Как Российская империя увязла на Кавказе
|||got stuck||
jak|rosyjska|imperia|utknęła|na|Kaukazie
Wie sich das Russische Reich im Kaukasus verzettelt hat
How the Russian Empire got bogged down in the Caucasus
Comment l'Empire russe s'est enlisé dans le Caucase
Hoe het Russische Rijk vastliep in de Kaukasus
Як Російська імперія загрузла на Кавказі
Jak Imperium Rosyjskie utknęło na Kaukazie
И вот это представление у россиян, которые были на Кавказе в XVIII–XIX веках, было очень прочным.
|||||||||||the 18th|the |in the centuries|||
i|oto|to|wyobrażenie|u|Rosjan|którzy|byli|na|Kaukazie|w|||wiekach|było|bardzo|mocne
Die Russen, die im achtzehnten und neunzehnten Jahrhundert im Kaukasus waren, hatten eine sehr starke Vorstellung davon.
I to wyobrażenie u Rosjan, którzy byli na Kaukazie w XVIII–XIX wieku, było bardzo silne.
А в горском сообществе государства не было, и поэтому там право на насилие представлял каждый взрослый мужчина, каждый род, каждое племя.
||in the mountain|community|||||||||the use of violence|||adult|||clan||tribe
a|w|górskim|społeczeństwie|państwa|nie|było|i|dlatego|tam|prawo|na|przemoc|przedstawiał|każdy|dorosły|mężczyzna|każdy|ród|każde|plemię
Und in der Berggemeinschaft gab es keinen Staat, so dass dort das Recht auf Gewalt von jedem erwachsenen Mann, jedem Clan, jedem Stamm vertreten wurde.
A w górskim społeczeństwie nie było państwa, dlatego prawo do przemocy reprezentował każdy dorosły mężczyzna, każdy ród, każde plemię.
И всякого рода попытки это право на насилие горцев ограничить вызывало с их стороны откровенное непонимание и жесткое сопротивление.
||||||||of the highlanders||caused|||||misunderstanding||strong|
i|wszelkiego|rodzaju|próby|to|prawo|na|przemoc|górali|ograniczyć|wywoływało|z|ich|strony|szczere|niezrozumienie|i|silne|opór
Wszelkie próby ograniczenia tego prawa do przemocy górali wywoływały z ich strony jawne niezrozumienie i silny opór.
Для того чтобы умиротворить горцев, регулярно — с самого начала XVIII века и в течение XIX века — и неоднократно предпринимались попытки их разоружить.
|||to pacify|||||||century||||||||were undertaken|||to disarm
aby|tego|żeby|uspokoić|górali|regularnie|z|samego|początku|XVIII|wieku|i|w|trakcie|XIX|wieku|i|wielokrotnie|podejmowane były|próby|ich|rozbroić
Um die Hochlandbewohner zu befrieden, wurde seit Beginn des 18. und während des gesamten 19. Jahrhunderts regelmäßig und wiederholt versucht, sie zu entwaffnen.
Aby uspokoić górali, regularnie — od początku XVIII wieku i przez cały XIX wiek — podejmowano wielokrotne próby ich rozbrojenia.
Что опять же воспринималось как покушение на святая святых.
|||was perceived||an attempt|||
co|znowu|jednak|było postrzegane|jako|zamach|na|święte|świętości
Co znowu było postrzegane jako zamach na świętość.
Во-первых, холодное оружие и постоянное его ношение являлось во многих обществах показателем состояния человека.
|||||||carrying||||societies|an indicator|social status|
w|pierwsze|zimne|broń|i|stałe|jego|noszenie|było|w|wielu|społeczeństwach|wskaźnikiem|statusu|człowieka
Erstens sind scharfe Waffen und ihr ständiges Tragen in vielen Gesellschaften ein Indikator für den Zustand des Menschen.
Po pierwsze, broń biała i jej stałe noszenie były w wielu społeczeństwach wskaźnikiem statusu człowieka.
Мужчина без кинжала — это был нонсенс.
||a dagger|||nonsense
mężczyzna|bez|sztyletu|to|był|nonsens
Ein Mann ohne Dolch war Unsinn.
Mężczyzna bez sztyletu — to był nonsens.
Это как сейчас заставить всех мужчин носить короткие юбки.
||||||to wear|short|
to|jak|teraz|zmusić|wszystkich|mężczyzn|nosić|krótkie|spódnice
Das ist so, als müssten jetzt alle Männer kurze Röcke tragen.
To tak, jak teraz zmusić wszystkich mężczyzn do noszenia krótkich spódnic.
То есть это что-то совершенно немыслимое.
||||||unthinkable
to|jest|to|||całkowicie|nie do pomyślenia
Es ist also etwas völlig Unvorstellbares.
To znaczy, że to coś całkowicie nie do pomyślenia.
Попытки отобрать оружие у мужчин воспринимались чрезвычайно остро.
|to take (away)|||||extremely|strongly
próby|odebrać|broń|od|mężczyzn|były postrzegane|niezwykle|ostro
Versuche, den Männern die Waffen wegzunehmen, wurden mit großer Schärfe verfolgt.
Próby odebrania broni mężczyznom były postrzegane niezwykle ostro.
Во-вторых, во многих сообществах оружие было семейной реликвией, которая передавалась от дедов к внукам.
||||communities||||a family heirloom||was passed||||to grandchildren
w|||wielu|społecznościach|broń|było|rodzinną|relikwią|która|była przekazywana|od|dziadków|do|wnuków
Zweitens waren Waffen in vielen Gemeinden Familienerbstücke, die von den Großvätern an die Enkel weitergegeben wurden.
Po drugie, w wielu społecznościach broń była rodzinną relikwią, która była przekazywana od dziadków do wnuków.
И вдруг взять и изъять ее, отправить куда-то на склад — это было покушение на святая святых.
||||to take||to send||||to the warehouse||||||
i|nagle|wziąć|i|zająć|ją|wysłać|||do|magazyn|to|było|zamach|na|święte|świętości
Und es plötzlich wegzunehmen und irgendwo in ein Lagerhaus zu schicken - das war ein Anschlag auf das Allerheiligste.
I nagle wziąć i zabrać ją, wysłać gdzieś do magazynu — to było zamach na świętość.
Еще одна важная сторона непонимания заключалась в следующем.
||important||of misunderstanding|||the following
jeszcze|jedna|ważna|strona|niezrozumienia|polegała|w|następującym
Eine weitere wichtige Facette des Missverständnisses war die folgende.
Jeszcze jeden ważny aspekt nieporozumienia polegał na tym.
Как вы знаете, Кавказ славится своим гостеприимством.
||||is famous||hospitality
jak|wy|wiecie|Kaukaz|słynie|swoją|gościnnością
Jak wiecie, Kaukaz słynie ze swojej gościnności.
Но это не просто черта характера, этическая особенность, это еще и важный социальный институт, играющий огромную роль в регулировании отношений между людьми.
||||a character trait|||feature|||||social|institution|playing|a huge||||relationships||
ale|to|nie|tylko|cecha|charakteru|etyczna|cecha|to|jeszcze|i|ważny|społeczny|instytucja|odgrywający|ogromną|rolę|w|regulowaniu|relacji|między|ludźmi
Aber sie ist nicht nur eine Charaktereigenschaft, ein ethisches Merkmal, sondern auch eine wichtige soziale Institution, die eine große Rolle bei der Regelung der Beziehungen zwischen Menschen spielt.
Ale to nie tylko cecha charakteru, etyczna szczególność, to także ważna instytucja społeczna, odgrywająca ogromną rolę w regulowaniu relacji między ludźmi.
Не предоставить кров путнику — вещь немыслимая!
||shelter|to a traveler||unthinkable
nie|zapewnić|schronienie|podróżnikowi|rzecz|nie do pomyślenia
Einem Reisenden keine Unterkunft zu gewähren, ist undenkbar!
Nie zapewnić schronienia podróżnemu — rzecz nie do pomyślenia!
Ну вот реальная картинка: отряд всадников останавливается на ночлег у кого-то.
|||a picture||horsemen|stops||for the night|||
no|oto|realna|obrazek|oddział|jeźdźców|zatrzymuje się|na|nocleg|u||
Nun, hier ist ein echtes Bild: eine Truppe von Reitern, die bei jemandem übernachtet.
Oto rzeczywisty obraz: oddział jeźdźców zatrzymuje się na nocleg u kogoś.
Хозяин не расспрашивает, куда едут всадники, — и всадники с ним не делятся своими планами.
||asks|||the riders||||||share||plans
gospodarz|nie|pyta|dokąd|jadą|jeźdźcy|i|jeźdźcy|z|nim|nie|dzielą się|swoimi|planami
Gospodarz nie pyta, dokąd jadą jeźdźcy — a jeźdźcy nie dzielą się z nim swoimi planami.
