Milestones in the History of the Language Issue (1) Milestones in the History of the Language Issue (1)

Καλώς ήρθατε και πάλι στην Ωνάσειο Βιβλιοθήκη. Welcome back to the Onassis Library. オナシオス図書館へようこそ。

Καλώς ήρθατε στην τελευταία διάλεξη του πρώτου κύκλου ομιλιών με τίτλο "Διαμάχες Παιδείας και Γλώσσας" "στην Περίοδο του Νεοελληνικού Διαφωτισμού". Welcome to the last lecture of the first series of lectures entitled "Conflicts of Education and Language" "in the Period of the Modern Greek Enlightenment". 「新ギリシャ啓蒙時代における教育と言語論争」と題された最初の講義シリーズの最後の講義へようこそ。

Στις προηγούμενες διαλέξεις ασχοληθήκαμε με διαμάχες στον τομέα της τυπογραφίας, της παιδείας, των επιστημών. In the previous lectures we dealt with conflicts in the field of printing, education, science.

Σήμερα θα ασχοληθούμε με την ελληνική γλώσσα και έχουμε την τιμή να έχουμε κοντά μας τον καθηγητή Γλωσσολογίας κύριο Γεώργιο Μπαμπινιώτη ο οποίος ήταν και πρώην πρύτανης στο Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών. Today we will be dealing with the Greek language and we have the honour to have with us the Professor of Linguistics Mr. Georgios Babiniotis who was also the former rector of the National and Kapodistrian University of Athens.

Θα μας μιλήσει για τους σταθμούς στην ιστορία του γλωσσικού ζητήματος και θα ταξιδέψουμε μαζί του ιστορικά από την περίοδο του Νεοελληνικού Διαφωτισμού έως και τις μέρες μας. He will talk to us about the milestones in the history of the language issue and we will travel with him historically from the period of the Modern Greek Enlightenment to the present day.

Μαζί του θα προσπαθήσουμε Να απαντήσουμε σε κάποια ερωτήματα όπως πότε εμφανίζεται ακριβώς το γλωσσικό ζήτημα και πώς εξελίσσεται σε γλωσσικό εμφύλιο. With him we will try to answer some questions such as when exactly the language issue appears and how it evolves into a language civil war.

Πόσο διαρκεί αυτή τη διαμάχη και πότε γίνεται επιτέλους αυτή η άρση του διχασμού. How long has this conflict been going on and when will this separation finally take place?

Τέλος, ποια είναι τα προβλήματα που υπάρχουν ακόμα και σήμερα στη γλώσσα μας, και ποιες δυνατότητες, ποιες προοπτικές υπάρχουν για την ελληνική γλώσσα. Finally, what are the problems that still exist today in our language, and what are the possibilities, what are the prospects for the Greek language.

Καλωσορίζουμε τον κ. We welcome Mr.

Μπαμπινιώτη και τον καλούμε στο βήμα.

Κυρίες και κύριοι, καλησπέρα.

Απόψε έχω την τιμή να βρίσκεται στο ακροατήριο ο Παύλος Ιωαννίδης ένα σύμβολο του Ωνασείου και το θεωρώ τιμή μου που ήρθε εδώ να είναι παρόν σε αυτή την ομιλία.

Βρισκόμαστε σε έναν ιερό χώρο για το βιβλίο.

Αυτή τη βιβλιοθήκη η οποία έχει συγκροτηθεί με πρωτοβουλία του Διοικητικού Συμβουλίου του Ωνασείου του προέδρου, του Αντώνη Παπαδημητρίου τον οποίον δημόσια συγχαίρω και από αυτή τη θέση όπως και όλο το Συμβούλιο που πήρε αυτές τις αποφάσεις να έρθει εδώ να αποκτηθεί η συλλογή του Κώστα Στάικου ενός ανθρώπου που ξέρει το βιβλίο όσο κανείς άλλος και επίσης η συλλογή των περιηγητών που πάλι έχει συγκροτηθεί από τον Κώστα Στάικο. This library, which has been set up on the initiative of the Board of Directors of Onassios, the president, Antonis Papadimitriou, whom I publicly congratulate and from this position, as well as the entire Council that made these decisions to come here to acquire the collection of Kostas Staikos, a of a man who knows the book better than anyone else and also the collection of travelers which has again been put together by Kostas Staikos.

Έτσι βρισκόμαστε σε έναν χώρο που δεν ξέρω αν τον έχετε επισκεφθεί άλλη φορά.

Κα Γεροντοπούλου, μπορεί κανείς να δει τον χώρο, τα βιβλία πέρα από τις διαλέξεις; Πώς έχει το θέμα; Γιατί είναι κάτι που θεωρώ σημαντικό.

