Ιστορία | Οι νόμοι του Σόλωνα, ο Πεισίστρατος γίνεται τύραννος | Δ' Δημοτικού Επ. 17
Γεια σας παιδιά! Ονομάζομαι Γιώργος Ποταμιάς,
και σας καλοσορίζω στο σημερινό μάθημα της Ιστορίας, της Ιστορίας της Δ' Δημοτικού.
Σήμερα θα ασχοληθούμε με την Αθήνα και με το πολίτευμα της Αθήνας μετά την ολιγαρχία, στα αρχαϊκά χρόνια.
Πιο συγκεκριμένα, ο τίτλος του μαθήματός μας είναι:
Οι νόμοι του Σόλωνα και o Πεισίστρατος, που ήρθε αργότερα.
Άρα βρισκόμαστε στο 13ο κεφάλαιο του βιβλίου που μπορεί να έχετε,
και, όπως κάθε ιστορικό γεγονός, έτσι και αυτό θα πρέπει να το εξετάσουμε μέσα σε ένα συγκεκριμένο πλαίσιο.
Κατ' αρχάς πρέπει να δούμε τι είναι ο όρος πολίτευμα.
Πολίτευμα είναι οι κανόνες και οι θεσμοί σύμφωνα με τους οποίους κυβερνάται ένα κράτος ή μια πολιτεία.
Εμείς συγκεκριμένα θα εξετάσουμε τον τρόπο διακυβέρνησης της αρχαίας Αθήνας μετα την ολιγαρχία...
και πριν την θεμελίωση της Δημοκρατίας από τον Κλεισθένη, το 508 π.Χ. περίπου.
Βρισκόμαστε δηλαδή στην αρχαϊκή εποχή και, όπως σε κάθε ιστορικό γεγονός,
έτσι και σε αυτό, θα πρέπει να απαντήσουμε σε κάποια σημαντικά ερωτήματα...
τα οποία θα μας βοηθήσουν να αποκρυπτογραφήσουμε, να μελετήσουμε διεξοδικά αυτό το ιστορικό γεγονός.
Και τα ερωτήματά μας είναι: "πότε;", που το απαντήσαμε πριν από λίγο, στην αρχαϊκή Αθήνα.
"Ποιός; Πού;", που απαντήσαμε πριν, στην Αθήνα. Και πολύ σημαντικά ερωτήματα: "γιατί;" και τα αποτελέσματα - το "τι;" δηλαδή.
Για να πάμε να απαντήσουμε στα ερωτήματά μας και να δούμε τη σημαντικότητα αυτών των γεγονότων που θα εξετάσουμε σήμερα!
Όπως είπαμε και πριν, βρισκόμαστε στην αρχαϊκή εποχή - περίπου από το 700 π.Χ. ως το 508 π.Χ. που θεμελιώνεται η Δημοκρατία.
Η θεμελίωση της Δημοκρατίας από τον Κλεισθένη συμβαίνει σε γεγονότα αμέσως μετά από αυτά που θα εξετάσουμε σήμερα.
Ποιός και πού;
Οι κάτοικοι της Αθήνας, κυρίως μετά από τους νόμους του Δράκοντα και με την αριστοκρατία,
ζητούσαν να καταργηθούν τα χρέη.
Να ξαναμοιραστεί η γη, παρόλο που υπήρχαν γραπτοί νόμοι. Πάλι, η ζωή ήταν σκληρή και υπήρχαν αδικίες απέναντι στους φτωχούς.
Η λύση σε αυτό το πρόβλημα δεν μπορούσε εύκολα να βρεθεί για να ικανοποιηθούν όλοι...
και οι δυνατοί λίγοι, οι ευγενείς και οι αριστοκράτες, δεν ήθελαν εύκολα να δώσουν μέρος από την περιουσία τους.
Γι' αυτό είχαμε συχνά συγκρούσεις, ακόμα και ένοπλες.
Ένα πολύ σημαντικό πρόσωπο που εμφανίζεται αυτή την περίοδο, ο οποίος μάλιστα κατάγεται από την οικογένεια του Κόδρου,
του τελευταίου ηρωικού βασιλιά της Αθήνας που θυσιάστηκε για να σωθεί η Αθήνα,
ήταν ο Σόλωνας. Ποιός ήταν ο Σόλωνας;
Ο Σόλων ο Αθηναίος ήταν ένας πολύ σημαντικός νομοθέτης, φιλόσοφος, ποιητής -
ένας από τους επτά σοφούς της αρχαίας Ελλάδας.
Γεννήθηκε στην Αθήνα και καταγόταν από την γενιά του Κόδρου, του τελευταίου βασιλιά της Αθήνας.