Очень вероятно, что хозяин представляет себе, что этот отряд собирается на кого-то напасть.
||||imagines|||||||||to attack
bardzo|prawdopodobne|że|gospodarz|wyobraża|sobie|że|ten|oddział|zamierza|na|||zaatakować
Es ist sehr wahrscheinlich, dass der Wirt sich vorstellt, dass diese Einheit jemanden angreifen wird.
Bardzo prawdopodobne, że gospodarz wyobraża sobie, że ten oddział zamierza na kogoś napaść.
Но ему путники этого не говорили, и сам он их об этом не спрашивал.
||the passengers|||||||||||asked
ale|jemu|podróżnicy|tego|nie|mówili|i|sam|on|ich|o|tym|nie|pytał
Ale podróżnicy mu o tym nie mówili, a on sam ich o to nie pytał.
Оказывается, этот отряд двигается, чтобы отомстить какому-то гарнизону какого-то русского форта за убитого сородича.
|||||to take revenge|||to the garrison||||fort|||relative
okazuje się|ten|oddział|porusza się|aby|pomścić|||garnizonowi|||rosyjskiego|fortu|za|zabitego|krewnego
Es stellt sich heraus, dass dieser Trupp unterwegs ist, um eine Garnison eines russischen Forts für einen ermordeten Verwandten zu rächen.
Okazuje się, że ta grupa porusza się, aby pomścić jakiś garnizon jakiejś rosyjskiej fortecy za zabitego krewnego.
Они успешно этот форт достигают, обстреливают его, кого-то убивают, кого-то ранят, кого-то берут в плен — и возвращаются обратно.
|||the fort||shell|||||||wound|||capture||||return|
oni|z powodzeniem|ten|fort|osiągają|ostrzeliwują|go|||zabijają|||ranią|||biorą|w|niewolę|i|wracają|z powrotem
Sie erreichen diese Festung, beschießen sie, töten jemanden, verwunden jemanden, nehmen jemanden gefangen - und kehren zurück.
Sukcesywnie osiągają tę fortecę, ostrzeliwują ją, kogoś zabijają, kogoś ranią, kogoś biorą do niewoli — i wracają z powrotem.
И опять ночуют у кого-то.
||are staying|||
i|znowu|nocują|u||
I znowu nocują u kogoś.
Следом отправляется карательная экспедиция.
|is sent|punitive|an expedition
następnie|wyrusza|karna|ekspedycja
Es folgt eine Strafexpedition.
Następnie wyrusza ekspedycja karna.
И узнает, что эти люди ночевали в двух домах.
|finds out||||stayed|||in two houses
i|dowiaduje się|że|ci|ludzie|nocowali|w|dwóch|domach
Und findet heraus, dass diese Leute in zwei Häusern geschlafen haben.
I dowiaduje się, że ci ludzie nocowali w dwóch domach.
Что они делают с этими домами?
|||||with these houses
co|oni|robią|z|tymi|domami
Was machen sie mit diesen Häusern?
Co robią z tymi domami?
Наказывают хозяев, а дома часто сжигают.
|the owners||||are burned
karzą|właścicieli|a|domy|często|palą
Die Besitzer werden bestraft und die Häuser werden oft niedergebrannt.
Karzą właścicieli, a domy często palą.
За укрывательство преступника.
|covering up|of a criminal
za|ukrywanie|przestępcy
Za ukrywanie przestępcy.
С российской точки зрения вещь совершенно понятная и оправданная.
||||||understandable||justified
z|rosyjskiej|punktu|widzenia|rzecz|całkowicie|zrozumiała|i|usprawiedliwiona
Aus russischer Sicht ist die Sache völlig verständlich und gerechtfertigt.
Z rosyjskiego punktu widzenia rzecz jest całkowicie zrozumiała i uzasadniona.
С горской точки зрения это что-то неслыханное, невозможное!
|from the mountain||||||unheard of|impossible
z|górskiej|punktu|widzenia|to|||niesłychane|niemożliwe
Aus der Sicht der Berge ist das etwas Unerhörtes, Unmögliches!
Z górskiego punktu widzenia to coś niesłychane, niemożliwe!
И вот, пожалуйста, еще один узел конфликта.
||||||of conflict
i|oto|proszę|jeszcze|jeden|węzeł|konfliktu
Und da haben Sie ihn, einen weiteren Konfliktknoten.
I oto, proszę, jeszcze jeden węzeł konfliktu.
Иногда возникает вопрос: как же так — кровная месть, сплошь вооруженное население.
|arises|||||blood|revenge|completely|armed|
czasami|powstaje|pytanie|jak|więc|tak|krwawa|zemsta|wszędzie|uzbrojone|ludność
Manchmal fragt man sich, wie das ist - Blutfehden, eine ganze bewaffnete Bevölkerung.
Czasami pojawia się pytanie: jak to możliwe — krwawa zemsta, całkowicie uzbrojona ludność.
Они же должны были все друг друга перебить, и там должна была быть пустыня.
|||||||kill each other||||||a desert
oni|przecież|muszą|byli|wszyscy|przyjaciel|przyjaciela|pozabijać|i|tam|musiała|była||pustynia
Ich meine, sie hätten sich alle gegenseitig umbringen sollen, und es hätte eine Wüste geben sollen.
Powinni się nawzajem pozabijać, a tam powinna być pustynia.
Но дело в том, что горское общество было так мудро организовано, что механизмы рождения конфликтов уравновешивались механизмами погашения конфликтов.
|||||of the mountains||||wisely|organized||||conflicts|were balanced||resolution|
ale|sprawa|w|tym|że|górskie|społeczeństwo|było|tak|mądrze|zorganizowane|że|mechanizmy|rodzenia|konfliktów|były równoważone|mechanizmami|gaszenia|konfliktów
Ale chodzi o to, że społeczeństwo górskie było tak mądrze zorganizowane, że mechanizmy powstawania konfliktów były równoważone przez mechanizmy ich wygaszania.
Вот одна из таких достаточно типичных картинок: представитель одного рода убил (или тяжело ранил) представителя другого рода.
||||||pictures|||||||wounded|representative||
oto|jeden|z|takich|dość|typowych|obrazków|przedstawiciel|jednego|rodu|zabił|lub|ciężko|ranił|przedstawiciela|innego|rodu
Hier ist ein ziemlich typisches Bild: Ein Mitglied eines Clans hat ein Mitglied eines anderen Clans getötet (oder schwer verwundet).
Oto jeden z takich dość typowych obrazków: przedstawiciel jednego rodu zabił (lub ciężko ranił) przedstawiciela drugiego rodu.
Тот род мстит этому, этот род в ответ мстит и так далее.
||takes revenge|||||||||
ten|ród|mści|temu|ten|ród|w|odpowiedzi|mści|i|tak|dalej
Ten ród mści temu, ten ród w odpowiedzi mści i tak dalej.
Разгорается кровавая междоусобица.
is escalating||internal strife
wybucha|krwawa|wojna domowa
Eine blutige Fehde bricht aus.
Rozpoczyna się krwawa wojna domowa.
Наконец оба рода от этого устают, и запускается механизм примирения.
|||||get tired||starts||reconciliation
w końcu|obie|rody|od|tego|męczą się|i|uruchamia się|mechanizm|pojednania
Schließlich haben beide Seiten genug davon, und ein Versöhnungsmechanismus wird ausgelöst.
W końcu oba rody się tym męczą i uruchamia się mechanizm pojednania.
Через посредников или напрямую старейшины наконец договариваются, достигается мир, и сторона, которая признает себя более виноватой, выплачивает какую-то компенсацию — некоторое количество крупного рогатого скота, лошадей и баранов — и нередко берет на воспитание мальчика из этого рода для закрепления отношений.
|through intermediaries||directly|elders|||is achieved|||||admits|||more guilty|pays|||compensation||||cattle||horses||rams||||||the boy|||||for strengthening (of the relationship)|
przez|pośredników|lub|bezpośrednio|starsi|w końcu|dogadują się|osiąga się|pokój|i|strona|która|uznaje|siebie|bardziej|winną|wypłaca|||rekompensatę|pewną|ilość|dużego|bydła|zwierząt|koni|i|owiec|i|często|bierze|na|wychowanie|chłopca|z|tego|rodu|dla|umocnienia|relacji
Über Mittelsmänner oder direkt kommen die Ältesten schließlich zu einer Einigung, es wird Frieden geschlossen, und die Partei, die mehr Schuld auf sich geladen hat, zahlt eine Art Entschädigung - einige Rinder, Pferde und Schafböcke - und nimmt oft einen Jungen aus diesem Clan auf, um die Beziehung zu festigen.
