались нас обнаружить. Lizzy Cantú: Yurtdışında yaşadığım için annemi Skype'tan aradığımda fark ediyorum, yüzünü ekrana yaklaştırıyor ve sanki keşfedilecekmişiz gibi omzunun üzerinden bakarak fısıldıyor. Lo que me cuenta no es ningún secreto. What he tells me is no secret. Ce qu'il me dit n'est pas un secret. То, что он мне рассказывает, не секрет. Bana söyledikleri sır değil. Son las mismas historias que repiten los noticieros. They are the same stories that the news repeats. Это те же истории, которые повторяются в новостях. Bunlar haberlerde tekrarlanan aynı hikayeler. Pero para nosotros tienen otro significado porque se trata de nuestros conocidos, de apellidos familiares, de calles donde antes íbamos a dar la vuelta. But for us they have another meaning because they are our acquaintances, family surnames, streets where we used to go around. Mais pour nous, ils ont un autre sens car ce sont nos connaissances, les noms de famille, les rues où nous circulions. Ama bizim için farklı bir anlamları var çünkü onlar tanıdıklarımız, bildik soyadlarımız, eskiden yürüyüşe çıktığımız sokaklar.

Lizzy Cantú: En Reynosa he oído pláticas donde La Constructora de Guadalajara no es una nueva empresa, y la Compañía de Gas no vende combustible, sino que son otro modo de nombrar al Cartel del Golfo, de llamar a los que firman mantas en los puentes cuando es el aniversario de la captura de algún líder de sicarios. Lizzy Cantú: In Reynosa I have heard talks where La Constructora de Guadalajara is not a new company, and the Gas Company does not sell fuel, but is another way of naming the Gulf Cartel, of calling those who sign banners on bridges when it is the anniversary of the capture of a leader of hitmen. Lizzy Cantú : À Reynosa, j'ai entendu des discussions selon lesquelles La Constructora de Guadalajara n'est pas une nouvelle entreprise et la Compagnie du gaz ne vend pas de carburant, mais c'est une autre façon de nommer le Cartel du Golfe, d'appeler ceux qui signent des banderoles sur les ponts lorsqu'il est l'anniversaire de la capture d'un chef de tueur à gages. Лиззи Канту: В Рейносе я слышала разговоры о том, что La Constructora de Guadalajara - это не новая компания, а Gas Company не продает топливо, но это другой способ назвать Картель Персидского залива, назвать тех, кто подписывает транспаранты на мостах в годовщину захвата какого-нибудь главаря киллеров. Lizzy Cantú: Reynosa'da La Constructora de Guadalajara'nın yeni bir şirket olmadığı ve Gaz Şirketinin yakıt satmadığı, ancak Körfez Kartelini adlandırmanın başka bir yolu olduğu, bir tetikçi liderin yakalanmasının yıldönümü olduğunda köprülere pankart asanları çağırmanın başka bir yolu olduğu konuşmalarını duydum. En Reynosa “los malos” no son todos los delincuentes, sino sólo los contrarios al Cédégé, “los de la letra”. In Reynosa "the bad guys" are not all criminals, but only those who are against the Cédégé, "those of the letter." A Reynosa, "les méchants" ne sont pas tous des criminels, mais seulement ceux qui sont contre le Cédégé, "ceux de la lettre". В Рейносе "плохие парни" - это не все преступники, а только те, кто выступает против Седеге, "те, кто по букве". Reynosa'da "kötü adamlar" tüm suçlular değil, sadece Cédégé'ye karşı çıkanlar, "mektuptakiler". Allí a un vecino lo pasean para asustarlo, al esposo de una amiga lo levantan, al compadre le cobran piso. There they take a neighbor for a walk to scare him, the husband of a friend is picked up, the compadre is charged a flat. Là, ils promènent un voisin pour lui faire peur, le mari d'une amie est arrêté, le compagnon se fait payer un appartement. Там прогуляют соседа, чтобы его напугать, мужа подруги забирают, с товарища снимают квартиру. Orada, bir komşu korkutmak için gezintiye çıkarılır, bir arkadaşın kocası alınır, bir yoldaş bir daire ile suçlanır. Es decir, secuestran, matan, extorsionan. That is, they kidnap, kill, extort money. Yani kaçırıyorlar, öldürüyorlar, gasp ediyorlar.

