Γλώσσα - Επαναληπτικό Μάθημα - Δ', Ε', ΣΤ' Δημοτικού Επ. 1
Καλημέρα σε όλους σας,
ονομάζομαι Γιώργος Aνδρίκος και είμαι δάσκαλος της Ε' δημοτικού
Προσπαθώ λοιπόν να ταξιδέψω κι εγώ με τη σειρά μου, πίσω αρκετά χρόνια,
τότε που ήμουνα κι εγώ στο δημοτικό σχολείο
και με προβλημάτισαν πραγματικά κάποια μικροπράγματα τα οποία άργησα να καταλάβω - μάλλον, να τα αποκωδικοποιήσω.
Είμαι σήμερα, λοιπόν, μαζί σας εδώ
για να δούμε μερικά μικρά θέματα στα Ελληνικά μας, τη γλώσσα μας
τα οποία εμένα ως παιδί με προβλημάτισαν.
Θα ξεκινήσω παίρνοντας ουσιαστικά. Ένα απλό ουσιαστικό, ένα ουδέτερο.
Θα πάρω τη λέξη τραπέζι.
Όπως θα κλίνω τη λέξη αυτή,
θα παρατηρήσω το εξής:
το τραπέζι, του τραπεζιού, το τραπέζι, τραπέζι
εδώ, να θυμηθούμε παρακαλώ όλοι ότι τα ουδέτερα έχουν τρεις πτώσεις ίδιες.
Αυτή η οποία διαφοροποιείται είναι ουσιαστικά η γενική.
Λοιπόν, θα παρατηρήσω ότι το κομμάτι της λέξης "τραπεζ-" δεν αλλάζει καθ' όλη την κλίση του,
παραμένει σταθερό.
Αυτό, λοιπόν, το κομμάτι της λέξης που δεν αλλάζει στην κλίση του, το ονομάζω "θέμα".
Τι ονομάζουμε λοιπόν "θέμα", για να δούμε.
Το κομμάτι της λέξης που δεν αλλάζει στην κλίση ονομάζεται "θέμα".
Το κομμάτι της λέξης που αλλάζει,
ουσιαστικά εδώ είναι το -ι, ονομάζεται "κατάληξη".
Τι ονομάζουμε λοιπόν "κατάληξη", για να δούμε.
Πολύ ωραία!
"Κατάληξη", λοιπόν, θα ονομάσουμε αυτό το κομμάτι της λέξης το οποίο αλλάζει.
Το τελευταίο γράμμα του θέματος το ονομάζω "χαρακτήρα".
Τι ονομάζω, λοιπόν, "χαρακτήρα";
Η ερώτηση είναι για σένα.
Δεν είναι η ερώτηση πολλών εκατομμυρίων, δεν έχει σημασία, αλλά μπορεί πραγματικά να μου τη δώσεις τώρα, την περιμένω...
Πολύ ωραία, λοιπόν, το έχουμε.
"Χαρακτήρας" είναι το τελευταίο γράμμα του θέματος.
Φαντάσου, λοιπόν, τώρα ότι αυτό θα μου σταθεί εκπληκτικά χρήσιμο στο εξής:
Θα τα κρατήσω για να τα βλέπω και θα πάρω ένα ρήμα.
Θα ξεκινήσω να πάρω το ρήμα - θέλεις το ρήμα "τρέχω"; Σου αρέσει;
Eίσαι παιδί και σου αρέσει να τρέχεις οπότε νομίζω ότι είναι το ρήμα σου, το βλέπω στα μάτια σου.
Πρόσεξέ με λοιπόν. Θα πάρω το ρήμα "τρέχω".
Αυτό που θα πρέπει να προσέξεις είναι ότι η σειρά που θα γράψω τους χρόνους,
δεν είναι πιθανώς η σειρά που σου ζητείται να κάνεις χρονική αντικατάσταση.
Το γιατί θα τους γράψω έτσι θα το δεις αμέσως τώρα.
Θα ξεκινήσω, λοιπόν, με πρώτο τον Ενεστώτα.
