×

우리는 LingQ를 개선하기 위해서 쿠키를 사용합니다. 사이트를 방문함으로써 당신은 동의합니다 쿠키 정책.


image

Barış Özcan 2020, Big Bang’den bu yana görülen en büyük patlama keşfedildi! İki kara deliğin çarpı

Big Bang'den bu yana görülen en büyük patlama keşfedildi! İki kara deliğin çarpı

Az önce haber takip listemde beliren bir son dakika gelişmesini sizlere aktarıyorum: Gökbilimciler şimdiye kadar bulunan en büyük, en garip kara delik çarpışmasını tespit etti. Kozmik yığılma, şimdiye kadar tespit edilen türünün ilk kara deliğini üretti – ve bu daha olayın tuhaf kısmı bile değil!

Çarpışmanın tespit edilmesi bizim için bir son dakika gelişmesi elbette, ama konunun kendisini anlayabilmemiz için kafamızdaki zaman ölçeğini biraz daha genişletmemiz gerekecek. Çünkü hikayemiz çok daha önce başladı.

Bir varmış bir yokmuş… Bundan 7 milyar yıl önce iki büyük kara delik varmış. Bunlar birbirlerine yaklaşmış, yaklaşmış, yaklaşmış ve nihayet… Durun. Ne olduğunu daha iyi anlayabilmek için birbirine yaklaşan bu cisimlerin büyüklüğünü hayal etmeye çalışalım. Unutmayın bu cisimler birer kara delik.

Bir kara deliği hayal etmenin en kolay yolu bence önce kendi dünyamızı düşünmek. Dünya, içindeki her şeyiyle atomlardan oluşuyor öyle değil mi? Atomların da çekirdeği ve etrafında belli bir mesafede dönen elektronları var, bunu biliyoruz. Eğer bir atom futbol sahası büyüklüğünde olsaydı onun çekirdeği orta saha çizgisinin merkezindeki bu misket kadar olurdu. Çevresinde dönen elektronlar ise tribünlerdeki toz zerreleri ya da elimdeki bu tuz taneleri kadar. Bir dahaki sefere size atom dendiğinde futbol sahası büyüklüğündeki bir alanda tuz taneleri ve bir misket aklınıza gelsin. Yani atom dediğimiz şeyde epeyce bir boşluk var. Peki bu boşlukları ortadan kaldırabilseydik ne olurdu? Tribünlerdeki toz zerreleri merkezdeki çekirdekle birleşseydi ve aradaki boşluklar ortadan kalksaydı koca futbol sahası, tuz taneleri çok bir şeyi değiştirmeyeceği için bu bilye kadar bir şeyden ibaret kalırdı. Futbol sahası bilyeye dönüştü. Ama unutmayın atom bir futbol sahası kadar büyük değil. O kadar küçük ki dünyadaki tüm atomların içindeki boşluklar ortadan kalksaydı, asıl dünya bu bilye kadar olurdu. Evet dünyayı oluşturan 48 sıfırlı şu sayıdaki 133,000,000,000,000,000,000,000,000,000,000,000,000,000,000,000,000 atomun boşluklarını alınca bu hale gelirdi.

Sadece yüzeyindeki milyarlarca insanı düşünün. Siz, aileniz, tanıyıp tanımadığınız herkes. Hepimiz buradayız. İçimizdeki boşluklar alınınca bu hale geliyoruz. Çünkü kütlesel anlamda değişen bir şey yok. Aynı sayıdaki atom tüm kütlesiyle yine burada. Sadece aradaki boşlukları kaldırdık.

Eğer böyle bir şey olsaydı kütle çekim kuvveti de değişmeyeceği için uzayda artık bir misket haline dönüşen dünyanın etrafında Ay dönmeye devam ederdi. Bir misketin etrafında dönen koca koca cisimler. Böylesine büyük bir kütle, böylesine küçük bir hacme sıkışınca başka ne olurdu biliyor musunuz? Çevresindeki ışık bile onun çekiminden kaçamazdı. Işık olmayınca onu göremezdik. Göremeyince de adına kara delik derdik.

