13 sayısı uğursuz mudur?
13 sayısının uğursuzluğuna inanır mısınız?
Kötü şans getirir derler. Peki bunun aslı astarı var mı?
Neden 12 ya da 14 değil de 13?
Halbuki matematiksel olarak baktığımızda ne güzel bir sayıdır 13. Her şeyden önce benim en sevdiğim sayı tipi olan asal sayılardan biridir. Sadece asal değildir aynı zamanda ilk lasa sayısıdır. Lasa sayısı tersten yazımı da asal olan sayılardır. Asal – Lasa. Anladınız mı? 13 de 31 de bir asal ve lasa sayı. 13 bir Fibonacci sayısıdır, bu anlamda altın oranın bir parçasıdır diyebiliriz. Arşimet katı cisimleri 13 tanedir. Ayrıca 13'ü oluşturan 1 ve 3 rakamlarının karesini toplayarak elde ettiğimiz 10 sayısının rakamlarının karesini alarak 1'e ulaşırız. Matematikte bu şekilde 1'e ulaşabilen sayılara mutlu sayılar denilir. Dolayısıyla 13 çok mutlu bir sayıdır.
Peki ama neden aynı zamanda uğursuz bir sayı? Neden bazılarımız bu sayıdan ölesiye korkuyoruz? Korku deyince abarttığımı sanmayın. Bazı otellerin asansörlerinde belki de dikkatinizi çekmiştir. 13. Kat yoktur. Tabi sadece düğmesi yoktur. 14. Kat düğmesine basan kişi aslında 13. Katta kalacağını fark edemiyor herhalde. Çin'de 4 ve 14 gibi sayılar da uğursuz kabul edildiği için bazı otellerde gideceğiniz katı bulmak epeyce bir zor olabilir. Mesela Şangay'daki bu otelde 13'den gerçekten korkuyorsanız 16'ya basmayın. Dünyanın başka bazı yerlerinde evlerin kapı numaraları 13 olmasın diye 12+1 şeklinde gösterilir. Ya da bazen 12A şeklinde. Bu korku daha binalar inşaat halindeyken bile başlayabilir. Hadi böyle bir korkuya sahipsiniz diyelim, tedavi olmak için gideceğiniz hastanede 13 numaralı oda olmayabilir.
Gerçekten tedavi edilmesi gerekecek boyutta bir durum mu bu? Bazıları için evet. Hatta 1910 yılında Isador Coriat adlı bir psikiyatrist “Abnormal Psychology” adlı kitabında bu durumda olan hastalar için bir korku türü tanımladı: Triskaidekaphobia (Triskaidekafobi). Tercümesi şu: 13 korkusu! Sanırım bu kelimeyi söyleyememe korkusu için de bir korku türü tanımlanması gerekecek 🙂 Yoksa var mı? Şuna ne dersiniz? Friggatriskaidekaphobia. Bu kelimeyi söyleyememe korkusunun adı değil aslında. Bir önceki korkunun katlanmış hali. 13. Cuma'dan duyulan korkuya verilen isim. Dünyada en az 20 milyon kişinin bu hastalıktan muzdarip olduğu söyleniyor.
Peki bu 13 korkusunun bir kaynağı var mı? Elbette var. Ve bu korkunun kaynağını araştırırken karşımıza bir sanat eseri çıkıyor: Son Akşam Yemeği. Leonardo Da Vinci'nin bu ünlü tablosunda Hıristiyan inanışına göre İsa'nın çarmıha gerilmeden önceki akşam havarileriyle yediği son yemek resmedilmiştir. Hatta tam olarak İsa'nın içlerinden birinin kendisine ihanet edeceğini söylediği anı görmekteyiz. Havarilerin yüzündeki bu şaşkınlık ifadesinin sebebi bu. Ama nasıl olur? Sofrada toplam 13 kişi olduğunu fark etmişsinizdir. Yemeğe katılan son kişinin havarilerden Yahuda olduğu söylenir. Yani 13. Kişi. İhanet eden kişi. O yüzden bugün bile Batı'daki bazı lüks lokantalarda bir masaya 13 kişinin oturmasına izin verilmez. İşin aslına baktığımızdaysa bunun kökenini Hristiyan inanışına bağlamak da çok doğru olmaz, çünkü İncil'de bu konuyla ilgili verilmiş hiç bilgi yok. O zaman kaynağını bulabilmek için biraz daha gerilere gitmemiz gerekiyor. Son akşam yemeğinden 1800, günümüzden yaklaşık 3800 yıl öncesine… Mezopotamya'da ortaya çıkan tarihin en eski ve en iyi korunmuş yazılı kanunlarına bakmamız gerekiyor: Hammurabi Kanunları. Yaklaşık iki metrelik silindirik bir taşın üstüne çivi yazısı ile yazılmış olan bu kanunlar tam 282 maddedir. Ama 13. Madde yoktur. Çünkü 13 sayısı uğursuz kabul edilmektedir. Dolayısıyla 13'ün uğursuzluğu hakkında elimizdeki en eski yazılı delil bu. Daha doğrusu yazılmamış delil. Dolayısıyla tabiki şüpheli. Ama o dönem ve daha eskisine ait mitolojileri incelediğimizde benzer şeyler görüyoruz. Mesela bugünkü İran topraklarında yaşayan Persler ayın 13. Gününde kötü şanstan kaçınmak için