Βέβαια και μπορεί.

Γίνονται οργανωμένες επισκέψεις και ξεναγήσεις στον χώρο από τον ίδιο τον κ.

Στάικο -αλλά θέλει πάντα οργανωμένο ραντεβού.

-Μάλιστα.

Παρ' όλα αυτά, επειδή από πέρυσι που ξεκινήσαμε τον προγραμματισμό των εκπαιδευτικών προγραμμάτων κάνουμε αρκετές δράσεις έρχεται πάρα πολύς κόσμος ξανά και ξανά του αρέσει να επισκέπτεται τον χώρο κι εμείς χαιρόμαστε πολύ που έρχονται ακόμα και μικρά παιδιά έξι ετών.

Πολύ ωραία.

Η κα Γεροντοπούλου έχει την ευθύνη αυτού του χώρου και άλλες ευθύνες, και άλλες δραστηριότητες.

Θέλω να πω ότι αν μπορεί κανείς να δει από κοντά αυτά τα βιβλία είναι η διαδρομή του ελληνικού πνεύματος ζωντανή μέσα από πολύτιμα, σπάνια ενίοτε και μοναδικά αντίτυπα στον χώρο.

Και αξίζει επειδή ξέρω ότι όταν φτάνετε μέχρι εδώ είστε άνθρωποι που ενδιαφέρεστε να βρει κανείς την ευκαιρία να περιδιαβάσει τον χώρο να κατεβάσει βιβλία, να τα ανοίξει, να τα δει.

Μέσα σε αυτό το πλαίσιο και τον χώρο ανήκει και το θέμα που θα συζητήσουμε απόψε που είναι το γλωσσικό μας ζήτημα οι σταθμοί, γιατί δεν μπορούμε να το δούμε σε όλη του την έκταση που πέρασε πια από το 1976.

Τελείωσε με πολιτική παρέμβαση και πλέον τι; Είμαστε χωρίς κανένα θέμα; Χωρίς ζήτημα; Τελείωσαν τα πάντα; Ναι, το ζήτημα τελείωσε.

Υπάρχει πάντοτε ένα πρόβλημα γλώσσας όπως το περιγράφω.

Ένα πρόβλημα ποιότητας στη χρήση της γλώσσας στα ελληνικά που μιλούμε και γράφουμε.

Αυτό το πρόβλημα δεν λύθηκε μαζί με το γλωσσικό ζήτημα γιατί είναι άλλης τάξεως θέμα.

Θα κλείσουμε με αυτό τη συζήτησή μας, την ομιλία μας απόψε αφού δούμε την πορεία, τη διαδρομή του γλωσσικού ζητήματος.

Έχει λεχθεί από τον μελετητή του γλωσσικού ζητήματος τον Αναστάσιο Μέγα Ο Αναστάσιος Μέγας ήταν πατέρας του Γεωργίου Μέγα του λαογράφου.

Ο Αναστάσιος Μέγας λοιπόν έχει γράψει την ιστορία του γλωσσικού ζητήματος μέχρι το 1927 σε δύο τόμους.

Λέει, λοιπόν, και αρχίζω με αυτό "Ουδέν αληθώς άλλο παρ' ημίν ζήτημα" "µετά το 'Ανατολικόν' το της Εθνικής ηµών ενώσεως" "κατέστη τόσον πολύκροτον" "όσον το περί µορφώσεως της Εθνικής ηµών γλώσσης".

Άρα ο Μέγας συνδέει όπως συνδέθηκε στην πράξη το γλωσσικό με τη λέξη-έννοια ζήτημα κατά συνειρμική σχέση με το Ανατολικό Ζήτημα το οποίο βέβαια ήταν ανοιχτό από τον 18ο αιώνα.

Στο βιβλίο του Μέγα μπορεί να βρει κανείς ό,τι έχει γράφει μέχρι το 1926.

Είναι πάρα πολύ σημαντικό συγκεντρωμένο υλικό αυτό.

Μπορεί να μην υπάρχει πάντοτε εύστοχη αποτίμηση αλλά υπάρχει το υλικό.

Και βιβλιογραφικά, θα ήθελα να πω ότι το 2011 ανέλαβα, μου το ανέθεσε η Βουλή των Ελλήνων, το ίδρυμα και συντάξαμε έναν συλλογικό τόμο "Το Γλωσσικό Ζήτημα: Σύγχρονες Προσεγγίσεις".

Έχει 620 σελίδες.

Εκεί είναι γραμμένα άρθρα από ανθρώπους που έχουν συνδεθεί με το θέμα.