Astronomlar bu tür benzetmelerde dünyayı değil de güneşi örnek olarak kullanıyorlar. Videonun başında okuduğum haberde iki kara delikten söz ediliyordu. Bunlardan biri bizim güneşimizden 66 kat daha büyük. Diğeri 85 kat daha büyük. Hikayemize geri dönecek olursak…

Bundan 7 milyar yıl önce biri güneşimizin 66 katı diğeri 85 katı olan iki kara delik varmış. Bunlar birbirlerine yaklaşmışlar, yaklaşmışlar, yaklaşmışlar ve nihayet çarpışmışlar! Bizler böylesine büyük kütlelerin birbiriyle çarpışınca büyük bir ışık ve ses oluşturacağı beklentisiyle izliyoruz değil mi? Oysa bu kez çarpışan ve birleşen şeyler birer kara delik.

Bu simülasyondan da görebildiğimiz gibi böyle bir çarpışmanın etkisi ancak onların gravitasyonal alanlarının uzaktaki yıldızların ışığını bükmesi şeklinde anlaşılabiliyor. Çarpışıp birleştiklerinde en ufak bir kıvılcım bile oluşmuyor. 66 tane güneşle 85 tane güneşi çarpıştırıp birleştiriyorsunuz ve bir kıvılcım dahi çıkmıyor! Ama ışık dışında böyle bir çarpışmanın elbette çok şiddetli etkileri oluyor. Biz bu etkileri gravitasyonel dalgalar şeklinde fark edebiliyoruz. Daha birbirilerine yaklaşırken etraflarındaki uzay ve zaman kumaşını dalgalandırmaya başlıyorlar. Birleştikleri anda öylesine büyük bir gravitasyonel güç oluşturuyorlar ki bu evrendeki tüm yıldızların toplamının 50 katı oluyor.

Sizlere aktardığım haberin dayandığı bilimsel makaleye imza atan Caltech'te çalışan fizikçi Alan Weinstein'in sözlerini aynen aktarıyorum: “It's the biggest bang since the Big Bang observed by humanity – İnsanlığın gözlemlediği Big Bang'den bu yana görülen en büyük patlama.” İşte saliseler içinde oluşan bu muazzam dalgalanma evrenin her yönüne doğru ışık hızında yayılmaya başladı. Denizde deprem olduktan sonra oluşan tsunami dalgaları gibi… Bunlar sayısız galaksiyi aşarak yolculuklarına devam ettiler ve nihayet 7 milyar yıl sonra dünyamıza ulaştılar. Bu dalgalar dünyanın içinden geçip giderken onu da dalgalandırdılar. Tabi bu animasyondaki gösterim aşırı abartılmış bir dalgalanma, yoksa dünya öyle bayrak gibi sallanmıyor. Değişim atomların seviyesinde gerçekleşiyor. Peki biz bunun nasıl farkına varıyoruz?

Bugüne kadar yapılmış en hassas ölçüm cihazlarıyla. Gravitasyonel dalgaları yakalamak için dünyanın bazı noktalarında özel gözlemevleri kuruldu. Bunların iki yöne doğru giden kilometrelerce uzunlukta tünelleri var. İçine gönderilen bir lazer ışını yarı yansıtıcı bir ayna yardımıyla iki uca ulaştırılıyor. 4 km sonra başka bir ayna tarafından yansıtılıp geri gönderiliyor. Dünyanın üstünden gravitasyonel dalgalar geçerken bu lazer ışınlarını da etkiliyor. Bu sayede uzay-zamanda meydana gelen çok küçük hareketler bile tespit edilebiliyor. Ne kadar mı küçük? Başta size anlattığım atom modeli var ya… Diyelim ki Hidrojen atomu olsun. Onun çekirdeğindeki protona zoom yapalım. İşte bu gözlemevleri atomun çekirdeğindeki protonun binde biri kadar küçük mesafeli değişimleri bile yakalayabiliyor.

Yapılan ölçümleri sese dönüştürünce şöyle bir şey ortaya çıkıyor.

İki kara deliğin çarpışması sonucu oluşan gravitasyonel dalgalar da böyle dünyamızın içinden geçip gitti ve bunlar bir değil üç farklı gözlemevi tarafından tespit edildi. Haberi okurken bu olayın tuhaflığına da bir vurgu yapılmıştı. Neden böyle bir vurgu yapıldığını açıklamadan önce bu haberi bana veren uygulamadan, bu videonun sponsoru Bundle uygulamasından söz etmek istiyorum.