evlerinden çıkmazmış. Yine rivayete göre antik bir Babil şiiri olan “Song of Ishtar”ın 13. Satırında ölüm tanrıçasının adı geçermiş. Tarot kartlarında da 13. Kart ölüm kartıdır. Daha da eskilere gittiğimizde kendimizi İskandinav mitolojisinde buluyoruz. Buna göre 12 tanrı Valhalla'da bir yemeğe davet edilir ve bir sofranın etrafında toplanırlar. Tanıdık geldi mi bu hikaye? Sonra davetsiz bir misafir çıkagelir. Hımm… 13. Tanrı Loki. Çok geçmeden sofradaki 12 tanrıdan en favori olan Baldır (ki kendisi bizim meşhur Thor'un abisidir), Loki tarafından öldürülür. Yani anlayacağınız yine bir sofraya 13 kişi sığamamıştır. 13. Kişi uğursuzluk getirmiştir. Kaynaklarda böyle bir şeye rastlamadım ve epistemolojik açıdan doğrulayamadım ama dikkatimi çeken şey, bu en eski hikayedeki uğursuz sayılan kişinin adı oldu: Loki. İngilizce'de şans ya da uğur için kullanılan kelime ise Lucky. Aslına bakarsınız belki de gerçekten şans getirmeli bu sayı bize. Sonuçta 13 pek çok kültüre göre olgunluk yaşı. Bazı filmlerde dikkatinizi çekmiştir “PG-13” diye bir ifade vardır. 13 yaşından büyükler bu filmleri alabilir, kiralayabilir ve izleyebilir anlamına gelir. Şu anda beni izlediğiniz YouTube'da hesap açabilmek için en az 13 yaşında olmak zorundasınız. Facebook, Twitter, Instagram vb. diğer sosyal medya sitelerinde de 13 yaşından itibaren hesap oluşturulabilir. Şimdi buna şans mı diyelim yoksa şanssızlık mı? Evet 13. yaş bütün bunları yapabilmeye başladığınız bir dönem belki ama aynı zamanda çocukluktan çıktığınız anlamına da geliyor.
Araştırmalara göre Amerikalıların %10'unda 13 korkusu var. Oysa aynı Amerika, daha doğrusu ABD, 13 koloni, bugünkü adıyla eyalet tarfından kuruldu. O yüzden doların üzerinde tamamlanmamış piramitte 13 basamak, üzerindeki yazıda 13 harf, 13 yıldız, 13 ok, 13 yaprak gibi pek çok sembol bulunur. 1880'lerde bu 13 inanışını yıkmak isteyenler tarafından 13 kulübü kurulmuştur. Bu kulübün üyeleri ki aralarında Amerika başkanları da vardır, her ayın 13'ünde bir araya gelerek 13 kişilik sofralarda yemek yemiştir. Ve tahmin edin sofradaki 13. Kişi ölmemiştir. Hemen olmasa da zamanla sofradaki herkes ölmüştür 🙂
Yani ölümle 13 sayısı arasında mantıksal bir ilişki kurabilmek mümkün gözükmüyor. Bir sayının bize şans getirip getirmemesi daha çok bizim hayata ve olaylara bakış açımızla ilgili. İnsan beyni etrafında gördüğü şeylerde bir düzen ya da 13 de olduğu gibi bir düzensizlik arıyor sürekli. Bunu bulduğu noktaları biriktiriyor, sonra da o noktaları birleştirmeye başlıyor. Ve “büyük resmi” görüyor. Ama gördüğü şey gerçekten bir resim mi ve gerçek mi yoksa hayal mi?
Belki de bu soruyu önce sanatçılara sormak gerekiyor. Mesela o büyük resmi gören ve sonra da çizen Leonardo Da Vinci'ye. Ya da Taylor Swift'e. İlki yaptığı resimle 13'ün uğursuz kabul edilmesine vesile olmuştu ama ikincisi onu pek bir seviyor. Evet pop şarkıcısı Taylor Swift'ten bahsediyorum. Hani şu Twitter hesabının adı @taylorswift13 olan. Kendisi 13 Aralık'ta doğmuş. İlk albümü 13 haftada altın statüsüne kavuşmuş ve ödül töreninde 13. Sıranın 13. Koltuğuna oturtulmuş. O yüzden konserlerinden önce eline 13 yazıyor. Ve yaptığı şarkılardan bir tanesi oldukça enteresan. 13 sayısıyla ilgili en eski bulgulardan birinin İskandinav efsanelerinde geçtiğini söylemiştim ya. Hani Löki vardı. Taylor Swift'in şarkısının adı da “The Lucky One.” Red adlı albümünün 13. Şarkısı. İçinde tam 13 kere “Lucky” kelimesi geçiyor ve Swift sözlerine 13. Saniyede başlıyor…
… ve böylece kendi şanslı 13 efsanesini başlatmış oluyor. Sonuçta 13 sayısının size hayatta şans ya da şanssızlık getirmesi yine size bağlı değil mi?
And they'll tell you now, you're the lucky one. Şimdi sana diyecekler ki, sen şanslı olansın
Yeah, they'll tell you now, you're the lucky one. Evet şimdi sana diyecekler ki, sen şanslı olansın
But can you tell me now, you're the lucky one. Ama sen bana söyleyebilir misin, sen şanslı olan mısın?