Przez pośredników lub bezpośrednio starsi w końcu się dogadują, osiągają pokój, a strona, która uznaje się za bardziej winną, wypłaca jakąś rekompensatę — pewną ilość bydła, koni i owiec — i często bierze na wychowanie chłopca z tego rodu, aby umocnić relacje.
Роды роднятся, и на этом конфликт прекращается.
are born|are born|||||ends
rody|łączą się|i|na|tym|konflikt|kończy się
Die Arbeit ist die Geburt, und der Konflikt endet dort.
Porody się łączą, i na tym konflikt się kończy.
А представим себе реальную ситуацию в горско-армейских отношениях: горцы подстреливают какого-то солдата.
|||a real||||military||mountaineers|shoot|||
a|wyobraźmy sobie|sobie|realną|sytuację|w|||relacjach|górale|postrzeliwują|||żołnierza
Und stellen wir uns eine reale Situation in den Beziehungen zwischen Gebirgsjäger und Armee vor: Bergsteiger erschießen einen Soldaten.
A wyobraźmy sobie rzeczywistą sytuację w relacjach górsko-armyjskich: górale postrzelił jakiegoś żołnierza.
Начальник гарнизона пишет рапорт своему руководству: чтобы не разжигать дальнейший конфликт с аулом таким-то, он за убитого рядового такого-то взял у них 10 быков, 20 баранов и еще мальчика на воспитание.
|the garrison||a report||superiors|||to escalate|further|||the village||||||||||||bulls|rams|||||
dowódca|garnizonu|pisze|raport|swojemu|przełożonemu|aby|nie|zaogniać|dalszy|konflikt|z|wioską|||on|za|zabitego|szeregowca|||wziął|od|nich|byków|owiec|i|jeszcze|chłopca|na|wychowanie
Der Garnisonschef schreibt einen Bericht an seine Vorgesetzten: Um den Konflikt mit dem Gefreiten So-und-so nicht weiter anzuheizen, hat er ihm 10 Stiere, 20 Schafböcke und einen Jungen zur Erziehung für den getöteten Gefreiten So-und-so abgenommen.
Dowódca garnizonu pisze raport do swojego przełożonego: aby nie zaostrzać dalszego konfliktu z wioską taką a taką, za zabitego szeregowca takiego a takiego wziął od nich 10 byków, 20 owiec i jeszcze chłopca do wychowania.
Представляете, как такой рапорт воспримет высокое начальство?
imagine|||||the high|
wyobrażacie sobie|jak|taki|raport|przyjmie|wysokie|kierownictwo
Wyobrażacie sobie, jak taki raport zostanie odebrany przez wysokie dowództwo?
Наверное, этого несчастного капитана отправят в госпиталь на освидетельствование.
||||will send||to the hospital||for examination
pewnie|tego|nieszczęśliwego|kapitana|wyślą|do|szpitala|na|badanie
Prawdopodobnie tego nieszczęśliwego kapitana wyślą do szpitala na badania.
Еще раз повторяю: в горском обществе существовало огромное число реально действующих механизмов смягчения и прекращения конфликтов.
||again (with 'еще раз')|||||||actually|operating|mechanisms|of mitigation||ending|
jeszcze|raz|powtarzam|w|górskim|społeczeństwie|istniało|ogromna|liczba|rzeczywiście|działających|mechanizmów|łagodzenia|i|kończenia|konfliktów
Ich wiederhole noch einmal: Es gab eine Vielzahl von realen Mechanismen zur Entschärfung und Beendigung von Konflikten in der Berggesellschaft.
Jeszcze raz powtarzam: w społeczeństwie górskim istniało ogromne liczba rzeczywiście działających mechanizmów łagodzenia i kończenia konfliktów.
А конфликтная зона между горским населением и армией таких механизмов не имела.
|conflict||||the population||the army||||
a|konfliktowa|strefa|między|górskim|ludnością|i|armią|takich|mechanizmów|nie|miała
A strefa konfliktu między ludnością górską a armią nie miała takich mechanizmów.
И поэтому каждый конфликт влек за собой довольно тяжелые последствия.
||||leads|||||consequences
i|dlatego|każdy|konflikt|pociąga|za|sobą|dość|ciężkie|konsekwencje
Und so hatte jeder Konflikt ziemlich schlimme Folgen.
I dlatego każdy konflikt pociągał za sobą dość poważne konsekwencje.
Кроме того, многие офицеры, приезжавшие на Кавказ, говорили по-немецки, многие по-французски, некоторые даже по-английски, но кто из них говорил на языке местных народов?
||||who were arriving|||||in German|||in French||||in English|||||||in the language||
oprócz|tego|wielu|oficerów|przyjeżdżających|na|Kaukaz|mówili|||wielu|||niektórzy|nawet|||ale|kto|z|nich|mówił|w|języku|lokalnych|narodów
Ponadto wielu oficerów przyjeżdżających na Kaukaz mówiło po niemiecku, wielu po francusku, niektórzy nawet po angielsku, ale kto z nich mówił w języku miejscowych ludów?
Да, постепенно некоторые каким-то образом что-то начинали понимать, некоторые даже неплохо говорили.
||||||||started|||||
tak|stopniowo|niektórzy|||sposób|||zaczynali|rozumieć|niektórzy|nawet|niezłe|mówili
Ja, allmählich fingen einige von ihnen an, etwas zu verstehen, einige von ihnen sprachen sogar recht gut.
Tak, stopniowo niektórzy w jakiś sposób zaczynali coś rozumieć, niektórzy nawet całkiem nieźle mówili.
И так же многие горцы очень плохо говорили по-русски.
i|tak|też|wielu|górali|bardzo|źle|mówili||
I tak samo wielu górali bardzo słabo mówiło po rosyjsku.
И когда обе стороны плохо понимают друг друга в буквальном смысле этого слова, опять же возможно много конфликтов.
|||||understand||||in the literal|in the literal sense|||||||
i|kiedy|obie|strony|źle|rozumieją|drugiego|w dosłownym|||sensie|tego|słowa|znowu|też|możliwe|wiele|konfliktów
A kiedy obie strony dosłownie źle się rozumieją, znowu możliwe jest wiele konfliktów.
Наконец, масса этнографических проблем.
||ethnographic|
w końcu|masa|etnograficznych|problemów
W końcu masa problemów etnograficznych.
Например, в аул, который находится в состоянии мира с русскими, въезжает новая часть, которая недавно служит на Кавказе.
||a village|||||||with the Russians||||||||
na przykład|do|aulu|który|znajduje się|w|stanie|pokoju|z|Rosjanami|wjeżdża|nowa|część|która|niedawno|służy|na|Kaukazie
Ein Beispiel: Eine neue Einheit, die kürzlich im Kaukasus gedient hat, kommt in ein Gebiet, in dem Frieden mit den Russen herrscht.
Na przykład, do aulu, który jest w stanie pokoju z Rosjanami, wjeżdża nowa część, która niedawno służyła na Kaukazie.
И из-за элементарной жары нижние чины снимают рубахи и въезжают в аул голые по пояс.
||||the heat||ranks||their shirts||drive|||naked||waist
i|||elementarnej|upału|niższe|rangi|ściągają|koszule|i|wjeżdżają|do|aulu|nago|wzdłuż|pas
Und wegen der elementaren Hitze ziehen die unteren Ränge ihre Hemden aus und betreten den Aul von der Hüfte abwärts nackt.
A z powodu elementarnego upału niższe rangi zdejmują koszule i wjeżdżają do aulu nagi w pasie.
А по местным понятиям это верх неприличия и оскорбление местного населения.
||local||||indecency||||
a|według|lokalnym|pojęciom|to|szczyt|nieprzyzwoitości|i|obraza|lokalnego|ludności
Für die lokale Bevölkerung ist dies der Gipfel der Unanständigkeit und eine Beleidigung.
A według lokalnych pojęć to szczyt nieprzyzwoitości i obraza lokalnej ludności.
Так вдруг откуда-то в солдат прилетает пуля.
|||||||a bullet
więc|nagle|||w|żołnierza|przylatuje|kula
Plötzlich landet von irgendwoher eine Kugel in dem Soldaten.
Nagle skądś do żołnierza przylatuje kula.
Солдаты никого, повторяю, не хотели оскорблять.
|||||to offend
żołnierze|nikogo|powtarzam|nie|chcieli|obrażać
Die Soldaten wollten niemanden beleidigen, ich wiederhole, sie wollten niemanden beleidigen.
Żołnierze nikogo, powtarzam, nie chcieli obrażać.
