TÜRKÇENİN BÖLGELERE GÖRE KULLANIMI
Türkiye'de yaklaşık 80 milyon Türkçe konuşan insan yaşıyor. Ve Türkiye kocaman bir ülke. Doğal olarak konuşulan Türkçe bölgeden bölgeye değişir.
Türkçenin farklı bölgelerdeki kullanımına “ağız” denir. (bazen “şive” denir.) Yani telaffuzlar farklılık gösterir. Örneğin İstanbul ağzı, Diyarbakır ağzı, Konya ağzı...
Türkçe yazı yazarken İstanbul ağzı esas alınır. Ama konuşurken belli bir kural yoktur. Ama Türkiye'nin BBC'si olan TRT'de çalışıyorsan kesinlikle İstanbul ağzıyla konuşman gerekir.
Her bölgenin, şehrin, bazen köyün kendine özgü bir ağzı vardır. Ağız, telaffuz ile ilgilidir. Bunun dışında kullanılan kelimeler de bölgeden bölgeye değişir.
Türkiye'nin doğusunda ve güneydoğusunda genellikle Kürtler yaşar. Bazı Kürtler Türkçeyi ilkokulda yani 6-7 yaşındayken öğrenirler. Bunun için onların Türkçesi biraz farklıdır. Bazılarının aksanı ağırdır. “K” harfi yerine “G” harfini kullanmayı tercih ederler.
Örneğin “kız” yerine “gız”, “kapı” yerine “gapı” derler. Veya “Kış geldi.” yerine “Gış geldi.” diyebilirler. “Kırıldı” yerine “Gırıldı” gibi.
Türkiye'nin batısında “-ecek, -acak” ekinin kullanımı farklıdır: “Bakacak mısın?” yerine “Bakcan mı?” “Açacak mısın?” yerine “Aççan mı”, “Yapacak mısın?” yerine “Yapcan mı?” gibi.
Türkiye'nin ortasındaki bölgelerde yani Konya'da, Ankara'da, Karaman'da “N” harfinin kullanımı biraz farklıdır. Bu harfi vurgularlar. “Zengin” yerine “zeNgin”, “yeni” yerine “yeNi” derler. Onlar da “K” harfi yerine “G” harfini kullanırlar.
Bence Türkiye'deki en komik ağız, Karadeniz ağzıdır. Özellikle Karadeniz'in doğusunda konuşulan Türkçeyi anlamak zordur: Trabzon, Rize, Artvin. Bugün hâlâ Trabzon'un bazı köylerinde Yunanca konuşulur. Artvin'in bazı köylerinde de Hemşince (bir tür Ermenice) konuşulur.
Karadeniz'de “çocuk” kelimesi yerine “uşak” kelimesi tercih edilir. “Uşak” kelimesinin birinci anlamı “erkek hizmetçi”dir. İkinci anlamı “çocuk”tur.
Trakya bölgesindeki Türkçe de bana komik geliyor. Orada yaşayan insanlar “H” harfini genellikle telaffuz etmiyorlar. Örneğin, “haydi” yerine “aydi”, “hep” yerine “ep” gibi. “Erkek çocuk” için “kızan” kelimesini kullanırlar. “Aptal” yerine “susak” derler.
İzmir'de bazı şeylere farklı isimler verilmiştir: “Simit”e “gevrek”, “çekirdek”e “çiğdem”, “domates”e “domat” derler. “mısır”a “darı”, “incir”e “yemiş” derler. Ancak bunlar yazı dilinde kullanılmaz.
Kars şehri 1878-1918 arasında Rus yönetimindeydi. Bunun için onlar birkaç Rusça kelimeyi günlük hayatta kullanırlar. Erzurum'da da Rusların etkisiyle “patates”e “kartol”, “askere” “saldat”, “su”ya “voda” denir.
Iğdır, Türkiye'nin doğusunda yer alan küçük bir şehirdir. Oradaki halkın yarısı Azerbaycan Türküdür. Onlar Azerbaycan Türkçesi konuşurlar. Iğdır'a komşu olan Kars'ta da benzer bir durum söz konusudur.
Mardin'de birkaç köyde İsa Mesih'in dili Aramicenin modern hali olan Süryanice konuşulur. Ayrıca onlar Süryaniceyi ibadet dili olarak da kullanırlar.
Kayseri'de, Kahramanmaraş'ta 19. yüzyılda Rusya'dan Türkiye'ye göç eden Çerkesler yaşar. Özellikle yaşlı Çerkesler hâlâ Çerkesce konuşurlar. Ayrıca Kahramanmaraş'ta 1990'lardaki savaştan sonra Türkiye'ye gelen Çeçenler yaşar.
Sonuç olarak, Türkiye'deki ağızlar (şiveler) bölgeden bölgeye farklılık gösterir. Ancak yazı dili standarttır. İzmir'de de Diyarbakır'da da aynı şekilde yazılır. Bence anlaşılması en zor ağız Doğu Karadeniz ağzıdır.
Bazı Türk dizilerinde bu farklı ağızları göstermeye çalışırlar. Ancak bence bunları duymanın, öğrenmenin en iyi yolu Türkiye'yi gezmektir.