Γλωσσολόγους, φιλολόγους, ερευνητές, ακόμη και ιστορικούς που ξέρουν το θέμα εις βάθος και ορισμένες πλευρές του.

Ο ίδιος έχω γράψει μία σειρά από άρθρα που περιλαμβάνονται σε αυτόν τον τόμο.

Θα το συνιστούσα, είναι από το ίδρυμα της Βουλής.

Είναι πραγματικά σύγχρονες προσεγγίσεις γιατί γράφοντας σήμερα, το 2011 το θέμα έχει αποφορτιστεί από αυτόν τον φανατισμό που υπήρχε και που φόρτιζε τις γραφίδες των ανθρώπων που ασχολούνται με το θέμα.

Τώρα αποφορτισμένο το θέμα, έχει τεθεί στις σωστές του διαστάσεις.

Επομένως είναι ένα έργο το οποίο είναι καλό να ξέρει κανείς όταν θέλει να δει το θέμα του γλωσσικού ζητήματος μαζί με όλα τα προβλήματα, φιλολογικά, κοινωνικά, πολιτικά που συνδέθηκαν με το θέμα αυτό.

Θα ήθελα από την αρχή να τονίσω κάτι που συνήθως δεν έχει γίνει συνειδητό.

Δηλαδή τι.

Από τον 1ο π.Χ.

αιώνα, δηλαδή με τον αττικισμό γεννάται μία διάσπαση της γλώσσας σε μίμηση της κλασικής αρχαίας γλώσσας αυτό είναι ο αττικισμός που στη συνέχεια θα γίνει η λόγια γλώσσα, η καθαρεύουσα όλη αυτή η διαδρομή και στη γλώσσα που μιλούσαν οι άνθρωποι στην απλή τους επικοινωνία που είναι γνωστή ως αλεξανδρινή κοινή, κοινή δημώδης, δημοτική. century, i.e. with Atticism a division of the language is born in imitation of the classical ancient language, this is Atticism which will then become the spoken language, the one that cleanses this entire path and in the language that people spoke in their simple communication that is known as Alexandrian common, common common, common.

Αυτό που θέλω να τονίσω και θα ήθελα να μείνει στο μυαλό μας είναι ότι επί 20 περίπου αιώνες αυτή η διμορφία γιατί δεν πρόκειται για διγλωσσία, δεν είχαμε δύο γλώσσες δύο μορφές της ίδιας γλώσσας είχαμε. What I want to emphasize and I would like it to remain in our minds is that for about 20 centuries this dimorphism because it is not bilingualism, we did not have two languages, we had two forms of the same language.

Αυτή λοιπόν η γλωσσική διμορφία ή διφυΐα ήταν αποδεκτή από τους Έλληνες τους ομιλητές της ελληνικής γλώσσας επί 20 περίπου αιώνες.

Πέρασαν πολλοί αιώνες για να δημιουργηθεί ζήτημα να δημιουργηθεί σύγκρουση, να υπάρξει φανατισμός να υπάρξουν στρατόπεδα, να υπάρξει εμφύλιος γλωσσικός. It took many centuries to create an issue to create a conflict, to have fanaticism to have camps, to have a linguistic civil war.

Επί αιώνες οι άνθρωποι δέχονταν τη γλωσσική διμορφία.

Ότι η επίσημη γλώσσα ήταν αυτή δηλαδή, ας πούμε χονδρικά για να συνεννοούμεθα η καθαρεύουσα ή λόγια γλώσσα η συνέχεια και εξέλιξη της αττικιστικής και η προφορική των ανθρώπων γλώσσα όχι επίσημη προφορική, αλλά η καθημερινή γλώσσα.

Ήταν μία απλούστερη μορφή γλώσσας αυτό που χονδρικά λέμε δημοτική.

Άρα όταν λέμε "γλωσσικό ζήτημα" μην το συνδέουμε με τον αττικισμό.

Με τον αττικισμό έχουμε τη διάσχιση τη διάσπαση της γλώσσας σε δύο μορφές.

Ζήτημα, δηλαδή σύγκρουση έχουμε πολλούς αιώνες μετά με τρεις συγκρούσεις.

Η μία είναι του Μοισιόδακος του Ιωσήπου Μοισιόδακος με τον Ευγένιο Βούλγαρη.

Η άλλη είναι του Αδαμάντιου Κοραή με τον Παναγιωτάκη Κοδρικά.

Η τρίτη η μεγάλη και επιστημονική πια είναι μεταξύ του Γιάννη Ψυχάρη και του Γεωργίου Χατζηδάκη.