Για λόγους οικονομίας χώρου καταλαβαίνεις ότι δεν θα γράφω ολόκληρους χρόνους
- θα ακολουθήσει ο Παρατατικός και, αμέσως μετά, ο Μέλλοντας εξακολουθητικός. Για λόγους οικονομίας χώρου καταλαβαίνεις ότι δεν θα γράφω ολόκληρους χρόνους
- θα ακολουθήσει ο Παρατατικός και, αμέσως μετά, ο Μέλλοντας εξακολουθητικός.
Αυτοί οι τρεις χρόνοι θα προσέξεις ότι έχουν ένα κοινό χαρακτηριστικό. Θα το δούμε σε λίγο.
Ακριβώς το ίδιο πράγμα συμβαίνει και στην ενεργητική και στην παθητική φωνή.
Αυτό είναι κάτι το οποίο θα δούμε αμέσως.
Ακολουθεί ο Αόριστος - εδώ, όπως βλέπεις, άφησα ένα μικρό χώρο ανάμεσα τους.
Δεν τα πολύ πάνε και καλά, λένε, αυτοί μεταξύ τους - θα δείξει στο δρόμο, θα φανεί στην πορεία αυτό.
Αόριστος... Θα ακολουθήσει ο Μέλλοντας στιγμιαίος, ο Παρακείμενος, ο Υπερσυντέλικος και ο Μέλλοντας συντελεσμένος.
Αν λέγανε μέχρι τώρα πως οι γιατροί δεν κάνουν καλά γράμματα, θα σου πω ότι, πολλές φορές, δεν κάνουν και οι δάσκαλοι καλά γράμματα.
Αυτό, νομίζω ότι είναι ένα κλασικό παράδειγμα.
Εύχομαι να περνάς καλά.
Συνεχίζουμε! Θα πάρω, λοιπόν, το ρήμα "τρέχω" - μην ξεχνάμε, θέμα, κατάληξη και χαρακτήρας. Εύχομαι να περνάς καλά.
Συνεχίζουμε! Θα πάρω, λοιπόν, το ρήμα "τρέχω" - μην ξεχνάμε, θέμα, κατάληξη και χαρακτήρας.
Πάμε, λοιπόν, να δούμε τι θυμάσαι από τα προηγούμενα.
"Τρέχ-ω": αφήνω λίγο χώρο για την κατάληξη, όπως βλέπεις.
Ο Παρατατικός θα πάρει μπροστά του ένα γραμματάκι, το "ε". Αυτό το γράμμα, λοιπόν, δεν ανήκει ουσιαστικά στο θέμα.
Αυτό το γράμμα είναι αύξηση, μπαίνει μπροστά και μου δηλώνει ότι κάτι συνέβη στο παρελθόν.
Και τώρα θα μου πεις: Γιώργο, αυτό γίνεται παντού;
Η απάντηση είναι όχι. Δεν έχουν όλα τα ρήματα αύξηση.
Κάποια έχουν εσωτερική αύξηση. Εμείς, λοιπόν, τώρα, στο "τρέχω"...
Να γυρίσουμε εδώ, στο "τρέχω", γιατί είμαι και πολυλογάς βλέπεις.
Εδώ, λοιπόν, εμείς στο "τρέχω" θα πάμε και θα πούμε ότι "έ-τρεχα".
Πάρα πολύ ωραία.
Ο Μέλλοντας εξακολουθητικός (το κρατάς αυτό, θα σου φανεί χρήσιμο) είναι "θα και Eνεστώτας" πάντα.
Θα και, Eνεστώτας, "τρέχω".
Θα πάρουμε τώρα έναν μαρκαδόρο άλλου χρώματος και θέλω να παρατηρήσεις το εξής:
Ενεστώτας, Παρατατικός και Μέλλοντας εξακολουθητικός, όπως θα δεις, έχουν ακριβώς το ίδιο θέμα.
Οι τρεις αυτοί χρόνοι, λοιπόν, παίρνουν το θέμα τους από τον Ενεστώτα.
Γι'αυτό λοιπόν, και επειδή ανήκουν στην ομάδα του Ενεστώτα, έχουν ενεστωτικό θέμα.
Οι υπόλοιποι χρόνοι, που θα δούμε τώρα με τη σειρά μας, έχουν μπαμπά τους τον Αόριστο. Στην προκειμένη περίπτωση, λοιπόν,
θα έχει αύξηση - το θυμάσαι έτσι; Aύξηση...