Benim yıllardır kullandığım bir uygulama Bundle. Son dakika gelişmelerini ve en fazla sayıda haber ve içeriği biz okurlarla buluşturuyor. Hemen her kategorideki haber kaynaklarından ben en çok teknoloji, bilim, finans ve kültür sanat içeriklerini takip ediyorum. Bu kategorilerde dünyanın her yerinden en iyi yayıncıların içeriklerine ulaşabiliyorsunuz. Türkiye'de geliştirilen bu uygulama 100'ü aşkın ülke arasında en iyi haber uygulaması olarak öne çıkmış. İster Türkiye'ye ait Türkçe haberleri ya da isterseniz benim gibi tüm dünyayı ilgilendiren uluslararası haberleri farklı kaynaklardan takip edebilirsiniz. Örneğin bu videonun konusunu listemde yer alan National Geographic dergisinin haberinden yola çıkarak araştırıp hazırladım. Eğer siz de haberleri, son dakika gelişmelerini takip etmek istiyorsanız açıklamalar bölümündeki linki kullanarak ücretsiz Bundle uygulamasını yükleyip kullanabilirsiniz. Bundle'ı indirmek için tıklayın: http://www.bndl.tw/app Hatırlarsanız videonun başında National Geographic'in bu haberini bir son dakika gelişmesi olarak aktarmıştım. Keşfin haberi öyle olabilir ama olayın kendisi yedi milyar yıl önce olmuş. Bu ne demek biliyor musunuz? İki kara delik çarpıştığı sırada dünya yoktu. Çarpışmanın oluşturduğu dalgalar o kadar uzaktan geliyor ki onlar yola çıktıktan 2,5 milyar yıl sonra dünya gezegeni oluştu. Bunları ölçebilecek kadar hassas teknoloji, dalgalar hala yoldayken icat edildi. Bu tür dalgaları sadece 5 yıldan beri ölçebiliyoruz. Bu arada kim bilir daha ne kadar çok çarpışma, birleşme meydana geldi ve önümüzdeki yıllarda kurulması planlanan diğer gözlemevleri açılınca daha nice büyük patlamaları keşfedeceğiz.

Bitmedi. Bugüne kadar keşfedilen bu en büyük kara delik çarpışmasındaki kara delikler aslında o kadar da büyük değil. İkisi birleşince oluşan yeni kara delik güneşimizin kütlesinin sadece 142 katı kadar. Bu orta ölçekli bir kara delik olarak kabul ediliyor. Eğer bulunan bir kara delik güneşin kütlesinin 100 katından daha küçükse bunlara “Stellar black hole” deniliyor: yıldız kaynaklı kara delik. Videonun başında verdiğim dünya kendi içine çöküp misket kadar olsaydı örneğine benzer şekilde güneş ya da güneşin 10 katı, 100 katı büyüklüğündeki bir yıldız çöküp kara deliğe dönüşüyor. O yüzden yıldız kaynaklı.

Bundan daha büyük kara deliklere orta ölçekli kara delik adı veriliyor. İlki 2004 yılında keşfedildi. Fakat teorik hesaplamalarla bunların tek bir yıldızın çökmesi sonucunda oluşamayacağı bulundu. İşte yeni yapılan keşif bu ölçekteki kara deliklerin çarpışma/birleşme yoluyla oluşabileceğini de göstermesi açısından çok önemli.

Bir de supermassive yani dev kara delikler var. Genellikle galaksilerin merkezinde yer alıyorlar. Geçen yıl canlı yayınla aktardığım bir basın toplantısında böyle bir dev kara deliğin tarihte ilk kez çekilen fotoğrafını göstermişti bize bilim insanları. Messier 87 galaksisinin merkezinde yer alan kara deliğin fotoğrafı. Bunların büyüklüğü hakkında bir fikir vermesi açısından yine güneşi düşünün. 142 tanesi yan yana gelince bugün aktardığım büyüklükte orta ölçekli bir kara delik oluşturuyor. “Phoenix cluster”ının merkezinde keşfedilen bir kara deliğin büyüklüğünü anlamak için bunlara biraz daha ekleme yapmamız gerekiyor. Bu karedeki bilye görünümlü güneşler kadar değil. Bu küpteki kadar da değil. Hayır bu küplerin oluşturduğı büyük kare kadar da değil. Biraz daha arttırıp yeni bir küp elde etmemiz gerekiyor. Ama 1 milyar güneşten oluşan bu küp bile yeterince büyük değil. Bunun gibi 20 tanesine daha ihtiyacımız olacak. Ve evrende bu ölçekte bile pek çok kara delik olduğu sanılıyor. Son 5 yılda az önce gösterdiğim kara delikten büyük 10 tane yeni kara delik bulundu ve daha binlercesinin olduğu düşünülüyor.

