Ιστορία | Η εκπαίδευση στο Βυζάντιο | Ε' Δημοτικού Επ. 7
Καλημέρα παιδιά! Ονομάζομαι Σοφία Κλαδά και σήμερα θα μάθουμε για την εκπαίδευση στο Βυζάντιο.
Η εκπαίδευση στο Βυζάντιο είναι το επόμενο μάθημα από αυτό που είχαμε πει...
για την καθημερινή ζωή στο Βυζάντιο.
Θα κάνω πάλι την παρένθεση που είχα κάνει στο προηγούμενο μάθημα και θα ξαναπώ ότι...
η εκπαίδευση στο Βυζάντιο δεν ειναι ακριβώς Ιστορία,
είναι μια ξαδέρφη της Ιστορίας που λέγεται Λαογραφία.
Είναι μια συγγενής επιστήμη η Λαογραφία - φαίνεται παρόμοιο αλλά...
η κάθε μία επιστήμη έχει τη δική της έρευνα.
Λοιπόν, επίσης να πούμε οτι η εκπαίδευση στο Βυζάντιο και αυτή είναι ένα κομμάτι της καθημερινής ζωής.
Η καθημερινή ζωή περιλαμβάνει και την εκπαίδευση, όπως εσείς καθημερινά πάτε και στο σχολείο.
Να πούμε, λοιπόν, πρώτα απ' όλα ότι η εκπαίδευση στο Βυζάντιο δεν ήταν υποχρεωτική.
Είναι μια τεράστια διαφορά με σήμερα.
Σήμερα θεωρούμε αυτονόητο ότι θα σηκωθούμε το πρωί, θα πάμε στο σχολείο, το σχολείο είναι δωρεάν...
Αυτό, παιδιά, έγινε πάρα πολύ πρόσφατα.
Οι παππούδες μας δεν πήγαιναν όλοι στο σχολείο, δεν τελειώναν το σχολείο.
Από πολύ μικρά παιδάκια πήγαιναν Α' δημοτικού, Β', Γ',
και μετά αναγκάζονταν να πάνε στα χωράφια, να πάνε στα κτήματα, να πάνε στα ζώα των γονιών τους και των παππούδων τους.
Άμα ρωτήσετε τους παππούδες σας θα σας πουν: πάρα πολλοί έχουν σταματήσει το σχολείο,
γιατί έπρεπε να δουλέψουν για την οικογένειά τους.
Οι παππούδες μας - όχι στο Βυζάντιο, που είναι πόσα χρόνια πριν!
Να πούμε, λοιπόν, λίγα λόγια για την εκπαίδευση στο Βυζάντιο: είπαμε, δεν είναι υποχρεωτική, δεν ήταν υποχρεωτική.
Και καταλαβαίνουμε, βέβαια, ότι επειδή η εκπαίδευση δεν ήταν υποχρεωτική οι μαθητές ήταν πολύ λίγοι,
ήταν πολύ λιγότεροι απ' ό,τι είπαμε σήμερα. Δεν υπήρχαν χιλιάδες σχολεία,
δεν υπήρχαν μαθητές 20, 25, 30, σε κάθε τάξη.
Μπορεί να ήταν 5 παιδιά, 10 παιδιά, 3 παιδιά - αναλόγως το μέρος που ζούσες.
Τώρα, φανταστείτε να μένεις πάνω σε ένα χωριό στα βουνά. Μπορούσες να κατέβεις στην πόλη;
Δεν υπήρχαν αυτοκίνητα, δεν υπήρχαν λεωφορεία, δεν υπήρχε τίποτα...
άρα ό,τι μπορούσες να κάνεις στο χωριό που έμενες.
Και θα μου πείτε, πού έκαναν μάθημα;
Μάθημα, λοιπόν, έκαναν ή σε σπίτια - φανταστείτε, δεν υπήρχε σχολείο χτισμένο όπως έχετε εσείς.
Ή έκαναν, λοιπόν, στα σπίτια ή στις εκκλησίες, σε ναούς και μοναστήρια...
που υπάρχουν πολλά στην Ελλάδα - θα εξηγήσουμε γιατί έκαναν μάθημα στους ναούς.
Πήγαιναν, λοιπόν, τα παιδάκια στα σπίτια κατά κύριο λόγο. Ο δάσκαλος τότε -
δεν υπήρχε πανεπιστήμιο για δασκάλους... Ο δάσκαλος, λοιπόν, τότε ήταν κάποιος κληρικός ή μοναχός.
