TEDxAcademy - Aristos Doxiadis
Μεταγραφή: TED Translators admin Επιμέλεια: Chryssa R. Takahashi Για να ξαναμπεί η οικονομία μας σε τροχιά σταθερής ανάπτυξης θα πρέπει να αλλάξουνε δουλειά μισό με ένα εκατομμύριο άνθρωποι. Δηλαδή το 10 με 20% του εργατικού δυναμικού. Και όταν λέω να αλλάξουν δουλειά, δεν εννοώ να δουλεύουνε πιο παραγωγικά ή πιο πολύ ή πιο έντιμα ή πιο έξυπνα.
Εννοώ να αλλάξουν αντικείμενο δραστηριότητας. Kαι ας δούμε γιατί.
Αν χωρίσουμε την οικονομία, τους κλάδους της οικονομίας σε δυο κατηγορίες: Αριστερά τους μη εμπορεύσιμους,
δηλαδή αυτούς που δε μπορούν να προσφερθούν από μακριά και αρα δεν υπόκεινται σε διεθνή ανταγωνισμό. Και δεξιά οι εμπορεύσιμοι,
δηλαδή τα προϊόντα που μπορούν να μεταφερθούνε τα βιομηχανικά, ή τα αγροτικά,
οι υπηρεσίες που μπορούν να προσφερθούν σε ξένους. Ο τουρισμός, η ναυτιλία
και διάφορες μορφές τεχνολογίας εμπορεύσιμες όπως είναι το λογισμικό. Το πρόβλημα της οικονομίας μας, το δομικό, πέρα απο τα δημοσιονομικά, είναι οτι έχουμε πολύ λίγες δουλειές δεξιά
και συγκριτικά παρα πολλές αριστερά.
Και για να ορθοποδήσουμε
θα πρέπει εκατοντάδες χιλιάδες δουλειές
να έρθουν από εκεί, εδώ.
Ας δούμε μια άλλη κατηγορία.
Να τις χωρίσουμε σε κλάδους
που χρειάζονται μεγάλες και οργανωμένες επιχειρήσεις που σημαίνει κεφάλαια, ιεραρχίες κτλ.
και αυτούς που μπορούνε να γίνουν και γίνονται σήμερα από μικροεπιχειρήσεις.
Όσοι μιλάνε για επενδύσεις
και ελπίζουν ότι θα έρθουν δουλειές με «επενδύσεις» σε εισαγωγικά, ελπίζουν στην πραγματικότητα ότι οι δουλειές θα έρθουνε σε έτοιμα πακέτα, εδώ, πάνω, στις μεγάλες ανταγωνιστικές εταιρίες καλοσχεδιάσμένες, χωροθετημένες, με τις ιεραρχίες τους και τον εξοπλισμό τους. Και πράγματι, το διεθνές πρότυπο μιας εξωστρεφούς οικονομίας είναι αυτό. Οι μεγάλες βιομηχανίες, οι μεγάλες εταιρίες μάλλον στους ανταγωνιστικούς κλάδους
είναι αυτές που κάνουνε τις εξαγωγές
ή αυτές που εμποδίζουνε τη μεγάλη διείσδυση εξαγωγών απ' έξω, που υπερασπίζονται την εγχώρια αγορά.
Σε μας, αυτό το μοντέλο δεν μπορεί να κυριαρχήσει. Και ο λόγος είναι ότι όλη μας η κοινωνία, όλο μας το θεσμικό περιβάλλον συνωμοτεί
για να μην έχουμε πολλές μεγάλες επιχειρήσεις στους ανταγωνιστικούς κλάδους.
Αυτή τη στιγμή, ούτε το 5% του εργατικού δυναμικού δεν εργάζεται σε μεγάλες επιχειρήσεις εκεί πάνω. Και όταν λέω μεγάλες, να έχουνε πάνω απο 250 εργαζόμενους, οχι τεράστιες. Ούτε το 5%.
Ένα 25% περίπου εργάζεται σε μεγάλους οργανισμούς ή στο κράτος, και κυρίως στο κράτος,
στους μη εμπορεύσιμους κλάδους.
Και το 70% είναι η μικρομεσαία οικονομία.
Και απ' αυτό το 70%, οι μισοί τουλάχιστον είναι αυτοαπασχολούμενοι και αγρότες. Συνεπώς η μεγάλη προσαρμογή που έχουμε να κάνουμε είναι από όλο τον μη εμπορεύσιμο κλάδο
και απο όλη τη δεξαμενή των ανέργων
να δημιουργηθούν οι δουλειές εδώ,
στη μικρή, εξαγωγική, εξωστρεφή οικονομία.