"Έ-τρεξα", κι εδώ αλλάζει το θέμα, θα το δούμε...
Γίνεται "τρέξ-", Μέλλοντας στιγμιαίος "θα τρέξω", Παρακείμενος...
Θα κάνω μια μικρή παρένθεση να σου θυμίσω (μπορεί να το έχεις ξεχάσει) ότι ο Παρακείμενος ανήκει στους ενεστωτικούς χρόνους.
Είναι ένας χρόνος ο οποίος μου δηλώνει ότι κάτι που ξεκίνησε, μεν, στο παρελθόν, τώρα που με ρωτάς εσύ το έχω ολοκληρώσει.
Ρωτάει η μάνα σου: "Έχεις διαβάσει τα μαθήματά σου, που ετοιμάζεσαι να βγεις έξω;"
"Τα έχω διαβάσει, μαμά": Τώρα τα έχω τελειώσει, τα έχω ολοκληρώσει.
Παρακείμενός - τώρα, αυτή τη στιγμή που σε ρωτάει, εσύ τα έχεις ολοκληρώσει. Τέλος διαλείμματος, συνεχίζουμε.
Ο Παρακείμενός, λοιπόν, ο οποίος, όπως λέγαμε, είναι παροδικός χρόνος - μου δηλώνει το τώρα.
Κάτι το οποίο συμβαίνει τώρα, παρ' ότι έχει ξεκινήσει στο παρελθόν.
Είναι φτιαγμένος από το βοηθητικό ρήμα "έχω" και το απαρέμφατο "τρέξει".
Το απαρέμφατο είναι ένας άκλιτος τύπος του ρήματος,
θα στο ξαναθυμίσω, ο οποίος ουσιαστικά με βοηθάει στο να σχηματίσω αυτούς τους τρεις χρόνους:
τον Παρακείμενο, τον Υπερσυντέλικο και τον συντελεσμένο Μέλλοντα.
"Έχω τρέξει", λοιπόν, ο Παρακείμενος.
"Είχα τρέξει", ο Υπερσυντέλικος.
Και "θα έχω τρέξει" ο συντελεσμένος Μέλλοντας.
Πάμε τώρα, λοιπόν, να δούμε τι ακριβώς γίνεται με το θέμα του Αόριστου.
"Τρεξ-" ο Αόριστος, "τρέξ-" ο συντελεσμένος - "τρέξ-", "τρέξ-", "τρέξ-".
Είμαι, λοιπόν, εδώ και παίρνω το αοριστικό μου θέμα.
Σε τι θα μου φανεί χρήσιμο όλο αυτό;
Λοιπόν, να σου πω την αλήθεια... Όταν ήμουν παιδί, θα στο ξαναπώ, αυτό με προβλημάτιζε πάρα πολύ.
Με ρώταγε, λοιπόν, η δασκάλα μου κι έπρεπε να απαντήσω και γρήγορα βλέπεις, δεν μου έφταναν όλα τα άλλα!
Για πες μου γρήγορα, σε παρακαλώ πολύ, Γιώργο... Γιώργο, είπαμε, με λένε.
Πες μου γρήγορα, σε παρακαλώ πάρα πολύ, το "έπαιξα" τι χρόνος είναι;
Και μπλόκαρα.
Με τη μια. Αντί να καθίσω να σκεφτώ τι.
Για παρατήρησε λίγο καλύτερα τι γράψαμε εδώ πέρα.
Πόσοι μονολεκτικοί χρόνοι υπάρχουν, για να δούμε...
"Τρέχω", "έτρεχα", "έτρεξα": τρεις.
Πάμε αμέσως στην ταυτότητα του ρήματος. Η ταυτότητα του ρήματος δεν είναι άλλη από τον Ενεστώτα, το πρώτο πρόσωπο της οριστικής του Ενεστώτα.
Ξανακάνουμε μια παρένθεση: "οριστική" είναι η έγκλιση που μου εκφράζει το σίγουρο, το βέβαιο, αυτό το οποίο δεν αλλάζει.
Λοιπόν, αυτό το θυμάσαι, είμαι σίγουρος - οπότε το έχουμε, άσ' το για άλλη φορά αυτό!