Γιατί;
Γιατί οι κληρικοί ήταν δάσκαλοι, γιατί ήταν από τους ελάχιστους ανθρώπους...
οι οποίοι δεν πηγαίναν στα χωράφια. Είπαμε, δεν ασχολούνταν με αυτές τις χειρωνακτικές εργασίες,
οπότε είχαν τον χρόνο να πάνε να μάθουν να διαβάζουν, να γράφουν αρχαία κείμενα, να μάθουν το Ευαγγέλιο...
Οπότε μαθαίναν και να αντιγράφουν από ένα βιβλίο στο άλλο,
μαθαίναν να αντιγράφουν με καλλιγραφία. Οπότε αυτοί οι άνθρωποι ήταν εκ των πραγμάτων και απο τους ελάχιστους μορφωμένους.
Οι Βυζαντινοί, λοιπόν, είχαν ιδιαίτερη εκτίμηση προς τα γράμματα.
Οι άνθρωποι που προσπαθούσαν να στείλουν τα παιδιά τους...
εάν ήταν φτωχοί - δεν είχαν χρήματα συνήθως, οπότε προσπαθούσαν να πληρώσουν τον δάσκαλο...
Κατευθείαν τον δάσκαλο πλήρωναν, δεν υπήρχε κράτος να πληρώνει τον δάσκαλο. Οι μαθητές πλήρωναν,
οπότε προσπαθούσαν να πληρώσουν - αφού δεν είχαν χρήματα - με είδος.
Δηλαδή πήγαιναν λάδι, πήγαιναν ένα ζώο, κότες, αυγά -ό,τι είχε ο καθένας...
Ό,τι είχαν στο σπίτι τους, το πήγαιναν στο δάσκαλο να τον ευχαριστήσουν...
και να έχει και αυτός κάτι να φάει για να μπορέσει να ζήσει, γιατί δίδασκε.
Οι Βυζαντινοί, λοιπόν, όμως, οι πλούσιοι, οι οποίοι είχαν λεφτά και πληρώναν ιδιωτικούς δασκάλους,
θεωρούσαν πάρα πολύ σημαντικό οι γίοι τους -κατά κύριο λόγο- να έχουν μόρφωση:
θεωρούσαν ότι αυτός που δεν έχει μόρφωση είναι υποδεέστερος από αυτόν που έχει.
Το σχολείο λοιπόν... Το σχολείο είχε διάφορες βαθμίδες όπως έχει και σήμερα.
Τώρα έχουμε το δημοτικό, γυμνάσιο, λύκειο.
Η διαφορά είναι οτι το δημοτικό είχε 4 τάξεις, δεν είχε 6 όπως τώρα.
Ήταν η μέση εκπαίδευση, ή αλλιώς λεγόταν "το σχολείο του γραμματικού"...
όπου αυτό ήταν σε σχολεία σε πόλεις - δηλαδή έπρεπε κάποιος να φύγει από το χωριό και να πάει σε μια πόλη...
για να πάει στο μεγαλύτερο σχολείο, τη μέση εκπαίδευση.
Και υπήρχε και η ανώτερη εκπαίδευση, σαν να λέμε το πανεπιστήμιο -
και εκεί καταλαβαίνετε οτι πηγαίναν ελάχιστοι, δηλαδή μόνο οι πλούσιοι...
ή κάποια παιδιά τα οποία ήταν τόσο φιλομαθή και τόσο ταλαντούχα,
που είχαν κάποιες δωρεές και προσπαθούσαν και τα έσπρωχναν προς τη μάθηση.
Αλλά ήταν ελάχιστα αυτά τα παιδιά.
Και στην ανώτερη εκπαίδευση... Δεν υπήρχε πανεπιστήμιο τότε, δεν υπήρχαν τόσα πράγματα,
δεν είχε ακόμα ξεκινήσει η Αναγέννηση - η μάθηση και ανακάλυψη... Μιλάμε για πιο πίσω.
Τα μόνα βιβλία ήταν των αρχαίων Ελλήνων - υπήρχαν τα βιβλία της εκκλησίας... Αυτά ήταν τα βιβλία.
Οπότε αυτά που κάνανε στο πανεπιστήμιο, στην ανώτερη εκπαίδευση, ήταν...