Yeni öğrendiğimiz keşifteki 66 ve 85 kat kütleli küçük kara deliklerin birleşmesiyle oluşan orta ölçekli yeni kara delik böyle bu tür cisimlerin yanında bir tuz zerresi kadar kalırdı. Asıl soru şu. Güneşin milyarlarca katı kütleye sahip bu dev kara delikler çarpışırsa ne olur?


Big Bang’den bu yana görülen en büyük patlama keşfedildi! İki kara deliğin çarpı Die größte Explosion seit dem Urknall ist entdeckt worden! Die Kollision von zwei schwarzen Löchern The biggest explosion since the Big Bang has been discovered! The collision of two black holes Descubierta la mayor explosión desde el Big Bang La colisión de dos agujeros negros Scoperta la più grande esplosione dopo il Big Bang! La collisione di due buchi neri Обнаружен самый мощный взрыв со времен Большого взрыва! Столкновение двух черных дыр Den största explosionen sedan Big Bang har upptäckts! Kollisionen mellan två svarta hål 发现了宇宙大爆炸以来最大的爆炸!两个黑洞的碰撞

Az önce haber takip listemde beliren bir son dakika gelişmesini sizlere aktarıyorum: Gökbilimciler şimdiye kadar bulunan en büyük, en garip kara delik çarpışmasını tespit etti. Here's a last-minute development that just popped up on my news watchlist: Astronomers have detected the biggest, weirdest black hole collision ever found. Kozmik yığılma, şimdiye kadar tespit edilen türünün ilk kara deliğini üretti – ve bu daha olayın tuhaf kısmı bile değil! Cosmic accretion has produced the first black hole of its kind ever detected - and that's not even the weird part!

Çarpışmanın tespit edilmesi bizim için bir son dakika gelişmesi elbette, ama konunun kendisini anlayabilmemiz için kafamızdaki zaman ölçeğini biraz daha genişletmemiz gerekecek. The detection of the collision is a breaking news for us, of course, but we will need to expand the time scale in our minds a bit more to understand the issue itself. Çünkü hikayemiz çok daha önce başladı. Because our story began much earlier.

Bir varmış bir yokmuş… Bundan 7 milyar yıl önce iki büyük kara delik varmış. Once upon a time... 7 billion years ago, there were two big black holes. Bunlar birbirlerine yaklaşmış, yaklaşmış, yaklaşmış ve nihayet… Durun. They got closer, closer, closer, and finally… Wait. Ne olduğunu daha iyi anlayabilmek için birbirine yaklaşan bu cisimlerin büyüklüğünü hayal etmeye çalışalım. To better understand what is happening, let's try to imagine the size of these objects approaching each other. Unutmayın bu cisimler birer kara delik. Remember, these objects are black holes.

Bir kara deliği hayal etmenin en kolay yolu bence önce kendi dünyamızı düşünmek. I think the easiest way to imagine a black hole is to think about our own world first. Dünya, içindeki her şeyiyle atomlardan oluşuyor öyle değil mi? The world consists of atoms with everything in it, isn't it? Atomların da çekirdeği ve etrafında belli bir mesafede dönen elektronları var, bunu biliyoruz. We know that atoms also have a nucleus and electrons revolving around a certain distance. Eğer bir atom futbol sahası büyüklüğünde olsaydı onun çekirdeği orta saha çizgisinin merkezindeki bu misket kadar olurdu. If an atom were the size of a football field, its nucleus would be the size of this marble in the center of the midfield line. Çevresinde dönen elektronlar ise tribünlerdeki toz zerreleri ya da elimdeki bu tuz taneleri kadar. The electrons revolving around it are as much as the dust particles in the stands or these grains of salt in my hand. Bir dahaki sefere size atom dendiğinde futbol sahası büyüklüğündeki bir alanda tuz taneleri ve bir misket aklınıza gelsin. The next time you think of an atom, think of grains of salt and a marble in a field the size of a football field. Yani atom dediğimiz şeyde epeyce bir boşluk var. So there's quite a bit of space in what we call the atom. Peki bu boşlukları ortadan kaldırabilseydik ne olurdu? So what if we could eliminate these gaps? Tribünlerdeki toz zerreleri merkezdeki çekirdekle birleşseydi ve aradaki boşluklar ortadan kalksaydı koca futbol sahası, tuz taneleri çok bir şeyi değiştirmeyeceği için bu bilye kadar bir şeyden ibaret kalırdı. If the dust particles in the stands merged with the nucleus in the center and the gaps between them disappeared, the entire football field would be nothing more than this marble because the grains of salt would not make much difference. Futbol sahası bilyeye dönüştü. The football field has turned into marbles. Ama unutmayın atom bir futbol sahası kadar büyük değil. But remember the atom is not as big as a soccer field. O kadar küçük ki dünyadaki tüm atomların içindeki boşluklar ortadan kalksaydı, asıl dünya bu bilye kadar olurdu. It is so small that if the voids in all the atoms in the world were to disappear, the real world would be as large as this marble. Evet dünyayı oluşturan 48 sıfırlı şu sayıdaki 133,000,000,000,000,000,000,000,000,000,000,000,000,000,000,000,000 atomun boşluklarını alınca bu hale gelirdi. Yes, it would be like this when you take the spaces of 133,000,000,000,000,000,000,000,000,000,000,000,000,000,000,000,000 atoms with 48 zeros that make up the world.