Они въехали без всякого вызова.
oni|wjechali|bez|jakiegokolwiek|wezwania
Sie zogen ohne jede Herausforderung ein.
Wjechali bez żadnego wezwania.
Им просто было жарко — вологодским или тверским ребятам, — просто было жарко на Кавказе!
||||to the Vologda||from Tverskoy|to the guys|||hot||
im|po prostu|było|gorąco|wologodskim|lub|tverskim|chłopakom|po prostu|było|gorąco|w|Kaukazie
Po prostu było im gorąco — wologodskim czy twerdzim chłopakom, — po prostu było gorąco na Kaukazie!
Поэтому они, не зная правил, въехали так же, как въехали бы в свое родное село.
|||||||||||||to their own|to their own village
więc|oni|nie|znając|zasad|wjechali|tak|samo|jak|wjechali|by|do|swoją|rodzinną|wieś
Da sie die Regeln nicht kannten, betraten sie das Dorf so, wie sie es in ihrem Heimatdorf getan hätten.
Dlatego wjechali, nie znając zasad, tak jak wjechaliby do swojej rodzinnej wioski.
О незнании обычаев, кстати, мы можем много узнать из художественной литературы.
|ignorance|about customs|||||learn||from artistic|
o|nieznaniu|zwyczajów|nawiasem mówiąc|my|możemy|dużo|dowiedzieć się|z|pięknej|literatury
Übrigens kann man aus der Fiktion viel über die Unkenntnis der Sitten lernen.
O niewiedzy o zwyczajach, nawiasem mówiąc, możemy wiele dowiedzieć się z literatury pięknej.
Есть такое произведение Пушкина — «Путешествие в Арзрум».
|||of Pushkin|journey||
jest|takie|dzieło|Puszkina|podróż|do|Arzrum
Es gibt ein solches Werk von Puschkin - "Die Reise nach Arzrum".
Jest takie dzieło Puszkina — „Podróż do Arzrumu”.
Там есть маленький эпизод, где Александр Сергеевич вошел в помещение какого-то местного жителя, тот, как он пишет, что-то залопотал и толкнул его.
|||episode|||||||||||||||||muttered||pushed|
tam|jest|mały|epizod|gdzie|Aleksander|Siergiejewicz|wszedł|do|pomieszczenie|||lokalnego|mieszkańca|on|jak|on|pisze|||zamamrotał|i|popchnął|go
Es gibt eine kleine Episode, in der Alexander Sergejewitsch die Räumlichkeiten eines Anwohners betrat, der, wie er schreibt, etwas murmelte und ihn schubste.
Jest tam mały epizod, w którym Aleksander Siergiejewicz wszedł do pomieszczenia jakiegoś lokalnego mieszkańca, a ten, jak pisze, coś mamrotał i popchnął go.
И Пушкин ему отвечал нагайкой.
|||replied|with a riding crop
i|Puszkin|jemu|odpowiadał|batem
Und Puschkin antwortete ihm mit einer Peitsche.
I Puszkin odpowiedział mu batem.
То есть он зашел в помещение.
|||entered||
to|znaczy|on|wszedł|do|pomieszczenia
Ich meine, er betrat den Raum.
To znaczy wszedł do pomieszczenia.
Пушкин зашел, Александр Сергеевич.
Puszkin|wszedł|Aleksander|Siergiejewicz
Puszkin wszedł, Aleksander Siergiejewicz.
Он был не самый дикий русский человек.
||||wild||
on|był|nie|najbardziej|dziki|rosyjski|człowiek
Nie był najdzikszy wśród rosyjskich ludzi.
Но он вошел без спроса в помещение, и я вполне допускаю, что он зашел в ту часть, куда вообще посторонний мужчина не может заходить ни в коем случае.
||||without asking|||||||||||||||a stranger||||entered||||
ale|on|wszedł|bez|pytania|do|pomieszczenie|i|ja|całkowicie|dopuszczam|że|on|wszedł|do|tę|część|gdzie|w ogóle|obcy|mężczyzna|nie|może|wchodzić|ani|w|żadnym|przypadku
Aber er betrat das Gelände, ohne zu fragen, und ich gebe zu, dass er sich in einen Bereich begab, den ein Unbefugter auf keinen Fall betreten darf.
Ale wszedł bez pytania do pomieszczenia, i całkowicie dopuszczam, że wszedł do tej części, do której w żadnym wypadku nie może wchodzić obcy mężczyzna.
Потому что мы знаем, что у многих народов существует разделение жилья на мужскую половину и женскую.
|||||||||the division|||male|||female
|że||||u|wielu|narodów|istnieje|podział|mieszkania|na|męską|część|i|żeńską
Ponieważ wiemy, że w wielu narodach istnieje podział mieszkania na męską i żeńską część.
Так вот, на женскую половину посторонним нельзя заходить ни при каких обстоятельствах.
||||the female half|||||||
więc|oto|na|żeńską|część|obcym|nie wolno|wchodzić|ani|w|jakich|okolicznościach
Jetzt ist die Frauenabteilung für Außenstehende unter allen Umständen tabu.
Otóż, do żeńskiej części obcym nie wolno wchodzić w żadnych okolicznościach.
И то, что этот человек толкнул Пушкина, а не выстрелил в него и не ударил саблей, — это, я вам скажу, большая удача для российского путешественника.
|||||||||shot|||||hit|with a saber||||will tell|||||
i|to|że|ten|człowiek|popchnął|Puszkina|a|nie|strzelił|w|niego|i|nie|uderzył|szablą|to|ja|wam|powiem|duża|szczęście|dla|rosyjskiego|podróżnika
Und die Tatsache, dass dieser Mann Puschkin schubste und nicht auf ihn schoss oder ihn mit einem Säbel schlug, ist, sage ich Ihnen, ein großes Glück für einen russischen Reisenden.
A to, że ten człowiek popchnął Puszkina, a nie strzelił do niego i nie uderzył go szablą, — to, powiem wam, wielkie szczęście dla rosyjskiego podróżnika.
И таких примеров на Кавказе несть числа.
||examples|||is not|
i|takich|przykładów|na|Kaukazie|nie ma|liczby
Und solche Beispiele gibt es im Kaukasus zuhauf.
I takich przykładów na Kaukazie jest bez liku.
То есть обе стороны не понимали друг друга.
to|jest|obie|strony|nie|rozumiały|drug|przyjaciel
To znaczy, obie strony nie rozumiały się nawzajem.
Но есть еще более сложная вещь: в Петербурге также не понимали того, что такое Кавказская война, что такое Кавказ.
|||||||in St. Petersburg|||||||the Caucasus||||
ale|jest|jeszcze|bardziej|skomplikowana|rzecz|w|Petersburgu|także|nie|rozumieli|tego|co|takie|Kaukaska|wojna|co|takie|Kaukaz
Ale jest jeszcze bardziej skomplikowana sprawa: w Petersburgu również nie rozumiano, czym jest wojna kaukaska, czym jest Kaukaz.
Изучение документов Отдельного Кавказского корпуса и военного министерства показывает, что если люди, прослужившие на Кавказе и получившие какой-то опыт войны с горцами, уже понимали, что можно, чего нельзя и как нужно действовать, то в Петербурге почти до самого конца войны такого представления так никто и не получил.
the study||of (with 'документов')|of the (with 'Отдельного Кавказского корпуса')|||||||||who served||||who had||||||with the highlanders|||||||||||||||||||||||||
badanie|dokumentów|Oddzielnego|Kaukaskiego|korpusu|i|wojskowego|ministerstwa|pokazuje|że|jeśli|ludzie|służący|na|Kaukazie|i|zdobywający||to||wojny|||||||||i|||||||||||||||||nie|zdobył
Badanie dokumentów Oddzielnego Kaukaskiego Korpusu i ministerstwa wojny pokazuje, że jeśli ludzie, którzy służyli na Kaukazie i zdobyli jakieś doświadczenie w walce z góralami, już rozumieli, co można, czego nie można i jak należy działać, to w Petersburgu prawie do samego końca wojny nikt nie miał takiego wyobrażenia.
Правительство, командование, военное министерство пытались вести войну по-европейски, что было совершенно невозможно ни в стратегическом отношении, ни в тактическом, ни в плане обмундирования.
||||||||in a European|||||||in terms of strategy||||in terms of tactics||||supplying with uniforms
rząd|dowództwo|wojskowe|ministerstwo|próbowali|prowadzić|wojnę|||co|było|całkowicie|niemożliwe|ani|w|strategicznym|względzie|ani|w|taktycznym|ani|w|planie|umundurowania
Die Regierung, das Kommando und das Kriegsministerium versuchten, den Krieg nach europäischem Vorbild zu führen, was weder strategisch noch taktisch noch in Bezug auf die Uniformen möglich war.