για να εκπαιδεύουν τους δημόσιους υπαλλήλους - δηλαδή κάποιοι μορφωμένοι άνθρωποι να διοικούν την αυτοκρατορία... Και είπαμε και πιο πριν: τα στελέχη της εκκλησίας...
όπου μετά δίδασκαν και τα παιδιά.
Να πούμε, επίσης, ότι δεν υπήρχε ενιαίο σχολικό πρόγραμμα. Τι σημαίνει αυτό;
Τώρα θα πάτε στο σχολείο και όλα τα παιδάκια στην Ελλάδα θα κάνουν το ίδιο μάθημα:
θα ξεκινήσουν το ίδιο βιβλίο και θα κάνουν την ίδια πορεία πάνω-κάτω.
Μπορεί κάθε δάσκαλος να έχει άλλα φυλλάδια, άλλο τρόπο που διδάσκει, αλλά θα διδάξει το ίδιο ακριβώς πράγμα.
Τότε δεν υπήρχε αυτό: ο κάθε δάσκαλος λίγο-πολύ έκανε αυτό που ήθελε, ό,τι μπορούσε.
Με όποιο δάσκαλο καθίσεις τέτοια γράμματα θα μάθεις - ό, τι μπορούσαν, έκαναν.
Επίσης να πούμε ότι οι δάσκαλοι χρησιμοποιούσαν πάρα πολύ τα μεγαλύτερα παιδιά... 76 00:07:05,720 --> 00:07:11,140 να διδάσκουν τα μικρότερα. Αυτό ονομάζεται αλληλοδιδακτική μέθοδος -
βοηθούσε δηλαδή ο ένας τον άλλον - ό,τι μπορούσε, ό,τι ήξερε-, να μάθουν.
Είπαμε, λοιπόν, ότι οι δάσκαλοι ήταν ιερείς και μοναχοί και μάθαιναν τα βασικά στις δύο πρώτες τάξεις...
δηλαδή ό,τι κάνετε κι εσείς: να διαβάζουν, να γράφουν, να λογαριάζουν, να κάνουν απλές πράξεις...
και να μάθουν να κάθονται σε ένα σημείο - γιατί και τα παιδιά τότε ήταν συνεχώς έξω.
Δεν υπήρχαν ηλεκτρονικά για να κάθονται σπίτι, ήταν μονίμως έξω να παίζουν -
οπότε ήταν και λίγο πιο δύσκολο να μάθουν, να κάτσουν σε ένα σημείο και να ακούν τον δάσκαλό τους,
και να προφέρουν σωστά, καθαρά. Ούτε αυτό ήταν αυτονόητο.
Στις δύο πιο μεγάλες τάξεις τωρα του βασικού σχολείου, μαθαίναν ορθογραφία.
Όπως κι εσείς, όσο μεγαλώνετε, μαθαίνετε να γράφετε όλο και πιο σωστά!
(Μάθαιναν) να γράφουν. Αριθμητική λίγο πιο σύνθετη... Διάβαζαν τον Όμηρο, διάβαζαν Παλαιά και Καινή Διαθήκη,
Μύθους του Αισώπου - είπαμε, αρχαία κείμενα, δεν είχαν και τίποτα άλλο!
Και μαθαίναν οι μοναχοί να τραγουδούν και να ψέλνουν - αυτά ήταν, στην ουσία, τα μαθήματα που έκαναν τότε.
Είπαμε, λοιπόν, ότι οι μαθητές πηγαίναν στο σπίτι του γραμματιστού...
ή σε κάποιο περίβολο των εκκλησιών. Μαζεύονταν εκεί πέρα,
ή στα κελιά των μοναστηριών - τα ξαναείπαμε αυτά.
Να δούμε, λοιπόν, κάποιες διαφορές που υπήρχαν με σήμερα!
Εκεί, λοιπόν, δεν υπήρχαν τάξεις, δεν υπήρχαν θρανία, δεν υπήρχε πίνακας.
Τα παιδιά, ή ήταν όρθια, ή κάθονταν σε μικρά σκαμνάκια ή και στο πάτωμα ακόμα.
Έστρωναν προβιές ζώων και κάθονταν στο πάτωμα να κάνουν μάθημα, οκλαδόν.
Και επειδή κάθονταν κάτω, δηλαδή χάμω, το σχολείο το αποκαλούσαν και 'χαμαιδιδασκαλείο'.
Ο γραμματιστής τα βιβλία του τα είχε σε ένα αναλόγιο - βλέπουμε εδώ τις εικόνες,
βλέπουμε το αναλόγιο που κρατάει στις δύο εικόνες που έχουμε στο slide.