Sadece yüzeyindeki milyarlarca insanı düşünün. Just think of the billions of people on its surface. Siz, aileniz, tanıyıp tanımadığınız herkes. Hepimiz buradayız. We are all here. İçimizdeki boşluklar alınınca bu hale geliyoruz. When the spaces inside us are taken away, we become this. Çünkü kütlesel anlamda değişen bir şey yok. Because nothing has changed in terms of mass. Aynı sayıdaki atom tüm kütlesiyle yine burada. The same number of atoms is here again with all their mass. Sadece aradaki boşlukları kaldırdık. We just removed the spaces.

Eğer böyle bir şey olsaydı kütle çekim kuvveti de değişmeyeceği için uzayda artık bir misket haline dönüşen dünyanın etrafında Ay dönmeye devam ederdi. Bir misketin etrafında dönen koca koca cisimler. Huge objects swirling around a marble. Böylesine büyük bir kütle, böylesine küçük bir hacme sıkışınca başka ne olurdu biliyor musunuz? Do you know what else would happen when such a large mass was squeezed into such a small volume? Çevresindeki ışık bile onun çekiminden kaçamazdı. Not even the light around him could escape its pull. Işık olmayınca onu göremezdik. Without the light, we couldn't see it. Göremeyince de adına kara delik derdik. When we couldn't see it, we called it a black hole.

Astronomlar bu tür benzetmelerde dünyayı değil de güneşi örnek olarak kullanıyorlar. Astronomers use the sun as an example in such analogies, not the earth. Videonun başında okuduğum haberde iki kara delikten söz ediliyordu. Two black holes were mentioned in the news I read at the beginning of the video. Bunlardan biri bizim güneşimizden 66 kat daha büyük. One of them is 66 times bigger than our sun. Diğeri 85 kat daha büyük. The other one is 85 times bigger. Hikayemize geri dönecek olursak… Coming back to our story…

Bundan 7 milyar yıl önce biri güneşimizin 66 katı diğeri 85 katı olan iki kara delik varmış. 7 billion years ago, there were two black holes, one with 66 times our sun and the other with 85 times. Bunlar birbirlerine yaklaşmışlar, yaklaşmışlar, yaklaşmışlar ve nihayet çarpışmışlar! They approached each other, approached each other, approached each other and finally collided! Bizler böylesine büyük kütlelerin birbiriyle çarpışınca büyük bir ışık ve ses oluşturacağı beklentisiyle izliyoruz değil mi? We watch with the expectation that when such huge masses collide with each other, they will create a great light and sound, right? Oysa bu kez çarpışan ve birleşen şeyler birer kara delik. However, this time, things colliding and merging are black holes.