Τώρα, αυτή είναι μια τροχιά που δεν είναι καθόλου συνηθισμένη διεθνώς. Δεν έχουμε πρότυπα να αντιγράψουμε.
Θα πρέπει να δημιουργήσουμε μία δικιά μας τροχιά αρκετά ιδιόμορφη, αρκετά ελληνική.
Τα ελληνικά νοικοκυριά θα τα καταφέρουνε
γιατί έχουνε ορισμένα στοιχεία
που δεν υπάρχουνε σε πολύ μεγάλη έκταση στη δύση. Καταρχάς, ο αυτοαπασχολούμενος και μικροεπιχειρηματίας έχει εμπορικότητα. Ξέρει να διαχειρίζεται εισπράξεις και πληρωμές. Ξέρει να στήνει νέες δουλειές,
που ένα στέλεχος μιας μεγάλης εταιρίας στη δύση που 'χει κάνει την καριέρα του σε μια ιεραρχία δεν το ξέρει κατ' ανάγκη.
Έπειτα υπάρχει η περίφημη πολυέργεια της ελληνικής οικογένειας. Οι διαφορετικές πηγές εισοδήματος, κάποια διάφορα περιουσιακά στοιχεία, ένα χωράφι από 'δώ, κάποιο νοίκι από 'κεί,
μία σύνταξη, ο μισθός της συζύγου στο δημόσιο που είναι σταθερός κτλ. Και αυτό είναι σημαντικό γιατί;
Γιατί οι έρευνες που έχουνε γίνει διεθνώς, στατιστικές έρευνες, για το ποιοι είναι οι βασικοί παράγοντες
που πείθουνε κάποιον να γίνει επιχειρηματίας, να ξεκινήσει μια νέα δικιά του δουλειά,
ο πιο σημάντικος παράγοντας στατιστικά είναι να έχει ένα αποκούμπι, μία μικρή περιουσία, κάτι.
Αυτός ο παράγοντας στατιστικά είναι πιο σημαντικός ακόμα και από στοιχεία χαρακτήρα.
Δηλαδή αν έχουμε πνεύμα ριψοκίνδυνο κτλ.
Επομένως θεωρώ ότι τα ελληνικά νοικοκυριά έχουν όλα τα στοιχεία για να καταφέρουν αυτή τη μεγάλη μετατόπιση για την οποία μίλησα. Και έτσι δεν νομίζω ότι είναι δύσκολο να φανταστούμε μία φιλόλογο να φύγει απ' το φροντιστήριο και να πάει στον τουρισμό, ή έναν μηχανικό να γυρίσει στο πατρικό του χωράφι και να δοκιμάσει κάτι νέο, μια νέα καλλιέργεια, - δεν έχει βρεθεί καινοτομία για τη βραχνάδα απ' ότι βλέπω - ή 3 νέους τεχνικούς
να σχεδιάζουνε εφαρμογές για την παγκόσμια οικονομία ψηφιακές, που μερικούς απ' τους πιο καλούς τους έχουμε εδώ σήμερα. Εμπόδια θα υπάρχουνε πάρα πολλά.
Και ένα από τα πιο μεγάλα
είναι τα πρότυπα που κουβαλάμε στο κεφάλι μας. Τα πρότυπα που κουβαλάμε στο κεφάλι μας θα είναι ένα από τα πιο μεγάλα εμπόδια, πρότυπα για τι πράγμα; Για το τι για παράδειγμα είναι μια καλή δουλειά. Για μένα, για το παιδί μου.
Ή για το τι είδους επιχειρήσεις είναι
οι καλύτερες επιχειρήσεις για την εθνική οικονομία. Το 1980, το πρότυπο το κυρίαρχο, το δυτικό πρότυπο, ήτανε ότι ανάπτυξη σημαίνει βιομηχανία.
Και εμείς τα προτυπά μας τυχαίνει να...
...δεν το δουλεύουμε ορθολογικά.
Όπως θα' λεγε και ο Στέλιος τα εισάγουμε.
Υπάρχουν κυρίαρχες αφηγήσεις δυτικές που ταιριάζουνε στη δύση αλλά μπορεί να μην ταιριάζουν σε μας.