Rząd, dowództwo, ministerstwo wojny próbowali prowadzić wojnę po europejsku, co było całkowicie niemożliwe ani w aspekcie strategicznym, ani taktycznym, ani w kwestii umundurowania.
Скажу об обмундировании: оно совершенно не годилось.
||the uniform||||was suitable
powiem|o|umundurowaniu|ono|całkowicie|nie|nadawało się
Ich sage Ihnen etwas über die Uniformen: Sie waren völlig unzureichend.
Powiem o umundurowaniu: było całkowicie nieodpowiednie.
Вы представляете себе эти кивера с султанами — такими перьями над головным убором?
||||headgear||with sultans||with feathers||on|on
wy|wyobrażacie|sobie|te|hełmy|z|sułtanami|takimi|piórami|nad|głównym|nakryciem
Können Sie sich diese Tuniken mit Sultanen vorstellen - diese Federn über dem Kopfschmuck?
Wyobrażacie sobie te hełmy z sułtanami — takimi piórami nad nakryciem głowy?
Как в этих шапках карабкаться в горы, ходить по лесам?
||||to climb|||||through the forests
jak|w|tych|czapkach|wspinać się|w|góry|chodzić|po|lasach
Wie klettert man mit diesen Hüten auf Berge und läuft durch Wälder?
Jak w tych czapkach wspinać się w góry, chodzić po lasach?
Никуда не годились и ранцы, которые были приняты для ношения припасов и всего необходимого солдату.
nowhere||were suitable||backpacks|||||for wearing|for provisions|||necessary|to the soldier
nigdzie|nie|nadawały się|i|plecaki|które|były|przyjęte|do|noszenia|zapasów|i|wszystkiego|niezbędnego|żołnierzowi
Die Schulranzen, die für den Transport von Vorräten und allem, was ein Soldat braucht, verwendet wurden, waren nicht gut.
Nie nadawały się do niczego plecaki, które były przyjęte do noszenia zapasów i wszystkiego, co było potrzebne żołnierzowi.
Я бы сказал, что к реалиям боевых действий на Кавказе русская армия была тогда совершенно не готова.
ja|bym|powiedział|że|do|realiów|bojowych|działań|na|Kaukazie|rosyjska|armia|była|wtedy|całkowicie|nie|gotowa
Ich würde sagen, dass die russische Armee auf die Realitäten der Kämpfe im Kaukasus zu dieser Zeit völlig unvorbereitet war.
Powiedziałbym, że do realiów działań bojowych na Kaukazie armia rosyjska była wtedy całkowicie nieprzygotowana.
Но она постепенно адаптировалась, войска быстро приобретали опыт и, как писал один из участников, «сами стали определенным кавказским племенем».
|||adapted|||were gaining||||||||||a certain|to the Caucasian|
ale|ona|stopniowo|dostosowała się|wojska|szybko|nabywały|doświadczenie|i|jak|pisał|jeden|z|uczestników|sami|stali|określonym|kaukaskim|plemieniem
Aber sie passte sich allmählich an, die Truppe sammelte schnell Erfahrungen und wurde, wie ein Teilnehmer schrieb, "selbst zu einem gewissen kaukasischen Stamm".
Ale stopniowo się dostosowywała, wojska szybko zdobywały doświadczenie i, jak pisał jeden z uczestników, „same stały się pewnym kaukaskim plemieniem”.
До такой степени, что переняли очень многие обычаи.
||||adopted|||customs
do|takiej|stopnia|że|przejęli|bardzo|wiele|zwyczaje
So sehr, dass sie eine Vielzahl von Bräuchen übernommen haben.
Do tego stopnia, że przejęły bardzo wiele zwyczajów.
Например, известный кавказский обычай — куначество, то есть образование дружеских связей.
|well-known|Caucasian||the formation of (дружеских связей)||||friendly|
na przykład|znany|kaukaski|zwyczaj|kunaczestwo|to|jest|tworzenie|przyjacielskich|więzi
Ein bekannter kaukasischer Brauch ist z. B. kunachchestvo, d. h. das Knüpfen freundschaftlicher Bande.
Na przykład znany kaukaski zwyczaj — kunactwo, czyli tworzenie przyjacielskich więzi.
Кунаки — это такие братья, которые в огонь и в воду друг за друга, абсолютно друг другу верны, друг другу доверяют.
brothers|||brothers|||||||||||||are loyal|||
kunakowie|to|tacy|bracia|którzy|w|ogień|i|w|wodę|przyjaciel|za|przyjaciela|absolutnie|przyjaciel|przyjacielowi|wierni|przyjaciel|przyjacielowi|ufają
Kunaks sind solche Brüder, die füreinander Feuer und Flamme sind, die einander absolut loyal sind und einander vertrauen.
Kunacy — to tacy bracia, którzy w ogień i wodę za siebie, absolutnie sobie wierni, sobie ufają.
Так и полки, воинские части, которые доверяли друг другу в бою, объявляли друг друга кунаками.
||the shelves|military||||||||declared|||as blood brothers
tak|i|pułki|wojskowe|jednostki|które|ufały|przyjaciel|przyjacielowi|w|walce|ogłaszały|przyjaciel||kunakami
So erklärten sich Regimenter, militärische Einheiten, die sich im Kampf gegenseitig vertrauten, gegenseitig zu Kunaks.
Tak i pułki, jednostki wojskowe, które ufały sobie w walce, ogłaszały się nawzajem kunakami.
Далее.
dalej
Dalej.
Русские офицеры и солдаты, воевавшие на Кавказе, называли себя кавказцами.
|||||||||as Caucasians
rosyjscy|oficerowie|i|żołnierze|walczący|na|Kaukazie|nazywali|siebie|kaukaskimi
Russische Offiziere und Soldaten, die im Kaukasus kämpften, nannten sich selbst Kaukasier.
Rosyjscy oficerowie i żołnierze walczący na Kaukazie nazywali siebie Kaukazczykami.
А войска, которые приходили из России, эти «кавказцы» называли «русскими».
|||were coming||||||
a|wojska|które|przybywały|z|Rosji|ci|Kaukaskimi|nazywali|rosyjskimi
Und die Truppen, die aus Russland kamen, wurden von diesen "Kaukasiern" als "Russen" bezeichnet.
A wojska, które przychodziły z Rosji, ci „Kaukazczycy” nazywali „Rosjanami.”
Очень показательна такая история: однажды на рынке в Грозном солдаты Апшеронского полка подрались с местным населением, с чеченцами.
|illustrative|||||at the market||in Grozny||of Apscheron||got into a fight|||||
bardzo|wymowna|taka|historia|pewnego razu|na|rynku|w|Groznym|żołnierze|Apszerońskiego|pułku|pobili się|z|lokalnym|ludnością|z|Czeczenami
Eine sehr aufschlussreiche Geschichte ist folgende: Einmal gerieten Soldaten des Apscheron-Regiments auf einem Markt in Grosny in einen Kampf mit der örtlichen Bevölkerung, mit Tschetschenen.
Bardzo wymowna jest taka historia: pewnego razu na rynku w Groznym żołnierze pułku Apszerońskiego pobili się z miejscową ludnością, z Czeczenami.
На шум драки прибежали солдаты другого полка, которые были с этим полком в напряженных отношениях, и тоже вступили в драку.
|||||||||||regiment||strained||||||a fight
na|hałas|bójki|przybiegli|żołnierze|innego|pułku|którzy|byli|z|tym|pułkiem|w|napiętych|relacjach|i|również|włączyli się|w|bójkę
Bei dem Lärm des Kampfes kamen Soldaten eines anderen Regiments, die mit diesem Regiment in gespanntem Verhältnis standen, angerannt und gerieten ebenfalls in einen Kampf.
Na hałas bijatyki przybiegli żołnierze innego pułku, którzy mieli napięte relacje z tym pułkiem, i również włączyli się do bijatyki.
На стороне чеченцев.
||with the Chechens
na|stronie|Czeczenów
Po stronie Czeczenów.
И когда власти стали разбираться, как так получилось, что вы вместе с чеченцами дрались с солдатами другого русского полка, те произнесли фразу, очень понятную для реалий Кавказской войны, но трудно понятную для тех, кто в эти реалии не вникает.
||||to figure out|||||||||fought||with soldiers|||||pronounced||||||of the Caucasus||||||||||||understands
i|kiedy|władze|stały|rozumieć|jak|to|się stało|że|wy|razem|z|Czeczenami|walczyli|z|żołnierzami|innego|rosyjskiego|pułku|oni|wypowiedzieli|zdanie|bardzo|zrozumiałe|dla|realiów|Kaukaskiej|wojny|ale|trudno|zrozumiałe|dla|tych|którzy|w|te|realia|nie|rozumie
Und als die Behörden zu untersuchen begannen, wie es dazu kam, dass Sie zusammen mit Tschetschenen mit Soldaten eines anderen russischen Regiments kämpften, äußerten sie einen Satz, der für die Realitäten des Kaukasuskrieges sehr klar ist, aber für diejenigen, die diese Realitäten nicht verstehen, schwer zu verstehen ist.