Bu simülasyondan da görebildiğimiz gibi böyle bir çarpışmanın etkisi ancak onların gravitasyonal alanlarının uzaktaki yıldızların ışığını bükmesi şeklinde anlaşılabiliyor. As we can see from this simulation, the effect of such a collision can only be understood as their gravitational fields bend the light of distant stars. Çarpışıp birleştiklerinde en ufak bir kıvılcım bile oluşmuyor. When they collide and combine, not the slightest spark is produced. 66 tane güneşle 85 tane güneşi çarpıştırıp birleştiriyorsunuz ve bir kıvılcım dahi çıkmıyor! You collide and combine 66 suns with 85 suns and not even a spark comes out! Ama ışık dışında böyle bir çarpışmanın elbette çok şiddetli etkileri oluyor. But outside of light, of course, such a collision has very violent effects. Biz bu etkileri gravitasyonel dalgalar şeklinde fark edebiliyoruz. We can recognize these effects as gravitational waves. Daha birbirilerine yaklaşırken etraflarındaki uzay ve zaman kumaşını dalgalandırmaya başlıyorlar. As they approach each other, they begin to ripple the fabric of space and time around them. Birleştikleri anda öylesine büyük bir gravitasyonel güç oluşturuyorlar ki bu evrendeki tüm yıldızların toplamının 50 katı oluyor. As soon as they combine, they create such a great gravitational force that this is 50 times the sum of all the stars in the universe.

Sizlere aktardığım haberin dayandığı bilimsel makaleye imza atan Caltech'te çalışan fizikçi Alan Weinstein'in sözlerini aynen aktarıyorum: “It's the biggest bang since the Big Bang observed by humanity – İnsanlığın gözlemlediği Big Bang'den bu yana görülen en büyük patlama.” I quote Alan Weinstein, a physicist at Caltech who authored the scientific paper on which this news is based: "It's the biggest bang since the Big Bang observed by humanity." İşte saliseler içinde oluşan bu muazzam dalgalanma evrenin her yönüne doğru ışık hızında yayılmaya başladı. In a matter of seconds, this enormous ripple began to spread at the speed of light in every direction of the universe. Denizde deprem olduktan sonra oluşan tsunami dalgaları gibi… Bunlar sayısız galaksiyi aşarak yolculuklarına devam ettiler ve nihayet 7 milyar yıl sonra dünyamıza ulaştılar. Like the tsunami waves after an earthquake at sea... They continued their journey across countless galaxies and finally reached our Earth after 7 billion years. Bu dalgalar dünyanın içinden geçip giderken onu da dalgalandırdılar. As these waves passed through the earth, they made it undulate as well. Tabi bu animasyondaki gösterim aşırı abartılmış bir dalgalanma, yoksa dünya öyle bayrak gibi sallanmıyor. Of course, the representation in this animation is an exaggerated fluctuation, otherwise the world does not wave like a flag. Değişim atomların seviyesinde gerçekleşiyor. Change takes place at the level of atoms. Peki biz bunun nasıl farkına varıyoruz? So how do we realize this?

Bugüne kadar yapılmış en hassas ölçüm cihazlarıyla. With the most precise measuring instruments ever made. Gravitasyonel dalgaları yakalamak için dünyanın bazı noktalarında özel gözlemevleri kuruldu. Bunların iki yöne doğru giden kilometrelerce uzunlukta tünelleri var. They have hundreds of kilometers of tunnels going in both directions. İçine gönderilen bir lazer ışını yarı yansıtıcı bir ayna yardımıyla iki uca ulaştırılıyor. A laser beam is sent into it and delivered to the two ends with the help of a semi-reflective mirror. 4 km sonra başka bir ayna tarafından yansıtılıp geri gönderiliyor. After 4 km, it is reflected by another mirror and sent back. Dünyanın üstünden gravitasyonel dalgalar geçerken bu lazer ışınlarını da etkiliyor. As gravitational waves pass over the Earth, this affects the laser beams. Bu sayede uzay-zamanda meydana gelen çok küçük hareketler bile tespit edilebiliyor. In this way, even very small movements in space-time can be detected. Ne kadar mı küçük? How small? Başta size anlattığım atom modeli var ya… Diyelim ki Hidrojen atomu olsun. There's the atomic model I told you about at the beginning… Let's say it's a Hydrogen atom. Onun çekirdeğindeki protona zoom yapalım. Let's zoom in on the proton in its nucleus. İşte bu gözlemevleri atomun çekirdeğindeki protonun binde biri kadar küçük mesafeli değişimleri bile yakalayabiliyor. These observatories can detect even distance changes as small as one-thousandth of a proton in the nucleus of the atom.

Yapılan ölçümleri sese dönüştürünce şöyle bir şey ortaya çıkıyor. When we convert the measurements into sound, we get something like this.