Lizzy Cantú: A mi generación nadie nos mostró la sangre, ni nos explicó los corridos. Lizzy Cantú: Nobody showed us blood to my generation, nor did they explain corridos to us. Lizzy Cantú : Personne ne nous a montré du sang à ma génération, ni ne nous a expliqué les corridos. Lizzy Cantú: Benim neslimde kimse bize ne kanı gösterdi ne de corridoyu anlattı. Cuando yo tenía trece años, en los años noventa, era cool escuchar las historias de mi tierra en los discos de las bandas de rock, nos parecía un acto rebelde cantar «Contrabando y traición» con guitarra eléctrica. When I was thirteen years old, in the nineties, it was cool to listen to the stories of my land on the records of rock bands, it seemed like a rebellious act to sing "Contraband and treason" with electric guitar. Quand j'avais treize ans, dans les années 90, c'était cool d'écouter les histoires de mon pays sur les disques de groupes de rock, ça me paraissait un acte rebelle de chanter "Contraband and treason" à la guitare électrique. On üç yaşındayken, doksanlı yıllarda, rock gruplarının kayıtlarında memleketimin hikayelerini duymak havalıydı, elektro gitarla "Contrabando y traición" şarkısını söylemek asi bir hareket gibi görünüyordu. Nosotros nos sabíamos la letra desde antes, pero no conocimos a los protagonistas. We knew the lyrics before, but we did not know the protagonists. Nous connaissions les paroles avant, mais nous ne connaissions pas les protagonistes. Şarkı sözlerini önceden biliyorduk ama başrol oyuncularını tanımıyorduk.

Lizzy Cantú: Y en esa época todavía las cantábamos completas porque no habíamos visto los cadáveres en las calles, ni los cuerpos colgados en los puentes. Lizzy Cantú: And at that time we still sang them in full because we had not seen the corpses in the streets, nor the bodies hanging on the bridges. Lizzy Cantú : Et à cette époque nous les chantions encore en entier car nous n'avions pas vu les cadavres dans les rues, ni les corps accrochés aux ponts. Lizzy Cantú: O zamanlar bu şarkıları hala eksiksiz söylüyorduk çünkü sokaklardaki cesetleri ya da köprülerden sarkan cesetleri görmemiştik. Porque a ninguno de nuestra edad lo había alcanzado aún una bala perdida. Because none of our age had yet been hit by a stray bullet. Parce qu'aucun de nos âges n'avait encore été touché par une balle perdue. Потому что никто из нашей возрастной группы еще не пострадал от шальной пули. Çünkü bizim yaş grubumuzdan hiçbiri henüz serseri bir kurşunla vurulmamıştı. Ahora, mis hermanos y los de su generación, muchachos que no hicieron el servicio militar, hablan de armas como los de la mía hablaban de autos. Now, my brothers and those of their generation, boys who did not do military service, talk about weapons like mine talked about cars. Maintenant, mes frères et ceux de leur génération, des garçons qui n'ont pas fait le service militaire, parlent d'armes comme le mien a parlé de voitures. Мои братья и представители их поколения, мальчики, не проходившие военную службу, говорят об оружии, как мое, о машинах. Şimdi, kardeşlerim ve onların nesli, askerlik yapmamış çocuklar, silahlar hakkında benim neslimin arabalar hakkında konuştuğu gibi konuşuyorlar.

Lizzy Cantú: Aprendieron que los federales traen M-16s, que si son G-3 son del ejército, y que ya casi ningún malandro carga con AK-47 porque ahora lo que predomina son los R-15s. Lizzy Cantú: They learned that the federals bring M-16s, that if they are G-3s they are from the army, and that almost no thugs carry AK-47s anymore because now what predominates are the R-15s. Lizzy Cantú : Ils ont appris que les fédéraux apportent des M-16, que s'ils sont des G-3, ils sont de l'armée, et que presque plus aucun voyou ne porte des AK-47 parce que maintenant ce sont les R-15 qui prédominent. Лиззи Канту: Они узнали, что федералы привозят M-16, что если это G-3, то они из армии, и что почти ни один головорез больше не носит AK-47, потому что сейчас преобладают R-15. Lizzy Cantú: Federallerin M-16'lar getirdiğini, G-3'lerse ordudan olduklarını ve artık neredeyse hiçbir kötü adamın AK-47 taşımadığını öğrendiler çünkü artık baskın olan R-15'ler. Pero no se habla de masacres ni de balaceras. But there is no talk of massacres or shootings. Mais il n'est pas question de massacres ou de fusillades. Но нет никаких разговоров о массовых убийствах или расстрелах. Ancak katliamlardan ya da silahlı saldırılardan söz edilmiyor. Dicen que hubo cuetes. They say there were fireworks. Ils disent qu'il y a eu des feux d'artifice. Говорят, был салют. Çıngıraklı yılanlar olduğunu söylüyorlar. O una tronadera. Or a tronadera. Ou une tronadera. Или тронадера. Ya da bir kütük. Y si a alguno le hacen daño, seguro que no era un narco sino un narquillo. And if someone is hurt, it sure was not a narco but a narquillo. Et si quelqu'un est blessé, ce n'était certainement pas un narco mais un narquillo. И если кто-то ранен, то это наверняка не наркоман, а наркилло. Ve eğer onlardan herhangi biri zarar görürse, bunu yapan kesinlikle bir kaçakçı değil, bir narquillo'dur. «El diminutivo es un paliativo para recuperar la conversación», me explica uno de mis hermanos por Skype, con la puerta de la casa bien cerrada. "The diminutive is a palliative to recover the conversation," explains one of my brothers on Skype, with the door of the house firmly closed. "Le diminutif est un palliatif pour récupérer la conversation", explique un de mes frères sur Skype, la porte de la maison bien fermée. «Уменьшительное - это паллиатив для восстановления разговора», - объясняет один из моих братьев в Skype, когда дверь дома плотно закрыта. Kardeşlerimden biri, evin kapısı sıkıca kapalıyken Skype üzerinden bana "Küçültme, konuşmayı toparlamak için bir palyatiftir" diye açıklıyor. [Se cierra una puerta] Narquillo es una palabra permitida, un nombre que nos da menos miedo. [A door closes] Narquillo is a permitted word, a name that makes us less scary. [Наркильо - это разрешенное слово, имя, которое заставляет нас меньше бояться. [Narquillo izin verilen bir kelime, bizi daha az korkutan bir isim.