Ο Σόλων κάποια στιγμή έχασε την περιουσία του, δεν το έβαλε όμως κάτω και όπως πολλοί Έλληνες εκείνη την περίοδο,
στράφηκε στο εμπόριο. Ταξίδεψε, γνώρισε πολλές χώρες, πολλούς πολιτισμούς, και γυρνώντας πίσω στον τόπο του,
θέλησε όλη αυτή την γνώση την οποία είχε μαζέψει, να τη χρησιμοποιήσει για το καλό της Αθήνας.
Πάρα πολύ σημαντικό αυτό το στοιχείο.
Άρα ο Σόλωνας ήταν ένας άνθρωπος σοφός, που τη γνώση του δεν τη χρησιμοποίησε για το δικό του συμφέρον,
αλλά για το συμφέρον όλων των Αθηναίων.
Αφού γίνονταν ταραχές, ευγενείς, αριστοκράτες φοβόνταν μην γίνουν τόσο δυνατές εξεγέρσεις...
που στο τέλος καταστραφεί η ίδια η Αθήνα.
Ο Σόλωνας κλήθηκε από τους ευγενείς να δώσει κάποια λύση, να πάρει κάποια μέτρα.
Και αυτός πήρε κάποιες πολύ γενναίες αποφάσεις.
Κάποιοι αρχαίοι συγγραφείς λένε ότι κατήργησε όλα τα χρέη, άλλοι λένε ότι τα μείωσε.
Βέβαια, απαγόρευσε να γίνεται κάποιος δούλος λόγω των χρεών του,
και με όλες αυτές τις ενέργειές του που έκανε, έβγαλε ένα μεγάλο βάρος από τον φτωχό λαό.
Ο φτωχός λαός ένιωθε ανακουφισμένος.
Θα δούμε όμως ότι την πλειοψηφία των προβλημάτων δεν την έλυσε.
Θα πρέπει να σταθούμε σε έναν πολύ σημαντικό όρο που μπορεί να τον ακούσετε ακόμα και στη σημερινή εποχή.
Είναι η λέξη "Σεισάχθεια". Τί ήταν η σεισάχθεια;
Ήταν το πρώτο νομοθετημα του Σόλωνα, που όμως δεν αφορούσε -όπως μερικοί...
ακόμα και απο τους αρχαίους συγγραφείς νομίζουν- την εξ ολοκλήρου,
διαγραφή των χρεών, αλλά την ανακούφιση από τα χρέη των πιο φτωχών.
Ειδικά όταν αυτοί οι φτωχοί είχαν χρεωθεί στους τοκογλύφους.
Ήταν τοκογλύφοι αυτοί που δάνειζαν χρήματα και μετά περίμεναν την επιστροφή των χρημάτων τους...
αλλά με τόκο, δηλαδή παραπάνω από αυτά που δανείζανε.
Και πολλές φορές ο φτωχός λαός δεν είχε αυτά τα χρήματα για να αποπληρώσει τα δάνειά του.
Γι' αυτό και οι πολύ φτωχοί ένιωθαν τεράστια αδικία. Ο Σόλωνας με τη σεισάχθεια ανακούφισε αυτό το βάρος του φτωχού λαού.
Στη συνέχεια, ο Σόλωνας προσπάθησε να αφαιρέσει κι άλλη δύναμη από τους ευγενείς.
Χώρισε τους πολίτες της Αθήνας με βάση τα εισοδήματά τους και όχι την καταγωγή τους.
Με αυτόν τον τρόπο απέκτησαν δικαιώματα περισσότεροι πολίτες, αφού πια τα αξιώματα δεν πήγαιναν κληρονομικά.
Και το πιο σημαντικό στοιχείο που πρέπει να κρατήσουμε, το οποίο έχει βάλει και το λιθαράκι του αργότερα...
για τη δημιουργία της Δημοκρατίας, είναι ότι ο Σόλωνας επέβαλε την υποχρεωτική συμμετοχή όλων των πολιτών στα κοινά.
Όλοι, δηλαδή, απ' όλες τις τάξεις -οι ελεύθεροι, βέβαια, Αθηναίοι πολίτες- έπρεπε να συμμετέχουν στις κοινές αποφάσεις.
Ο Σόλωνας, αφού έκανε αυτές τις μεταρρυθμίσεις, προτίμησε να φύγει - έφυγε από την Αθήνα.
Αποδήμησε, όπως λέμε, για περίπου δέκα χρόνια. Τί έγινε σε αυτό το διάστημα; Για να δούμε.