Βέβαια γύρω από τον Ψυχάρη και μετά τον Ψυχάρη ήταν ο Τριανταφυλλίδης, για να μιλάω για γλωσσολόγους πάντα αλλά οι μορφές, οι ηρωικές μορφές οι ιστορικές μορφές είναι Ψυχάρης και Χατζηδάκης.

Άρα όταν μιλάμε για γλωσσικό ζήτημα μιλάμε για αυτές τις τρεις εμφυλιακές συγκρούσεις οι οποίες ξεκινούν κάπου μετά το 1760.

Μέχρι τότε σποραδικά υπάρχουν κάποιες κινήσεις.

Μιλούν και νοιάζονται να χρησιμοποιηθεί η απλή γλώσσα με τον πρώιμο Ελληνικό Διαφωτισμό.

Αλλά το κύριο ρεύμα της αλλαγής γίνεται με την ηγετική μορφή του Νεοελληνικού Διαφωτισμού, τον Αδαμάντιο Κοραή.

Άρα το πρώτο που θα έπρεπε να έχουμε στο μυαλό μας, είναι αυτό.

Μία παρατήρηση για την ορολογία που χρησιμοποιείται στη διαδρομή του θέματος.

Τι συμβαίνει με τη γλώσσα την ελληνική.

Στα χρόνια του Αλέξανδρου γίνεται η κοινή.

Τι σημαίνει "κοινή".

Μέχρι τότε η ελληνική γλώσσα ήταν διασπασμένη σε διαλέκτους.

Ο αρχαίος ελληνικός λόγος, κυρίες και κύριοι ήταν λόγος διαλεκτικός.

Κοινή γλώσσα δεν υπάρχει πριν από τον Αλέξανδρο.

Πλην, οι διαφορές αυτές οι διαλεκτικές δεν είναι τέτοιες που να συνιστούν μία άλλη γλώσσα ή να μπορούν να εξελιχθούν σε άλλη γλώσσα όπως συνέβη με τις νεολατινικές που γίναν εν συνεχεία εθνικές γλώσσες. Besides, these dialectical differences are not such that they constitute another language or can evolve into another language, as happened with the Neo-Latin languages that subsequently became national languages.

Ήταν παραλλαγές γεωγραφικές της ελληνικής γλώσσας. They were geographical variations of the Greek language.

Υπήρχε η αττική και ιωνική.

Υπήρχε η αχαϊκή.

Υπήρχε η δωρική.

Λέω τις διαλέκτους. I speak the dialects.

Και οι διάλεκτοι είχαν ιδιώματα.

Δηλαδή είχαν επιμέρους μορφές, ανάλογα με την περιοχή. That is, they had individual forms, depending on the region.

Αυτό το οποίο ίσχυε στην κλασική στην πρώτη περίοδο μέχρι τα χρόνια του Αλεξάνδρου αλλάζει όταν η ελληνική γίνεται παγκόσμια γλώσσα με τον Αλέξανδρο. What was true in classical in the first period up to the time of Alexander changes when Greek becomes a universal language with Alexander.

Αρχίζει και μιλιέται από μη ελληνόφωνους εννοώ ότι δεν είχαν την ελληνική ως μητρική γλώσσα.

Και τότε αρχίζουν οι αλλαγές όχι μόνο γιατί ομιλείται από ξένους αλλά γιατί και η εξέλιξη της γλώσσας η οποία έχει αρχίσει νωρίς, και πριν από τον Αλέξανδρο αλλά από τα χρόνια του Αλέξανδρου, από τον 3ο αιώνα δηλαδή συνεχώς υπάρχουν αλλαγές επί το απλούστερων. And then the changes begin not only because it is spoken by foreigners but also because the evolution of the language which has started early, both before Alexander but since the years of Alexander, that is, since the 3rd century, there are constantly changes on the simplest things.

Πρώτα-πρώτα στην προφορά αλλά και στη γραμματική, και στη σύνταξη.

Έτσι έχουμε την αλεξανδρινή κοινή, μία κοινή γλώσσα πια στην οποίαν έχει επικρατήσει η αττική στην οποία έχουν μείνει στοιχεία από την ιωνική και τη δωρική κυρίως από την ιωνική. Thus we have the Alexandrian common language, a common language now in which Attic has prevailed in which elements from Ionic and Doric have remained mainly from Ionic.

αυτή λοιπόν, η αλεξανδρινή κοινή γλώσσα είναι μία γλώσσα που αν θέλαμε να την δείξουμε πως περίπου ήταν θα λέγαμε ότι είναι η γλώσσα του Ευαγγελίου της Καινής Διαθήκης ιδίως. so this, the Alexandrian common language is a language that if we wanted to show what it was like we would say that it is the language of the Gospel of the New Testament in particular.