İki kara deliğin çarpışması sonucu oluşan gravitasyonel dalgalar da böyle dünyamızın içinden geçip gitti ve bunlar bir değil üç farklı gözlemevi tarafından tespit edildi. The gravitational waves formed as a result of the collision of two black holes passed through our world like this, and they were detected by not one but three different observatories. Haberi okurken bu olayın tuhaflığına da bir vurgu yapılmıştı. While reading the news, an emphasis was placed on the strangeness of this event. Neden böyle bir vurgu yapıldığını açıklamadan önce bu haberi bana veren uygulamadan, bu videonun sponsoru Bundle uygulamasından söz etmek istiyorum. Before I explain why such an emphasis is made, I would like to talk about the app that gave me this news, Bundle, the sponsor of this video.

Benim yıllardır kullandığım bir uygulama Bundle. Son dakika gelişmelerini ve en fazla sayıda haber ve içeriği biz okurlarla buluşturuyor. It brings the latest breaking news and the largest number of news and content to us, the readers. Hemen her kategorideki haber kaynaklarından ben en çok teknoloji, bilim, finans ve kültür sanat içeriklerini takip ediyorum. Among news sources in almost every category, I follow technology, science, finance and culture and arts content the most. Bu kategorilerde dünyanın her yerinden en iyi yayıncıların içeriklerine ulaşabiliyorsunuz. In these categories, you can access the content of the best publishers from all over the world. Türkiye'de geliştirilen bu uygulama 100'ü aşkın ülke arasında en iyi haber uygulaması olarak öne çıkmış. İster Türkiye'ye ait Türkçe haberleri ya da isterseniz benim gibi tüm dünyayı ilgilendiren uluslararası haberleri farklı kaynaklardan takip edebilirsiniz. You can follow Turkish news about Turkey or international news like me that concern the whole world from different sources. Örneğin bu videonun konusunu listemde yer alan National Geographic dergisinin haberinden yola çıkarak araştırıp hazırladım. For example, I researched and prepared the subject of this video based on a National Geographic magazine article on my list. Eğer siz de haberleri, son dakika gelişmelerini takip etmek istiyorsanız açıklamalar bölümündeki linki kullanarak ücretsiz Bundle uygulamasını yükleyip kullanabilirsiniz. Bundle'ı indirmek için tıklayın: http://www.bndl.tw/app Click to download the Bundle: http://www.bndl.tw/app Hatırlarsanız videonun başında National Geographic'in bu haberini bir son dakika gelişmesi olarak aktarmıştım. If you remember, at the beginning of the video, I conveyed this news of National Geographic as a last minute development. Keşfin haberi öyle olabilir ama olayın kendisi yedi milyar yıl önce olmuş. The news of the discovery may be so, but the event itself happened seven billion years ago. Bu ne demek biliyor musunuz? Do you know what that means? İki kara delik çarpıştığı sırada dünya yoktu. Earth did not exist when the two black holes collided. Çarpışmanın oluşturduğu dalgalar o kadar uzaktan geliyor ki onlar yola çıktıktan 2,5 milyar yıl sonra dünya gezegeni oluştu. The waves created by the collision come from so far away that planet earth was formed 2.5 billion years after they set off. Bunları ölçebilecek kadar hassas teknoloji, dalgalar hala yoldayken icat edildi. Technology sensitive enough to measure these was invented while the waves were still on their way. Bu tür dalgaları sadece 5 yıldan beri ölçebiliyoruz. We have only been able to measure such waves for 5 years. Bu arada kim bilir daha ne kadar çok çarpışma, birleşme meydana geldi ve önümüzdeki yıllarda kurulması planlanan diğer gözlemevleri açılınca daha nice büyük patlamaları keşfedeceğiz. In the meantime, who knows how many more collisions and mergers have occurred, and we will discover many more big explosions when the other observatories planned for the coming years open.