A kiedy władze zaczęły się zastanawiać, jak to się stało, że walczyliście razem z Czeczenami przeciwko żołnierzom innego rosyjskiego pułku, ci wypowiedzieli zdanie, które jest bardzo zrozumiałe w kontekście wojny kaukaskiej, ale trudne do zrozumienia dla tych, którzy nie znają tych realiów.
Они сказали: «Чеченцы — наши братья.
||Chechens||
oni|powiedzieli|Czeczeni|nasi|bracia
Sie sagten: "Tschetschenen sind unsere Brüder.
Powiedzieli: „Czeczeni to nasi bracia.
Мы с ними уже 20 лет деремся!» То есть эти солдаты, которые воевали с чеченцами, считали, что это их внутреннее кавказское дело и вмешательство кого-то постороннего — вещь совершенно непозволительная.
|||||have been fighting|||||||||believed|||||||||||foreign|||unacceptable
my|z|nimi|już|lat|walczymy|to|znaczy|ci|żołnierze|którzy|walczyli|z|Czeczenami|uważali|że|to|ich|wewnętrzne|kaukaskie|sprawa|i|ingerencja|||obcego|rzecz|całkowicie|niedopuszczalna
Wir kämpfen schon seit 20 Jahren gegen sie! Mit anderen Worten: Diese Soldaten, die mit den Tschetschenen kämpften, waren der Meinung, dass es sich um eine interne kaukasische Angelegenheit handelte und dass die Einmischung eines Außenstehenden absolut unzulässig war.
Walczymy z nimi już od 20 lat!” To znaczy, że ci żołnierze, którzy walczyli z Czeczenami, uważali, że to ich wewnętrzna kaukaska sprawa, a ingerencja kogoś z zewnątrz to rzecz całkowicie niedopuszczalna.
Именно этим объясняется то, что русская армия так долго и с такими большими потерями для себя (и для противника тоже) присоединяла Северный Кавказ к империи.
||is explained|||||||||||losses|||||||was annexing||||
właśnie|tym|tłumaczy się|to|że|rosyjska|armia|tak|długo|i|z|takimi|dużymi|stratami|dla|siebie|i|dla|przeciwnika|też|przyłączała|Północny|Kaukaz|do|imperium
Dies erklärt, warum die russische Armee so lange und mit so großen Verlusten für sich selbst (und auch für den Feind) brauchte, um den Nordkaukasus dem Reich anzugliedern.
Właśnie to wyjaśnia, dlaczego armia rosyjska tak długo i z takimi dużymi stratami dla siebie (i dla przeciwnika również) przyłączała Północny Kaukaz do imperium.
Потому что эта военная машина была в принципе не приспособлена для таких целей.
|||||||in general||adapted|||
ponieważ|że|ta|wojskowa|maszyna|była|w|zasadzie|nie|przystosowana|do|takich|celów
Denn diese Kriegsmaschine war im Prinzip nicht für solche Zwecke geeignet.
Ponieważ ta maszyna wojenna była w zasadzie nieprzystosowana do takich celów.
Как если бы экскаватор использовали для рытья лунок на поле для гольфа.
|||excavator|used||digging|holes||||for golf
jak|jeśli|by|koparka|używano|do|kopania|dołków|na|polu|do|golfa
Das ist so, als würde man einen Bagger benutzen, um Löcher auf einem Golfplatz zu graben.
Jakby używać koparki do wykopywania dołków na polu golfowym.
Русская армия этого периода была армией, которая исповедовала основной принцип европейской войны — нанесение противнику максимального ущерба в максимально сжатое время с минимальными собственными потерями.
|||of this period||||adhered to|the main||||inflict|||damage|||in a short (period of)|||||
rosyjska|armia|tego|okresu|była|armią|która|wyznawała|podstawowy|zasadę|europejskiej|wojny|zadawanie|przeciwnikowi|maksymalnego|szkody|w|maksymalnie|skompresowane|czasie|z|minimalnymi|własnymi|stratami
Die russische Armee dieser Zeit war eine Armee, die das Grundprinzip der europäischen Kriegsführung vertrat - dem Feind in kürzester Zeit maximalen Schaden bei minimalen eigenen Verlusten zuzufügen.
Armia rosyjska tego okresu była armią, która wyznawała podstawową zasadę europejskiej wojny — zadawanie przeciwnikowi maksymalnych szkód w maksymalnie krótkim czasie przy minimalnych własnych stratach.
Так воюет европейская армия.
więc|walczy|europejska|armia
Tak walczy europejska armia.
На Кавказе этот механизм в принципе не работал.
na|Kaukazie|ten|mechanizm|w|zasadzie|nie|działał
Na Kaukazie ten mechanizm w zasadzie nie działał.
Потому что на Кавказе война — это скорее такой воинственный ритуальный танец.
||||||||martial||
ponieważ|że|na|Kaukazie|wojna|to|raczej|taki|wojowniczy|rytualny|taniec
Denn im Kaukasus ist der Krieg eher wie ein kriegerischer Ritualtanz.
Ponieważ na Kaukazie wojna to raczej taki wojowniczy rytualny taniec.
С жертвами среди участников этого танца, да.
|among the victims|||||
z|ofiarami|wśród|uczestników|tego|tańca|tak
Mit Opfern unter den Teilnehmern an diesem Tanz, ja.
Z ofiarami wśród uczestników tego tańca, tak.
С жертвами среди зрителей — тех, кто наблюдает этот танец.
z|ofiarami|wśród|widzów|tych|którzy|obserwuje|ten|taniec
Z ofiarami wśród widzów — tych, którzy obserwują ten taniec.
Но это некое действо, это не такая тотальная эпидемия разрушений и убийств, каким является европейская война.
ale|to|pewne|działanie|to|nie|taka|totalna|epidemia|zniszczeń|i|zabójstw|jaką|jest|europejska|wojna
Aber es handelt sich nicht um eine totale Epidemie der Zerstörung und des Mordes, wie es der europäische Krieg ist.
Ale to jest pewne widowisko, to nie jest taka totalna epidemia zniszczeń i zabójstw, jaką jest wojna europejska.
Там постоянно шли столкновения: между племенами, между родами, между фамилиями.
tam|ciągle|miały miejsce|starcia|między|plemionami|między|rodami|między|nazwiskami
Dort kam es ständig zu Auseinandersetzungen: zwischen Stämmen, zwischen Clans, zwischen Familiennamen.
Tam ciągle dochodziło do starć: między plemionami, między rodami, między nazwiskami.
То есть Кавказ к тому времени, когда туда пришла Россия, конечно, не представлял собой такой, знаете, райский уголок, где мирные чабаны пасли овечек на альпийских лугах.
to|znaczy|Kaukaz|do|tamtemu|czasowi|kiedy|tam|przyszła|Rosja|oczywiście|nie|przedstawiał|sobą|taki|wiecie|rajski|zakątek|gdzie|pokojowi|pasterze|pasli|owieczki|na|alpejskich|łąkach
Das heißt, der Kaukasus war zu der Zeit, als Russland dorthin kam, sicherlich kein Paradies, in dem friedliche Hirten Schafe auf alpinen Weiden hüteten.
To znaczy, Kaukaz w czasie, gdy przyszła tam Rosja, oczywiście nie był takim, wiecie, rajskim zakątkiem, gdzie pokojowi pasterze wypasali owce na alpejskich łąkach.
Нет.
nie
Nie.
Это было место, где шли постоянные столкновения.
to|było|miejsce|gdzie|szły|stałe|starcia
Es war ein Ort, an dem es ständig zu Zusammenstößen kam.
To było miejsce, gdzie miały miejsce ciągłe starcia.
Но они не носили такого тотального разрушительного и кровавого характера, какой приняла тогда война.
ale|one|nie|nosiły|takiego|totalnego|destrukcyjnego|i|krwawego|charakteru|jaki|przyjęła|wtedy|wojna
Ale nie miały one takiego totalnego, destrukcyjnego i krwawego charakteru, jaki przyjęła wtedy wojna.
Потому что у конфликтующих сторон на Кавказе главная цель была — показать свое превосходство.
||u|konfliktujących|stron|na|Kaukazie|głównym|celem|była|pokazać|swoją|przewagę
Ponieważ głównym celem stron konfliktu na Kaukazie było pokazanie swojej przewagi.