Ξαναέρχομαι λοιπόν...
Πάλι τα ίδια, "έπαιξα"... Γρήγορα, Γιώργο, η δασκάλα μου επιμένει, πες μου σε παρακαλώ πολύ τι χρόνος είναι;
Πάλι εγώ μπλόκαρα, αντί να σκεφτώ ότι ο ενεστώτας είναι "παίζω", "τρέχω".
Άρα, λοιπόν, έχει αύξηση μπροστά του: έχει το "ε", δεν έχει το θέμα του Ενεστώτα - άρα είναι Αόριστος.
Πολύ εύκολα, λοιπόν, έτσι θα χωρίσω, για παράδειγμα, τους Μέλλοντες μου.
Θα δω ότι έχω τον Εξακολουθητικό - να ξαναθυμηθούμε ότι είναι "θα" και Ενεστώτας.
Θα δω ότι έχω τον Στιγμιαίο, που παίρνει το θέμα του από τον Αόριστο.
Και θα δω ότι έχω τον Συντελεσμένο, ο οποίος έχει μπροστά του το μόριο "θα", το βοηθό ρήμα "έχω" και το απαρέμφατο "τρέξει".
Οπότε, τώρα πια, όταν σε ρωτήσουν να τους πεις ποιος ακριβώς είναι ο χρόνος ο οποίος σε ρωτάνε,
θα δυσκολευτείς; Δεν νομίζω!
Θα σου είναι πολύ πιο εύκολα τα πράγματα.
Θα παρατηρήσεις το εξής: έχουμε το θέμα μας, μην το ξεχνάμε αυτό,
το οποίο είναι: αν είναι Ενεστώτας, Παρατατικός ή Μέλλοντας εξακολουθητικός, ενεστωτικό.
Αν είναι Αόριστος, και όλα του τα αδερφάκια του από εκεί και κάτω, αοριστικό.
Νομίζω ότι τώρα πια το κατάλαβες δεν έχουμε κάποιο θέμα.
Ή μάλλον έχουμε θέμα.
Και το θέμα που έχουμε τώρα είναι το εξής... Παρατήρησε με λίγο:
Ας πάρουμε μια μικρή αναστάτωση που υπάρχει σε κάποια ρήματα.
Πάμε, λοιπόν, να πάρουμε το ρήμα "βάφω".
Πάλι άφησε χώρο για το "-ω", το οποίο είναι η κατάληξή του, για να σου δείξω ότι το θέμα του είναι το "βαφ-".
Τελευταίο γράμμα του θέματος είναι το "φι".
Λοιπόν, πρόσεξέ με καλά, καλή μου φίλη και καλέ μου φίλε - εδώ, εδώ, σε μένα, focus σε μένα!
Λοιπόν πρόσεξε: "φι"... όταν έχω χαρακτήρα π, β, φ και πτ (π.χ. καλύπτω, θα το δούμε σε λίγο)...
Τα ουσιαστικά που παράγονται ή οι μετοχές που παράγονται και έχουν μ, γράφονται με δύο "μ".
Παραδείγματος χάρη βάφω: "βαφ-" το θέμα, "-φ"... Τι είπαμε ότι είναι το "-φ";
Να τα ξαναθυμηθούμε λίγο! Δεν το θυμάμαι πάρα πολύ καλά, κύριε.
Παιδί μου ορίστε: α, ο χαρακτήρας είναι, έτσι μπράβο! Ο χαρακτήρας λοιπόν - "-φ" ο χαρακτήρας και "-ω" η κατάληξη.
"Βάφομαι" στην παθητική φωνή, θα το γράψουμε κιόλας, μην τα λέμε μόνο.
Πάλι "βαφ-", πάλι "-"φ" - είπαμε, χαρακτήρας, μην το ξεχνάμε.
Ε, από εδώ και πέρα, λοιπόν, όποτε βλέπεις φ, π, β και πτ... ό,τι παράγεται από εκεί κι έχει δύο "μ", θα γράφεται ακριβώς έτσι:
Ο τοίχος είναι "βαμμένος".
Με δύο "μ" - γιατί, ξαναθυμίζουμε, έχει ακριβώς χαρακτήρα "-φ".
Και θα μου πεις τώρα, καλά, πάντα θα γίνεται αυτό;
Μμμ όχι ακριβώς.