Είπαμε, λοιπόν, ότι και ελάχιστα παιδιά προχωρούσαν στη μέση εκπαίδευση.
Σταματούσαν το σχολείο, δύο τάξεις, άλλες δύο το πολύ - χωράφια, δουλειές.
Τα παιδιά δεν είχαν βιβλία, όπως έχουμε εμείς σήμερα, ούτε τετράδια, ούτε τα μολύβια που τόσο μας βολεύουν.
Τι έκαναν λοιπόν; Τα έβαζαν σε ένα μικρό υφασμάτινο σάκο που λεγόταν μάρσιπος.
Και "από πού θα διαβάσουν;", θα μου πείτε. Αφού δεν είχαν βιβλίο να τους το δώσουν, πού διαβάζαν;
Από τα εκκλησιαστικά βιβλία, δηλαδή συνήθως το ψαλτήρι.
Εκεί έκαναν τα πάντα! Δεν είχαν λοιπόν τετράδια, οπότε που έγραφαν;
Υπήρχε μια ξύλινη πινακίδα που είχε πάνω κερί.
Έπαιρναν λοιπόν ένα μυτερό ξύλινο εργαλείο και χαράζανε πάνω στο κερί για να μάθουν να γράφουν,
και αυτό λεγόταν μολύβι ή στύλον ή γραφείον.
Τα πιο μεγάλα παιδιά που είχαν μάθει, είχαν εξασκηθεί λίγο, έγραφαν πάνω σε περγαμηνές -
ήταν από κατεργασμένο δέρμα ζώου-, και είχαν ένα καλάμι ξυσμένο που το βουτούσαν σε μαύρο μελάνι και έγραφαν με το μελάνι.
Δεν υπήρχε το μελάνι στο στυλό που δεν σταματάει ποτέ -το βουτούσαν, έγραφαν...
μετά ξανά το βουτούσαν και ξαναέγραφαν.
Αργότερα, όταν περάσαν τα χρόνια, έγραφαν και σε χαρτί - είχε εξελιχθεί.
Είπαμε, λοιπόν, ότι στα εκκλησιαστικά σχολεία, εκτός απο τα παιδάκια που έμεναν στην πόλη,
πολλά παιδιά που ήταν ορφανά ή μαθητές που ήταν πάρα πολύ ταλαντούχοι στη μάθηση,
φοιτούσαν δωρεάν. Κάποιοι άνθρωποι, λοιπόν, έδιναν χρήματα -πλούσιοι άνθρωποι- ώστε κάποια παιδιά να μπορούν και αυτά να προχωρήσουν.
Να πούμε τώρα, λοιπόν, για τους μαθητές: ποιοί πηγαίναν στο σχολείο;
Αγόρια, κορίτσια; Πτωχοί και πλούσιοι;
Κατά κύριο λόγο αυτοί που φοιτούσαν στο σχολείο ήταν τα πλούσια αγόρια.
Τα κορίτσια στις παλαιότερες εποχές, μέχρι δυστυχώς και αρκετά πρόσφατα,
δεν είχαν τα ίδια δικαιώματα με τα αγόρια - τα είπαμε και στο προηγούμενο μάθημα.
Η θέση της γυναίκας ήταν στο σπίτι: να πλένει, να καθαρίζει, να μεγαλώνει παιδιά.
Άρα τι χρειαζόταν να μάθει να γράφει και να διαβάζει;
Θεωρούσαν ότι δεν υπήρχε κανένας λόγος, αφού στο σπίτι θα κατέληγε.
Δεν θα πήγαινε ποτέ ούτε να δουλέψει έξω, ούτε να γίνει δασκάλα, τότε.
Οπότε, τα κορίτσια κατα κύριο λόγο έμεναν στο σπίτι και τα εκπαίδευαν σε αυτά που θα τους ήταν χρήσιμα:
δουλειές του σπιτιού - να μαγειρεύουν, να πλέκουν... Να πλέκουν γιατί δεν αγοράζαν έτοιμα ρούχα,
έπρεπε να μάθουν αυτές να πλέκουν και να υφαίνουν στον αργαλειό...
ώστε να φτιάχνουν τα ρούχα - τα δικά τους, του άντρα τους, των παιδιών τους.
Είχαν και πολλά παιδιά τότε!