Как танцоры: когда один, другой, третий танцуют, и каждый показывает, какой он мастер.
jak|tancerze|kiedy|jeden|drugi|trzeci|tańczą|i|każdy|pokazuje|jaki|on|mistrz
Wie Tänzer: wenn einer tanzt, tanzt ein anderer, ein dritter, und jeder zeigt, was für ein Meister er ist.
Jak tancerze: kiedy jeden, drugi, trzeci tańczą, a każdy pokazuje, jaki jest mistrzem.
Так вот, главным для жителей Северного Кавказа было показать, какие они мастера боя, какие они отважные и умелые.
więc|oto|głównym|dla|mieszkańców|Północnego|Kaukazu|było|pokazać|jacy|oni|mistrzami|walki|jacy|oni|odważni|i|zdolni
Für die Bewohner des Nordkaukasus ging es also vor allem darum, zu zeigen, was für Meister des Kampfes sie waren, wie mutig und geschickt sie waren.
Otóż, dla mieszkańców Północnego Kaukazu najważniejsze było pokazanie, jacy są mistrzami walki, jacy są odważni i zdolni.
А не для того, чтобы стоять по колено в крови.
a|nie|dla|tego|aby|stać|po|kolano|w|krwi
Nicht dafür, dass er knietief im Blut steht.
A nie po to, aby stać po kolana we krwi.
На меня большое впечатление произвел один документ о разрушении башни в одном из районов.
na|mnie|duże|wrażenie|wywarł|jeden|dokument|o|zniszczeniu|wieży|w|jednym|z|rejonów
Ich war sehr beeindruckt von einem Dokument über die Zerstörung eines Turms in einem Viertel.
Na mnie duże wrażenie wywarł jeden dokument o zniszczeniu wieży w jednym z rejonów.
Знаете, одно из таких украшений горского пейзажа — боевые башни, родовые.
wiecie|jedna|z|takich|ozdób|górskiego|krajobrazu|bojowe|wieże|rodowe
Eines der Schmuckstücke der Berglandschaft sind die Wehrtürme, die Ahnentürme.
Wiesz, jednym z takich ozdób górskiego krajobrazu są wieże bojowe, rodowe.
Использование этих башен ритуализировано.
użycie|tych|wież|zrytualizowane
Die Nutzung dieser Türme ist ritualisiert.
Użycie tych wież zostało zrytualizowane.
И когда русский экспедиционный отряд двигался из пункта А в пункт Б, с одной из этих башен был произведен выстрел.
i|kiedy|rosyjski|ekspedycyjny|oddział|poruszał się|z|punktu|A|do|punkt|B|z|jednej|z|tych|wież|został|oddany|strzał
Und als das russische Expeditionskorps sich von Punkt A nach Punkt B bewegte, wurde von einem dieser Türme ein Schuss abgefeuert.
I kiedy rosyjska ekspedycja przemieszczała się z punktu A do punktu B, z jednej z tych wież oddano strzał.
Жалея людей, командир вызвал саперов, саперы заложили порох под один из углов этой башни — и башню эту взорвали.
żałując|ludzi|dowódca|wezwał|saperów|saperzy|położyli|proch|pod|jeden|z|kątów|tej|wieży|i|wieżę|tę|wysadzili
Der Kommandant hatte Mitleid mit den Männern und rief die Pioniere, die unter eine der Ecken dieses Turms Schießpulver legten - und der Turm wurde gesprengt.
Żaląc ludzi, dowódca wezwał saperów, saperzy podłożyli proch pod jeden z rogów tej wieży — i wieżę tę wysadzono.
Местное население было потрясено.
miejscowe|ludność|było|wstrząśnięta
Die örtliche Bevölkerung war schockiert.
Ludność lokalna była wstrząśnięta.
Потому что, с их точки зрения, таких варваров, которые так нарушают все правила ведения войны, на их территории еще не было.
ponieważ|że|z|ich|punktów|widzenia|takich|barbarzyńców|którzy|tak|łamią|wszystkie|zasady|prowadzenia|wojny|na|ich|terytorium|jeszcze|nie|było
Denn aus ihrer Sicht sind solche Barbaren, die gegen alle Regeln der Kriegsführung verstoßen, noch nie auf ihrem Gebiet gewesen.
Ponieważ, z ich punktu widzenia, takich barbarzyńców, którzy tak łamią wszystkie zasady prowadzenia wojny, na ich terytorium jeszcze nie było.
А с точки зрения европейских военных действий все было сделано правильно: взорвали вражеское укрепление.
a|z|punktu|widzenia|europejskich|wojennych|działań|wszystko|było|zrobione|poprawnie|wysadzili|wrogie|umocnienie
A z punktu widzenia europejskich działań wojennych wszystko zostało zrobione poprawnie: zniszczono wrogą fortyfikację.
Уничтожение этого укрепления произошло даже без потерь для отряда.
zniszczenie|tej|umocnienia|miało miejsce|nawet|bez|strat|dla|oddziału
Zniszczenie tej fortyfikacji nastąpiło nawet bez strat dla oddziału.
Но с кавказской точки зрения это совершенно дикая и немыслимая вещь.
ale|z|kaukaskiej|punktu|widzenia|to|zupełnie|dzika|i|nie do pomyślenia|rzecz
Ale z kaukaskiego punktu widzenia to zupełnie dzika i nie do pomyślenia rzecz.
Этот клубок взаимных непониманий на всех уровнях создавал конфликт, который разрешался с большим трудом.
ten|kłębek|wzajemnych|nieporozumień|na|wszystkich|poziomach|tworzył|konflikt|który|był rozwiązywany|z|dużym|trudem
Dieses Wirrwarr von gegenseitigen Missverständnissen auf allen Ebenen führte zu einem Konflikt, der nur unter großen Schwierigkeiten gelöst werden konnte.
Ten splot wzajemnych nieporozumień na wszystkich poziomach tworzył konflikt, który był rozwiązywany z wielkim trudem.
Для того чтобы прекратить войну между какими-то государствами, достаточно было навязать политическую волю правительству противоборствующего государства.
dla|tego|aby|zakończyć|wojnę|między|||państwami|wystarczyło|było|narzucić|polityczną|wolę|rządowi|przeciwnego|państwa
Um einen Krieg zwischen einigen Staaten zu beenden, reichte es aus, der Regierung des gegnerischen Staates den politischen Willen aufzuzwingen.
Aby zakończyć wojnę między jakimiś państwami, wystarczyło narzucić wolę polityczną rządowi przeciwnego państwa.
Когда король, например, понимал, что ему против другого короля не устоять, он заключал мирный договор, и война на этом заканчивалась.
kiedy|król|na przykład|rozumiał|że|jemu|przeciw|innego|królowi|nie|wytrzymać|on|zawierał|pokojowy|umowę|i|wojna|na|tym|kończyła się
Kiedy król, na przykład, rozumiał, że nie ma szans w starciu z innym królem, zawierał traktat pokojowy, a wojna się kończyła.
И все подданные, многие из которых даже не слышали о том, что идет война, это принимали, потому что таково было решение короля.
i|wszyscy|poddani|wielu|z|których|nawet|nie|słyszeli|o|tym|że|trwa|wojna|to|przyjmowali|||takie|było|decyzja|króla
Und alle Untertanen, von denen viele noch nicht einmal gehört hatten, dass ein Krieg im Gange war, akzeptierten ihn, weil es die Entscheidung des Königs war.
I wszyscy poddani, z których wielu nawet nie słyszało o tym, że trwa wojna, przyjmowali to, ponieważ taka była decyzja króla.
На Кавказе же для того, чтобы война закончилась, нужно было донести мысль о безнадежности сопротивления до каждой ячейки горского общества.
na|Kaukazie|jednak|dla|tego|aby|wojna|się skończyła|trzeba|było|dotrzeć|myśl|o|beznadziejności|oporu|do|każdej|komórki|górskiego|społeczeństwa
Im Kaukasus war es für die Beendigung des Krieges notwendig, die Botschaft von der Aussichtslosigkeit des Widerstands in jede Zelle der Berggesellschaft zu tragen.
Na Kaukazie jednak, aby wojna się zakończyła, należało przekazać myśl o beznadziejności oporu do każdej komórki górskiego społeczeństwa.
В буквальном смысле слова каждая горская семья, каждый род, племя должны были понять, что ничего сделать нельзя.
w|dosłownym|znaczeniu|słowa|każda|górska|rodzina|każdy|ród|plemię|muszą|były|zrozumieć|że|nic|zrobić|nie można
W dosłownym tego słowa znaczeniu każda górska rodzina, każdy ród, plemię musiały zrozumieć, że nic nie można zrobić.