Όταν το "φ" διατηρείται, όταν το "φ" το κρατάει η λέξη, όταν το "πτ" το κρατάει η λέξη...
παραδείγματος χάρη, "καλυπτόμενος", γράφεται με ένα "μ".
Όταν χάνεται, "καλυμμένος", γράφεται με δύο "μ".
Να το δούμε λοιπόν: "καλυπτόμενος",
κανονικότατα, με ένα.
Το "καλυμμένος" όμως,
όπως και το "κάλυμμα", θα γραφτεί ακριβώς έτσι.
Πάμε λοιπόν ξανά! Μήπως θυμάσαι ποια είναι αυτά τα γράμματα τα οποία όταν θα συναντήσω στο...
Πάλι το ξέχασα! Έλα, βρε, εδώ είμαι, στο χαρακτήρα. Έτσι μπράβο, το έχουμε!
Θα μου δώσουν λέξεις με δύο "μ";
Kύκλωσέ το, ρε Γιώργο, να το δούμε: β, φ και πτ.
Όπου π,β, φ και πτ, δύο "μ".
Θα το θυμάσαι σίγουρα, είμαι απόλυτα βέβαιος.
Λοιπόν, νομίζω ότι μέχρι τώρα λύσαμε κάποιες απορίες ή τουλάχιστον τα ξαναθυμηθήκαμε.
Γιατί, τελικά, μπορεί και να τα ξέρεις, απλά δεν το θυμόσουνα ότι τα ξέρεις.
Λοιπόν, τώρα θα περάσουμε σε ένα άλλο μικρό θέμα το οποίο ακόμα και τους ενήλικες,
αν ρωτήσεις τον μπαμπά και τη μαμά μπορεί κι αυτοί να μην το θυμούνται πολύ καλά και να τους βοηθήσεις.
Για να δούμε, λοιπόν! Θα τα σβήσουμε λίγο αυτά, για να περάσουμε να δούμε το επίθετο "πολύ".
Πω πω, πολύ μπέρδεμα γίνεται με αυτό, για να δούμε όμως τι συμβαίνει ακριβώς.
Να τα ξαναθυμηθούμε λίγο; Θέμα, κατάληξη, χαρακτήρας - μην τα ξεχνάμε αυτά.
Θέμα, κατάληξη, χαρακτήρας.
Σβήνει ο Γιώργος, προσέχεις εσύ.
Λοιπόν, είμαι έτοιμος.
Ένα, πάλι, μπέρδεμα της παιδικής μου ηλικίας - εγώ, τελικά, ως παιδί πρέπει να ήμουνα πολύ μπερδεμένος!-,
είναι το εξής: πάντα μπέρδευα το αν θα έπρεπε να γράψω το "πολύ" με ένα "λ", ή με δύο "λ".
Κι έτσι, λοιπόν, κάθομαι και σκέφτομαι ότι ο "πολύς" γράφεται με ένα "λ" και το ξέρουμε όλοι πολύ καλά αυτό.
Η "πολλή" γράφεται με δύο "λ" και "η" και το ξέρουμε επίσης πάρα πολύ καλά αυτό.
Και το "πολύ" γράφεται επίσης με ένα "λ".
Να τα γράψουμε λοιπόν, να τα έχουμε και μπροστά μας;
Γιατί ο Γιώργος λέει πολλά, αλλά τελικά να τα γράψουμε, να τα θυμόμαστε κιόλας.
Έχουμε και λέμε: ο πολύς, η πολλή... και μου φαίνεται θα τα σβήσουμε κι αυτά, για να έχουμε λίγο παραπάνω χώρο.
Άλλωστε τώρα τα θυμάσαι, κι αν δεν το θυμάσαι θα έχεις κάθε ευκαιρία να τα ξαναδείς, να τα διαβάσεις και να τα ξαναθυμηθείς.
Ο πολύς, η πολλή και το πολύ.
Πότε ακριβώς, όμως, θα γράψουμε με ένα "λ" και πότε με δύο "λ";
Nαι, πολύ ωραία ερώτηση. Για να δούμε λίγο... Ρωτάει κάποιος:
"Είχε σήμερα, καθώς ερχόσουνα, κίνηση"; Πω πω, είχε πολλή κίνηση.