Lizzy Cantú: Aquella noche de invierno, frente a los músicos de chaqueta de cuero y sombrero, nadie protestó demasiado. Lizzy Cantú: That winter night, in front of the musicians in leather jackets and hats, nobody protested too much. Lizzy Cantú : Cette nuit d'hiver, devant les musiciens en vestes de cuir et chapeaux, personne n'a trop protesté. Лиззи Канту: В ту зимнюю ночь перед музыкантами в кожаных куртках и шляпах никто особо не протестовал. Lizzy Cantú: O kış gecesi, deri ceketli ve şapkalı müzisyenlerin önünde kimse çok fazla itiraz etmedi. Queríamos seguir pasándola bien. We wanted to continue having a good time. Nous voulions continuer à passer un bon moment. Мы хотели и дальше хорошо проводить время. Eğlenmeye devam etmek istedik. «Es mejor que no se la sepan, primo», dijo mi hermano cuando el fara-fara no quiso cantar aquel corrido. "It's better that they don't know it, cousin," my brother said when the fara-fara didn't want to sing that corrido. "C'est mieux qu'ils ne le sachent pas, cousin", a dit mon frère quand le fara-fara n'a pas voulu chanter ce corrido. «Лучше, чтобы они этого не знали, кузен», - сказал мой брат, когда фара-фара не захотела петь этот корридо. Fara-fara o koridoyu söylemek istemediğinde kardeşim, "Bilmemeleri daha iyi kuzen," dedi. «No vayamos a terminar cantando otra cosa». "Let's not end up singing something else." "Ne finissons pas par chanter autre chose." «Давайте не будем петь что-то еще». "Sonunda başka bir şey söylemeyelim". Se río, nervioso, y comenzaron a tocar. He laughed nervously, and they began to play. Il rit nerveusement et ils commencèrent à jouer. Sinirli bir şekilde güldü ve oynamaya başladılar.

Los demás sólo tarareamos, aunque sí nos supiéramos la letra. The rest of us just hummed, even though we did know the lyrics. Le reste d'entre nous a juste fredonné, même si nous connaissions les paroles. Остальные из нас просто напевали, хотя мы знали тексты. Geri kalanımız kelimeleri bilsek bile sadece mırıldandık.

Daniel Alarcón: Lizzy Cantú es editora de Etiqueta Negra, y vive en Lima, Perú. Daniel Alarcón: Lizzy Cantú is the editor of Black Label, and lives in Lima, Peru. Daniel Alarcón: Lizzy Cantú, Etiqueta Negra'nın editörü ve Lima, Peru'da yaşıyor.

Esta historia es una co-producción de esa revista y Radio Ambulante. This story is a co-production of that magazine and Radio Ambulante. Bu hikaye dergi ve Radio Ambulante'nin ortak yapımıdır. Gracias a Camilo Martínez del estudio La Guayaba. Thanks to Camilo Martínez from La Guayaba studio.

Radio Ambulante busca descubrir las historias de América Latina. Radio Ambulante seeks to discover the stories of Latin America. Grabamos en KALW en San Francisco, California. We recorded at KALW in San Francisco, California. Para escuchar más, visita nuestra página web, radioambulante.org. To hear more, visit our website, radioambulante.org.