Что придется покориться.
że|trzeba będzie|poddać się
Das müsste ich einreichen.
Że trzeba będzie się poddać.
Причем во многих случаях эта покорность была достаточно условна.
przy tym|w|wielu|przypadkach|ta|uległość|była|dość|warunkowa
Und in vielen Fällen war diese Vorlage eher an Bedingungen geknüpft.
Co więcej, w wielu przypadkach ta uległość była dość warunkowa.
Потому что в очень многих районах Северного Кавказа русская власть была номинальной.
||w|bardzo|wielu|regionach|Północnego|Kaukazu|rosyjska|władza|była|nominalna
Ponieważ w bardzo wielu rejonach Północnego Kaukazu władza rosyjska była nominalna.
Обе стороны молчаливо признавали, что как бы достигнут консенсус.
obie|strony|milcząco|uznawały|że|jak|by|osiągnięty|konsensus
Beide Seiten erkannten stillschweigend an, dass sozusagen ein Konsens erzielt worden war.
Obie strony milcząco uznawały, że osiągnięto konsensus.
Но на самом деле реальное положение во многих регионах оставалось прежним.
ale|w|samym|fakcie|rzeczywiste|położenie|w|wielu|regionach|pozostawało|niezmienione
Die tatsächliche Situation in vielen Regionen ist jedoch gleich geblieben.
Jednak w rzeczywistości rzeczywista sytuacja w wielu regionach pozostawała niezmieniona.
Достаточно сказать, что многие наибы имама Шамиля (наибы — это руководители военно-территориальных образований, сподвижники Шамиля) после окончания войны заняли высокие посты в местной администрации.
wystarczy|powiedzieć|że|wielu|naiby|imama|Szamila|naiby|to|liderzy|||formacji|towarzysze|Szamila|po|zakończeniu|wojny|zajęli|wysokie|stanowiska|w|lokalnej|administracji
Wystarczy powiedzieć, że wielu naibów imama Szamila (naiby to liderzy wojskowo-terytorialnych jednostek, towarzysze Szamila) po zakończeniu wojny zajęło wysokie stanowiska w lokalnej administracji.
Более того, некоторые люди, которые воевали вместе с имамом — в горской войне против России, — участвовали уже после пленения Шамиля в том, чтобы окончательно подавить сопротивление так называемых непримиримых.
bardziej|tego|niektórzy|ludzie|którzy|walczyli|razem|z|imamem|w|górskiej|wojnie|przeciwko|Rosji|brali udział|już|po|ujęcia|Szamila|w|tym|aby|ostatecznie|stłumić|opór|tak|zwanych|nieprzejednanych
Außerdem waren einige Personen, die gemeinsam mit dem Imam im Hochlandkrieg gegen Russland gekämpft hatten, bereits nach der Gefangennahme Schamils an der endgültigen Niederschlagung des Widerstands der so genannten Unversöhnlichen beteiligt.
Co więcej, niektórzy ludzie, którzy walczyli razem z imamem — w górskiej wojnie przeciwko Rosji — brali udział, już po ujęciu Szamila, w ostatecznym stłumieniu oporu tzw. nieprzejednanych.
Шамиль капитулировал в 1859 году, но было несколько отрядов его сторонников, которые не согласились с поражением и продолжали сопротивление.
Szamil|kapitulował|w|roku|ale|było|kilka|oddziałów|jego|zwolenników|którzy|nie|zgodzili się|z|porażką|i|kontynuowali|opór
Schamil kapitulierte 1859, aber es gab mehrere Abteilungen seiner Anhänger, die die Niederlage nicht akzeptierten und weiter Widerstand leisteten.
Szamil kapitulował w 1859 roku, ale było kilka oddziałów jego zwolenników, które nie zgodziły się z porażką i kontynuowały opór.
Так вот в подавлении их сопротивления участвовали их бывшие соратники.
więc|oto|w|stłumieniu|ich|oporu|brali udział|ich|byli|towarzysze
Es waren also ihre ehemaligen Mitstreiter, die sich an der Niederschlagung ihres Widerstands beteiligten.
Otóż w stłumieniu ich oporu brali udział ich byli towarzysze.
Поэтому, повторяю, картина там была очень сложная.
więc|powtarzam|obraz|tam|była|bardzo|skomplikowany
Ich wiederhole also, dass die Situation dort sehr komplex war.
Dlatego powtarzam, sytuacja tam była bardzo skomplikowana.
И власть во многих районах, особенно горных районах Северного Кавказа, оставалась до конца имперского периода номинальной.
i|władza|w|wielu|regionach|szczególnie|górskich|regionach|Północnego|Kaukazu|pozostawała|do|końca|imperialnego|okresu|nominalna
A władza w wielu regionach, szczególnie górskich rejonach Północnego Kaukazu, pozostawała do końca okresu imperialnego nominalna.
Что там происходило на самом деле, власть реально сказать не может.
co|tam|działo się|w|samym|rzeczywiście|władza|naprawdę|powiedzieć|nie|może
Was dort wirklich passiert ist, können die Behörden nicht wirklich sagen.
Co tam się naprawdę działo, władza nie może powiedzieć.
1878 год можно назвать окончанием Кавказской войны лишь условно.
rok|można|nazwać|zakończeniem|Kaukaskiej|wojny|tylko|warunkowo
Das Jahr 1878 kann nur bedingt als das Ende des Kaukasuskrieges bezeichnet werden.
Rok 1878 można nazwać końcem wojny kaukaskiej jedynie warunkowo.
Наверное, самый важный критерий — это то, что после 1878 года при подавлении выступлений местного населения уже не применялась артиллерия, обходились полицейскими мерами.
|||||||||||||||||artillery|||
chyba|najważniejszy|ważny|kryterium|to||że|po|roku|przy|tłumieniu|wystąpień|lokalnego|ludności|już|nie|stosowano|artyleria|ograniczano się|policyjnymi|środkami
Das vielleicht wichtigste Kriterium ist, dass nach 1878 die Artillerie nicht mehr zur Unterdrückung von Demonstrationen der Bevölkerung eingesetzt wurde, sondern polizeiliche Maßnahmen zum Einsatz kamen.
Najważniejszym kryterium jest to, że po 1878 roku przy tłumieniu wystąpień lokalnej ludności nie stosowano już artylerii, ograniczano się do działań policyjnych.
Там тоже привлекались воинские и казачьи части, тоже были жертвы.
tam|też|przyciągano|wojskowe|i|kozackie|oddziały|też|były|ofiary
Auch dort waren militärische und kosakische Einheiten beteiligt, und es gab Opfer.
Tam również angażowano oddziały wojskowe i kozackie, również były ofiary.
Но уже не использовалась артиллерия.
ale|już|nie|używano|artyleria
Jednak artyleria już nie była używana.
Использование артиллерии — это такая четкая грань между войной и полицейской акцией.
użycie|artylerii|to|taka|wyraźna|granica|między|wojną|a|policyjną|akcją
Der Einsatz von Artillerie ist eine so klare Trennung zwischen Krieg und Polizeiaktion.
Użycie artylerii to wyraźna granica między wojną a akcją policyjną.
Потому что нельзя назвать полицейской акцией расстрел местного населения из пушек.
||nie można|nazwać|policyjną|akcją|egzekucję|lokalnego|ludności|z|armat
Denn man kann es nicht als Polizeiaktion bezeichnen, wenn man mit Waffen auf die lokale Bevölkerung schießt.
Bo nie można nazwać policyjną akcją ostrzału lokalnej ludności z armat.
В 1878 году применение артиллерии против мирного населения закончилось.
W|roku|użycie|artylerii|przeciwko|pokojowego|ludności|zakończyło się
Im Jahr 1878 wurde der Einsatz von Artillerie gegen Zivilisten eingestellt.
W 1878 roku użycie artylerii przeciwko ludności cywilnej się zakończyło.
А до этого времени принципиальных отличий в том, что происходило там в начале XVIII века, в его конце, в начале XIX века, в его середине, не было.
A|do|tego|czasu|zasadniczych|różnic|w|tym|co|działo się|tam|w|początku|XVIII|wieku|w|jego|końcu|w|początku|XIX|wieku|w|jego|środku|nie|było
A do tego czasu nie było zasadniczych różnic w tym, co działo się tam na początku XVIII wieku, na jego końcu, na początku XIX wieku, w jego połowie.
ai_request(all=76 err=0.00%) translation(all=151 err=0.00%) cwt(all=2014 err=5.31%)
pl:B7ebVoGS:250525
openai.2025-02-07
PAR_TRANS:gpt-4o-mini=4.35 PAR_CWT:B7ebVoGS=6.58