Γράφω την λέξη κίνηση.
Η λέξη κίνηση είναι θηλυκό ουσιαστικό.
Έχεις μάθει πάρα πολύ καλά ότι τα ουσιαστικά συνοδεύονται από επίθετα.
Όταν, λοιπόν, εγώ πάω να του βάλω το επίθετο μπροστά του, το επίθετο πολύς ξαφνικά από εδώ - τσουπ, θα βρεθεί εδώ!
Kαι, καθώς θα βρεθεί εκεί, θα γράψουμε και θα πούμε ότι είχε πάρα πολύ απλά, "πολλή" κίνηση.
Tι θα συμβεί όμως στηην περίπτωση -πρόσεξε το λιγο αυτό- που το "κίνηση" έχει μπροστά του ένα άλλο επίθετο;
Μπέρδεμα, θα μου πεις. Kαθόλου, θα σου πω.
Πρόσεξέ με και θα καταλάβεις.
Γράφω λοιπόν πάλι "κίνηση".
Ρωτάει: "Γιατί άργησες"; "Που να στα λέω, μεγάλη κίνηση".
Μεγάλη κίνηση; Α, μεγάλη κίνηση, "και, μάλιστα, να σου πω την αλήθεια, μάνα;
"Πολύ μεγάλη κίνηση!". Ώπα, ώπα!
Γιώργο, το "πολύ" γιατί με ένα "λ" και "υ"; Γιατί υπάρχει επίθετο.
Νάτο! Υπάρχει ήδη επίθετο, το οποίο πηγαίνει και μου προσδιορίζει το "κίνηση",
και μου λέει ότι η κίνηση ήταν μεγάλη. Το "πολύ", λοιπόν, εδώ είναι επίρρημα.
Θα μου πεις τώρα - ναι, μα είναι θηλυκό. Βεβαίως.
Όταν υπάρχει επίθετο μπροστά από το ουσιαστικό, το "πολύ" γίνεται επίρρημα.
Να το δούμε με άλλο ένα, μικρό παράδειγμα πριν κλείσουμε;
Ας πάρουμε, λοιπόν, το ουσιαστικό "όρεξη".
"Έφαγα το φαγητό μου με πολλή όρεξη". Βεβαίως, θηλυκό θα παρατήρησες πάλι. Θα παρατήρησες ότι, μόνο στο θηλυκό συναντάμε αυτά τα θέματα.
Το αρσενικό είναι με ένα "λ" και "υ", το ουδέτερο με ένα "λ" και "υ", και αντίστοιχα, όπως θα πρόσεξες,
όλος ο πληθυντικός αριθμός είναι με δύο "λ" και, κανονικά, με "οι" όπου χρειάζεται.
Πάμε, λοιπόν, "όρεξη".
"Έφαγα με πολλή όρεξη". Μέχρι στιγμής δεν υπάρχει κάποιο θέμα.
Τι θα γίνει, όμως, αν μπροστά από το "όρεξη" υπάρχει ένα άλλο επίθετο;
Να το βάλουμε, για να δούμε!
Θα πάμε, λοιπόν, και θα πούμε ότι "αυτός είχε μεγάλη όρεξη", οπότε, όπως καταλαβαίνεις, τώρα το "πολύ" θα είναι επίρρημα.
"Πολύ μεγάλη όρεξη".
Για να δείξουμε ότι το "πολύ" παίρνει το ρόλο του επιρρήματος, μιας και το "μεγάλη" έχει παίξει το ρόλο του επιθέτου μπροστά από το ουσιαστικό "όρεξη".
Εύχομαι, πραγματικά, όλα αυτά που σήμερα είχαμε την ευκαιρία να ξαναθυμηθούμε, να πάψουν να μας προβληματίζουν πια,
γιατί, σου είπα, αφορμή μου ήταν να σου πω τι με προβληματίζει εμένα ως παιδί, και να σε βοήθησα.
Αν πραγματικά σε βοήθησαν, μοιράσου τα με κάποιον άλλο - μπορεί, πραγματικά, να μη στο έχει πει αλλά να είναι και δικές του απορίες.
Καλό μεσημέρι.
Να ‘σαι καλά.