Bitmedi. It is not finished. Bugüne kadar keşfedilen bu en büyük kara delik çarpışmasındaki kara delikler aslında o kadar da büyük değil. The black holes in this largest black hole collision ever discovered aren't actually that big. İkisi birleşince oluşan yeni kara delik güneşimizin kütlesinin sadece 142 katı kadar. The new black hole formed when the two merged is only 142 times the mass of our sun. Bu orta ölçekli bir kara delik olarak kabul ediliyor. This is considered a medium-sized black hole. Eğer bulunan bir kara delik güneşin kütlesinin 100 katından daha küçükse bunlara “Stellar black hole” deniliyor: yıldız kaynaklı kara delik. If a black hole is smaller than 100 times the mass of the sun, it is called a "Stellar black hole": a stellar black hole. Videonun başında verdiğim dünya kendi içine çöküp misket kadar olsaydı örneğine benzer şekilde güneş ya da güneşin 10 katı, 100 katı büyüklüğündeki bir yıldız çöküp kara deliğe dönüşüyor. If the world I gave at the beginning of the video collapsed into itself and was the size of a marble, similar to the example, the sun or a star that is 10 times the size of the sun, 100 times the size of the sun, collapses and turns into a black hole. O yüzden yıldız kaynaklı. That's why it's stellar.

Bundan daha büyük kara deliklere orta ölçekli kara delik adı veriliyor. Black holes larger than this are called medium-sized black holes. İlki 2004 yılında keşfedildi. The first was discovered in 2004. Fakat teorik hesaplamalarla bunların tek bir yıldızın çökmesi sonucunda oluşamayacağı bulundu. But it was found by theoretical calculations that they could not have formed as a result of the collapse of a single star. İşte yeni yapılan keşif bu ölçekteki kara deliklerin çarpışma/birleşme yoluyla oluşabileceğini de göstermesi açısından çok önemli. The new discovery is very important in terms of showing that black holes of this scale can be formed by collision/merger.

Bir de supermassive yani dev kara delikler var. And then there are supermassive, giant black holes. Genellikle galaksilerin merkezinde yer alıyorlar. They are usually located at the center of galaxies. Geçen yıl canlı yayınla aktardığım bir basın toplantısında böyle bir dev kara deliğin tarihte ilk kez çekilen fotoğrafını göstermişti bize bilim insanları. At a press conference last year, scientists showed us a photograph of such a giant black hole taken for the first time in history. Messier 87 galaksisinin merkezinde yer alan kara deliğin fotoğrafı. Photograph of the black hole at the center of the Messier 87 galaxy. Bunların büyüklüğü hakkında bir fikir vermesi açısından yine güneşi düşünün. Again, consider the sun to give you an idea of their size. 142 tanesi yan yana gelince bugün aktardığım büyüklükte orta ölçekli bir kara delik oluşturuyor. 142 of them together form a medium-sized black hole of the size I have described today. “Phoenix cluster”ının merkezinde keşfedilen bir kara deliğin büyüklüğünü anlamak için bunlara biraz daha ekleme yapmamız gerekiyor. To understand the size of a black hole discovered at the center of the "Phoenix cluster", we need to add a little more. Bu karedeki bilye görünümlü güneşler kadar değil. Not as much as the marble-shaped suns in this frame. Bu küpteki kadar da değil. Not as much as in this cube. Hayır bu küplerin oluşturduğı büyük kare kadar da değil. No, it's not as big as the big square formed by these cubes. Biraz daha arttırıp yeni bir küp elde etmemiz gerekiyor. We need to increase it a little more and get a new cube. Ama 1 milyar güneşten oluşan bu küp bile yeterince büyük değil. But even this cube of 1 billion suns isn't big enough. Bunun gibi 20 tanesine daha ihtiyacımız olacak. We're going to need 20 more like this one. Ve evrende bu ölçekte bile pek çok kara delik olduğu sanılıyor. And it is thought that there are many black holes in the universe even on this scale. Son 5 yılda az önce gösterdiğim kara delikten büyük 10 tane yeni kara delik bulundu ve daha binlercesinin olduğu düşünülüyor. In the last 5 years, 10 new black holes bigger than the one I just showed you have been discovered and thousands more are thought to exist.

Yeni öğrendiğimiz keşifteki 66 ve 85 kat kütleli küçük kara deliklerin birleşmesiyle oluşan orta ölçekli yeni kara delik böyle bu tür cisimlerin yanında bir tuz zerresi kadar kalırdı. The new medium-sized black hole formed by the merger of small black holes with masses of 66 and 85 times the mass of the 66- and 85-mass black holes in our recent discovery would be a grain of salt compared to such objects. Asıl soru şu. The question is. Güneşin milyarlarca katı kütleye sahip bu dev kara delikler çarpışırsa ne olur? What would happen if these giant black holes with a mass of billions of times the sun collide?