Βλέπουμε εδώ την εικόνα... Βλέπουμε τα κορίτσια ότι είναι σε έναν αργαλειό και γνέθουν.
Αυτή ήταν η εικόνα της εποχής: πλέξιμο, κέντημα και δουλειές του σπιτιού.
Τα αγόρια τώρα. Είπαμε, τα αγόρια, κατα κύριο λόγο τα πλούσια, πηγαίναν σχολείο,
μαθαίναν γράμματα, μετά εξελίσσονταν - μπορεί να γίνονταν δημόσιοι υπάλληλοι, δάσκαλοι οι ίδιοι, μοναχοί...
Κάποιο, τέλος πάντων, επάγγελμα με περισσότερο κύρος εκείνη την εποχή.
Πολλά όμως αγόρια, παρότι ήταν σε καλύτερη θέση από τα κορίτσια, ήταν πολύ φτωχά...
Πολύ φτωχά... Οπότε και αυτά μπορεί να μην πήγαιναν καθόλου στο σχολείο ή ελάχιστο σχολείο -
και μετά τα έστελναν οι γονείς στο χωράφι, στα κτήματα, στα ζώα,
ή τα έστελναν δίπλα σε τεχνίτες για να μάθουν μια τέχνη:
τσαγκάρης... Έφτιαχναν σέλες, έφτιαχναν οικιακά σκεύη - οτιδήποτε. Ο καθένας είχε κάποια κλίση.
Πήγαιναν λοιπόν στον τεχνίτη, και ο τεχνίτης, κατά κάποιο τρόπο,
τους υιοθετούσε για δύο χρόνια. Πηγαίναν, λοιπόν, εκεί, έμεναν σε ένα δωματιάκι,
τους έτρεφε ο τεχνίτης, τους έδινε φαγητό να φάνε - δεν τους πλήρωνε φυσικά, έτσι;
Μαθαίναν τη δουλειά για δύο χρόνια, δεν πληρώνονταν, απλά κοιμόνταν και έτρωγαν εκεί μέχρι να μάθουν τη δουλειά...
και είχαν πολύ μεγάλο σεβασμό στον τεχνίτη που τους είχε αναλάβει.
Ο κάθε τεχνίτης μπορούσε να έχει εως δύο μαθητευόμενους,
δηλαδή δεν μπορούσε να μαζέψει όλα τα παιδιά του χωριού να τα εκμεταλλεύεται,
να του κάνουν όλες τις δουλειές, έτσι;
Έπαιρνε δύο-δύο κάθε φορά να τα εκπαιδεύσει. Δεν τους είχε και σκλάβους.
Να πούμε, λοιπόν, λίγα για τη γνώμη μας για το Βυζάντινο σύστημα της εκπαίδευσης.
Πώς το κρίνουμε; Πώς το βλέπουμε σε σχέση με σήμερα; Τι υπάρχει ακόμα και σήμερα;
Να πούμε λίγο ότι ήταν πιο άδικο; Ήταν πιο άδικο.
Δεν είχε εξελιχθεί ακόμα η εκπαίδευση σαν επιστήμη, ήταν πιο άδικο για τα κορίτσια...
να μην έχουν ίσα δικαιώματα με τα αγόρια.
Και να σας πω και κάτι; Μπορεί να λέμε σήμερα "Πω, βαριέμαι το σχολείο, μακάρι να μην πήγαινα σχολείο",
αλλά η εναλλακτική που είχαν τα παιδάκια τότε ήταν να πάνε να δουλέψουν και να μην μάθουν και τίποτα.
Άρα ήταν πιο δύσκολες καταστάσεις τότε.
Τι υπάρχει σήμερα - που είναι το ίδιο με τότε; Υπάρχουν οι βαθμίδες, είπαμε:
υπήρχε το βασικό σχολείο, η μέση εκπαίδευση και η ανώτερη εκπαίδευση - τρεις βαθμίδες.
Τρεις βαθμίδες έχουμε και σήμερα: δημοτικό -αλλά είναι έξι οι τάξεις-,
γυμνάσιο και λύκειο. Δεν είναι, λοιπόν, δύκολο να το θυμόμαστε, είναι πάνω-κάτω το ίδιο.
Εσάς ποιά είναι η γνώμη σας για την αδικία με τα κορίτσια;
Ποιά είναι η γνώμη σας; Ότι έπρεπε να μένουν στο σπίτι, ότι μόνο αυτός ήταν ο σκόπος τους;
Πώς το κρίνετε;
Με τα μάτια τα σημερινά, όπως το βλέπουμε εμείς σήμερα, αφού λοιπόν οι γυναίκες έχουν κατακτήσει όλα αυτά τα δικαιώματα...