Παρόλα αυτά τα θετικά μέτρα που σκοπός τους ήταν να βοηθήσουν τα φτωχά κοινωνικά στρώματα, τους φτωχούς Αθηναίους,
οι αγρότες ακόμα δεν ένιωθαν ότι δεν ήταν αδικημένοι.
Εκείνο που ήθελαν περισσότερο, ειδικά οι αγρότες, ήταν να ξαναμοιραστεί η γη.
Να μην ανήκει το μεγαλύτερο μέρος της καλλιεργήσιμης γης στους ευγενείς.
Αυτό όμως δεν έγινε οπότε οι αναταραχές συνεχίστηκαν, και απ' ό, τι φαίνεται οι μεταρρυθμίσεις του Σόλωνα...
δεν αντιμετώπισαν πλήρως τα καυτά προβλήματα της Αθήνας εκείνη την εποχή.
Τι συμβαίνει όμως σε αυτή την άσχημη κατάσταση που επικρατεί στην Αθήνα;
Αυτή την κατάσταση την εκμεταλλεύτηκε ένα πρόσωπο, πολιτικό, ο Πεισίστρατος.
Με υποσχέσεις, με λόγια, με δημαγωγία, κέρδισε την εύνοια των φτωχών:
τους υποσχέθηκε ότι θα τους απάλλασσε από αυτή την αδικία, αν αυτός κυβερνούσε.
Με την βοήθειά τους και κυρίως όχι με άμεση εκλογή αλλά με τη βία, έγινε τελικά αρχηγός του κράτους.
Άρα βλέπουμε: από τον βασιλιά, πήγαμε στους αριστοκράτες, αλλά επανερχόμαστε πάλι σε ένα πρόσωπο.
Το πρόσωπο αυτό όμως δεν είναι βασιλιάς. Πώς θα ονομαστεί αυτό το πρόσωπο και αυτό το πολιτευμα; Για να δούμε.
Τη μορφή αυτή διακυβέρνησης την ονομάζουμε τυραννίδα - γιατί;
Γιατί ο Πεισίστρατος, όπως και άλλα πρόσωπα σε άλλες πόλεις, εκμεταλλεύτηκαν αυτή την άσχημη κατάσταση...
και με τα λόγια και με την πλάνη του λαού, κέρδισαν την εμπιστοσύνη του...
και μετά, με τη βία, επέβαλαν την απόλυτη θέλησή τους.
Στο τυραννικό πολίτευμα, στην τυραννίδα δηλαδή, αυτός που κυβερνούσε δεν έδινε λόγο σε κανέναν.
Πολύ απλά έκανε ό, τι ήθελε. Πολλές φορές μπορεί ο τύραννος να κυβερνούσε ακόμα πιο απόλυτα, πιο σκληρά κι από έναν βασιλιά.
Ο Πεισίστρατος συγκεκριμένα στην Αθήνα, έμεινε για πολλά χρόνια στην εξουσία -
φρόντισε βέβαια να ελαφρύνει τη θέση των φτωχών.
Ήταν όμως ένας τύραννος, δηλαδή κυβερνούσε απολυταρχικά και πολλές φορές πάρα πολύ σκληρά.
Αυτό που τον ένοιαζε περισσότερο ήταν το δικό του προσωπικό συμφέρον.
Μετά κοίταζε και λίγο, βέβαια, το συμφέρον του λαού, πάντα όμως το δικό του συμφέρον.
Ο Πεισίστρατος, παιδιά, κυβέρνησε όλη του τη ζωή. Τί συνέβη όταν πέθανε;
Όταν ο Πεισίστρατος έφυγε, την εξουσία πήρε ο γιός του, ο Ιππίας.
Μας θυμίζει λίγο την κληρονομική βασιλεία.
Οι Αθηναίοι όμως δεν ήθελαν τον γιο του, ο οποίος κυβερνούσε ακόμα πιο σκληρά και από τον πατέρα του.
Έκαναν επανάσταση και τον έδιωξαν με βίαιο τρόπο.
Πολύ σημαντικό γεγονός αυτό. Θα δούμε σε επόμενο μάθημα πως οι Αθηναίοι,
αφού δοκίμασαν την ολιγαρχία, δοκίμασαν την αριστοκρατία, δοκίμασαν και ένιωσαν πολύ σκληρά την τυραννίδα,
είπαν ότι, πια, μπορούμε να εφαρμόσουμε και ένα άλλο καινούριο σύστημα.
Έρχεται στο προσκήνιο -θα δούμε αργότερα- κι ένα άλλο σημαντικό πολιτικό πρόσωπο,
αντίπαλος του Πεισίστρατου, ο Κλεισθένης.
Ο Κλεισθένης είναι αυτός που σιγά σιγά θα φέρει εκείνους τους θεσμούς...