Αυτή η γλώσσα ήταν.

Με τον αττικισμό όμως γίνεται η επιστροφή. With Atticism, however, the return is made.

Δηλαδή δεν πάει καλά η πνευματική παραγωγή γιατί, σκέφτονται οι λόγιοι της εποχής γραμματικοί και άλλοι δεν έχουμε μία δυνατή γλώσσα. In other words, intellectual production is not going well because, think the learned grammarians of the time and others, we do not have a strong language.

Αν γράψουμε όπως έγραφαν οι κλασικοί θα παραγάγουμε και μεγάλο πνευματικό έργο. If we write as the classics wrote, we will also produce a great intellectual work.

Πρόκειται για μία παρεξήγηση διότι άλλα ήταν τα αίτια που δεν παράγονταν τότε μεγάλα έργα. This is a misunderstanding because there were other reasons why great works were not produced at that time.

Αλλά εν πάση περιπτώσει, υπερίσχυσε αυτό και διασπάστηκε η γλώσσα, διασχίστηκε σε προφορική και γραπτή. But in any case, it overcame this and the language split, split into spoken and written.

Η γραπτή να είναι αττικιστική η προφορική να είναι πιο απλή, η εξελιγμένη, απλοποιημένη γλώσσα. The written language should be Atticistic, the spoken language should be simpler, the sophisticated, simplified language.

Άρα τη λέμε αλεξανδρινή κοινή, τη λέμε προφορική τη λέμε λαλουμένη, τη λέμε διάλεκτο.

Οι όροι για την προφορική είναι πάρα πολλοί. The terms for oral are too many.

Τη λέμε κοινή, τη λέμε νέα, τη λέμε απλή διάλεκτο τη λέμε γλώσσα τής συνήθειας και τελικά είναι η δημώδης γλώσσα, η δημοτική γλώσσα που ξέρουμε.

Από την άλλη μεριά έχουμε την αττικιστική η οποία είναι η γραπτή, η οποία είναι η λόγια γλώσσα.

Εδώ έχουμε το περίεργο που θέλω να πω να επισημάνω και να κρατήσουμε στο μυαλό μας. Here we have the odd thing that I want to point out and keep in mind.

Η κοινή γλώσσα κεκαθαρμένη, δηλαδή καθαριζομένη έρχεται και αποτελεί την καθαρεύουσα. The common language kekaharmene, i.e. cleansed, comes and constitutes the purifying.

Δηλαδή η καθαρεύουσα είναι η κοινή γλώσσα η άλλη πλευρά δηλαδή, καθαρμένη. That is, the common language is the purifying one, the other side, that is, purified.

Καθαρισμένη από τι; Από τις ξένες λέξεις, το δόγμα του Κοραή.

Και διορθωμένη, δηλαδή με πολλά λόγια στοιχεία.

Άρα έχουμε το περίεργο ότι η λεγόμενη καθαρεύουσα δεν είναι απλώς μία εξέλιξη της αττικιστικής είναι μορφή της κοινής, καθαρισμένη το λέω απλά, "κεκαθαρμένη" θα έπρεπε να πούμε και "διορθωμένη", οι όροι είναι του Κοραή.

Έχουμε το περίεργο η καθαρεύουσα λοιπόν να μην είναι το παιδί της αττικής, αλλά να είναι το παιδί της κοινής με λόγια στοιχεία, με καθαρμό και με διόρθωση.

Βεβαίως υπήρχε και η χυδαία γλώσσα.

Κοιτάξτε, πολιτική ορθότητα δεν υπήρχε τότε. Look, political correctness didn't exist back then.

Ο Κοραής, δηλαδή ο μέγας υποστηρικτής της απλής προφορικής γλώσσας την καλεί ενίοτε "χυδαϊκή" που είναι η λαϊκή γλώσσα του χύδην λαού των λαϊκών μαζών δηλαδή.

Και κάτι ακόμα που ξενίζει. And one more strange thing.

Ότι όταν μιλάμε για ελληνική γλώσσα λέει ο Κοραής και οι άλλοι πριν ότι δεν γράφαν ελληνικά. That when we speak of the Greek language, Korais and the others before say that they did not write in Greek.

Και λες "τι γράφεις, ξένη γλώσσα"; Όταν λένε ελληνικά εννοούν την αρχαΐζουσα την αττικιστική γλώσσα. And you say "what are you writing, foreign language"? When they say Greek they mean the ancient Attic language.