Έχουν κατακτήσει το δικαίωμα να δουλεύουν, έχουν κατακτήσει το δικαίωμα να ψηφίζουν...
Αυτά έγιναν τα τελευταία χρόνια, εμείς σήμερα το βλέπουμε πάρα πάρα πολύ άδικο.
Ειδικά εμείς τα κορίτσια.
Τότε όμως είχαν άλλα μάτια, το έβλεπαν με διαφορετικό τρόπο, έτσι είχαν μάθει οι άνθρωποι.
Είχαν μάθει ότι αυτός είναι ο σκοπός της γυναίκας,
και δεν ήθελαν, κιόλας, να βγαίνει από το σπίτι να δουλεύει, να κυκλοφορεί και πολύ έξω.
Μέσα στο σπίτι, να την ελέγχουν, να εκτελεί το σκοπό της.
Γι' αυτό είχαμε πει και στο προηγούμενο μάθημα ότι πήγαιναν στη βρύση,
που ήταν το μοναδικό μέρος που είχαν και λίγο να μιλήσουν με τις φιλενάδες τους.
Να μιλήσουμε λίγο για τους τεχνίτες.
Είπαμε ότι οι τεχνίτες είχαν δύο παιδάκια στο εργαστήριο τους και τα κρατούσαν εκεί για δύο χρόνια...
και μάθαιναν την τέχνη.
Στη ουσία αυτό, παιδιά, ήταν παιδική εργασία. Και όχι απλά παιδική εργασία - ήταν και άμισθη.
Δεν τους έδιναν χρήματα, είπαμε: τους τάιζαν και τους είχαν σε ένα δωμάτιο, χάμω να κοιμούνται.
Ποιά είναι η γνώμη σας για την παιδική εργασία;
Καλύτερα τα παιδιά να πηγαίνουν στο σχολείο, καλύτερα να γίνονται ενήλικες,
και να μην τους εκμεταλλεύονται και τόσο.
Υπάρχει σήμερα παιδική εργασία; Ξέρετε;
Υπαρχει. Δυστυχώς σήμερα υπάρχει παιδική εργασία.
Όχι στην Ελλάδα, σε άλλες χώρες, υπάρχει πολύ μεγάλη παιδική εργασία -
σε χώρες της Ασίας, κυρίως, και της Αφρικής.
Τα παιδιά, λοιπόν, δεν έχουν το προνόμιο που εσείς έχετε να πηγαίνουν στο σχολείο και να μαθαίνουν γράμματα.
Αλλά και αυτά, όπως στο Βυζάντιο τότε, πηγαίνουν να δουλέψουν από πολύ μικρή ηλικία,
-από πέντε χρονών, από έξι χρονών- σε εργοστάσια.
Και, μάλιστα, να πούμε ότι πηγαίνουν σε πολλά εργοστάσια - τα προτιμούν τα παιδιά. Γιατί;
Γιατί έχουν λεπτά δαχτυλάκια, είναι μικρά ακόμα τα δάχτυλά τους και μπορούν και κάνουν λεπτοδουλειές,
που ένας ενήλικας που έχει πιο χοντρά δάχτυλα δεν μπορεί να τις κάνει.
Όπως, ας πούμε, να ράβουν τις πούλιες πάνω στα υφάσματα - είναι δύσκολο αυτό.
Οπότε ευτυχώς στην Ελλάδα σήμερα δεν επιτρέπεται η παιδική εργασία, και είστε υποχρεωμένοι να πάτε στο σχολείο.
Μπορεί σήμερα να μην το εκτιμάτε, αλλά αύριο θα το καταλάβετε πόσο σημαντικό είναι...
που πάτε σχολείο, σας μιλούν οι δάσκαλοί σας, ανοίγει το μυαλό σας.
Γιατί όταν ανοίγει το μυαλό μας, είμαστε πιο δυνατοί - η γνώση είναι δύναμη.
Μπορούμε και σκεφτόμαστε περισσότερο, κρίνουμε καλύτερα...
και δεν μας εκμευταλλεύονται τόσο εύκολα στη ζωή μας μετέπειτα.
Αυτό ήταν το μάθημά μας για σήμερα.
Σας ευχαριστώ πάρα πολύ!