που θα μας οδηγήσουν στην πολύ γνωστή μας Δημοκρατία.
Οπότε, ολοκληρώνοντας σιγα σιγά το μάθημά μας, ας δούμε τα αποτελέσματα αυτού του σκληρού πολιτεύματος,
της τυραννίδας.
Ακόμα έχουμε μεγάλη αδικία, ο κόσμος λόγω του σκληρού τρόπου διακυβέρνησης ξεσηκώνεται,
και σιγά σιγά αργότερα, με τη βοήθεια του Κλεισθένη, θα οδηγηθούμε στη Δημοκρατία.
Έτσι θα φτάσουμε σε ένα από τα πιο γνωστά και ίσως πιο φιλελεύθερα, πιο ελεύθερα πολιτεύματα,
από τους πιο ελεύθερους τρόπους διακυβέρνησης που θεμελιώθηκαν εκείνη την εποχή.
Κλείνοντας σιγά σιγά το μάθημά μας, ας πάμε σε κάποιες ερωτήσεις - ασκήσεις αυτοαξιολόγησης,
που θα κάνουμε μαζί. Πρώτη άσκηση:
Θα σημειώσουμε, θα βρούμε τις ενέργειες του Σόλωνα.
Ο Σόλωνας κατάργησε τα χρέη των φτώχων;
Ναι, αφαίρεσε αρκετά από αυτά. Ξαναμοίρασε όμως τη γη;
Το έκανε αυτό; Τόλμησε να αγγίξει αυτό το πολύ ευαίσθητο θέμα;
Ενίσχυσε τη δύναμη των ευγενών; Δηλαδή ήρθε για να βοηθήσει τους φτωχούς, και βοήθησε τελικά τους ευγενείς;
Όχι βέβαια.
Χώρισε τους πολίτες σε τέσσερις τάξεις;
Βεβαίως και το έκανε.
Έδωσε δικαιώματα και στους φτωχούς;
Ναι, οπότε, ο Σόλωνας κατήργησε χρέη των φτωχών, χώρισε τους πολίτες σε τέσσερις τάξεις,
και έδωσε πολλά, αρκετά δικαιώματα στις φτωχές τάξεις.
Πάμε και στις επόμενες ερωτήσεις.
Να συμπληρώσουμε τα κενά μας.
Ο Σόλωνας, όπως είδαμε και πριν, χώρισε τους Αθηναίους πολίτες σε τέσσερις...;
Τάξεις βέβαια.
Ποιό ήταν το όνομα του πρώτου τυράννου της Αθήνας;
Μα βέβαια, Πεισίστρατος, ο γνωστός τύραννος.
Οι νόμοι του Σόλωνα δεν έλυσαν τα προβλήματα.
Το μεγαλύτερο βάρος το είχαν στους ώμους τους... Ποιοί;
Βέβαια, οι φτωχοί. Οι χαμηλές οικονομικές τάξεις.
Ποιός ήταν ο πιο σπουδαίος νόμος του Σόλωνα; Ο πιο γνωστός;
Μα βέβαια, η πολύ γνωστή μας σεισάχθεια, με την οποία ένα μεγάλο οικονομικό βάρος,
πολλά χρέη των φτωχών αφαιρέθηκαν και ανακουφίστηκε ένα μεγάλο μέρος των φτωχών.
Πάμε και σε επόμενες ερωτήσεις, να συμπληρώσυμε τα κενά.
Ο Σόλωνας τι μείωσε;
Τα χρέη των αγροτών.
Ποιός κυβέρνησε τυραννικά, μετά τον θάνατο του πατέρα του;
Μα βέβαια ο Ιππίας.
Πώς λέμε κάποιον που συμπεριφέρεται σκληρά ακόμα και σήμερα;
Τον λέμε τύραννο, οπότε αν ακούσετε και εσείς την έκφραση "αχ, δεν μπορώ άλλο! Αυτός είναι τύραννος",
σημαίνει ότι συμπεριφέρεται όπως θέλει, κάνει ό, τι θέλει και δημιουργεί στους άλλους μια πολύ δύσκολη κατάσταση.
Τέλος, οι ευγενείς τού ζήτησαν να λάβει κάποια μέτρα - από ποιόν;
Από ποιόν το ζήτησαν αυτό οι ευγενείς;
Από τον Σόλωνα βέβαια.
Και εδώ ολοκληρώθηκε το σημερινό μας μάθημα της Ιστορίας.
Σας ευχαριστώ πάρα πολύ που με παρακολουθήσατε ως το τέλος, κι εύχομαι να περάσετε την υπόλοιπη μέρα σας όμορφα!
Καλή συνέχεια!