Λοιπόν, το '80 έλεγε το κυρίαρχο πρότυπο: «ανάπτυξη σημαίνει βιομηχανία». Και γι' αυτό ο Ανδρέας Παπανδρέου, ο χαρισματικός Ανδρέας Παπανδρέου είχε πει τότε, αν θυμάστε: «Δεν θα γίνουμε τα γκαρσόνια της Ευρώπης». Και χρωμάτισε αρνητικά τον τουρισμό για πολλά χρόνια. Φανταστείτε να είχε πει: «Θέλουμε να είμαστε οι οικοδεσπότες όλης της Ευρώπης». Να έρχοντε εδώ, να συναντιούνται μεταξύ τους, να διασκεδάζουν, να ψυχαγωγούνται, να αναζητούν. Πόσο διαφορετική αφήγηση θα υπήρχε για τον τουρισμό. Σήμερα, ένα κυρίαρχο πρότυπο λέει ότι η ανάπτυξη είναι υποδομές και οργάνωση. Και ισχύει αυτό σε κάποιο βαθμό, μερικά.
Αλλά για μας, πρέπει να' χουμε μία σοφή ισορροπία ανάμεσα σ'αυτό υποδομές και οργάνωση απο τη μια
και στα δικά μας τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά. Και να συνεχίσω με ένα παράδειγμα, τον τουρισμό. Οι ξένοι για να 'ρθουν σ' ένα νησί μας θα προσγειωθούνε στο Ελευθέριος Βενιζέλος. Θα έρθουνε σε επαφή με ένα οργανωμένο αεροδρόμιο, το οποίο μόνο οι μεγάλοι οργανισμοί και οι υποδομές και τα σχέδια μπορούν να έχουνε.
Το πάνω μέρος του πίνακα που έδειχνα πριν.
Αλλα προφανώς δεν έρχονται για το αεροδρόμιο. Μετά, θα μπούνε σε ένα καράβι,
το οποίο αν είναι γρήγορο και καθαρό,
θα τους κάνει να φτάσουν στον προορισμό τους ευδιάθετοι και ξεκούραστοι. Και το καράβι προφανώς μόνο κάποια μεγάλη εταιρία μπορεί να το λειτουργήσει σωστά. Αλλα πάλι δεν είναι ο λόγος που έρχονται το καράβι. Ο λόγος που έρχονται είναι αφού τους αφήσει το καράβι στο νησί, τι θα κάνουν εκεί;
Θα πάνε στη μικρή επιχείρηση και θα νοικιάσουν μια γουρούνα και θα ξεκινήσουν τις περιπέτειες. Εντάξει; Και θα φτάσουν εδώ.
Και θα ξαπλώσουν εδώ.
Και θα περάσουν μετά απο το ταμείο της επιχείρησης και θα πληρώσουνε εδώ. Και το απόγευμα θα πάνε και θα αγοράσουνε μέλι που έχει παραχθεί απο μία άλλη μικρή επιχείρηση στις εγκαταστάσεις της, που είναι αυτές. Λοιπόν, το αεροδρόμιο και το καράβι δεν είναι το προϊόν μας, είναι ο δίαυλος για να φτάσουν στα προϊόντα μας. Τα οποία είναι η διαδρομή με τη γουρούνα,
η παραλία, το ταβερνάκι κτλ.
Και αυτά τα προσφέρουν οι μικροί.
Και για να εξηγούμαι,
δεν λέω ότι τα μικρά «Rooms to Let» είναι καλύτερα απο τις μεγάλες ξενοδοχειακές μονάδες.
Αυτό που λέω είναι ότι,
απ' τη στιγμή που είτε δε θέλουμε είτε δε μπορούμε να έχουμε πολλές μεγάλες μονάδες,
η επιτυχία του τουρισμού θα κριθεί απο τους μικρούς επαγγελματίες. Από το πόσο είναι φιλόξενοι,
πόσο είναι ευρηματικοί,
πόσο φροντίζουν το περιβάλλον
και πόσο πείθουν τον πελάτη να πληρώσει χωρίς να νοιώθει ότι τον κλέβουν. Θεωρώ λοιπόν ότι το αεροδρόμιο και η γουρούνα είναι μία καλή παραβολή για το σύνολο του αναπτυξιακού μας μοντέλου. Χρειαζόμαστε τις καλές υποδομές
που μόνο ο σχεδιασμός και οι μεγάλες ιεραρχίες και τα μεγάλα κεφάλαια μπορούν να παράσχουνε και σ' αυτό δεν πρέπει να διαφέρουμε απ' τη δύση. Πρέπει να 'χουμε τα πρότυπα αυτά.
Αλλά αυτό που θα ορίσει τη δική μας θέση στην παγκόσμια οικονομία, η οποία δεν θα είναι η ίδια με των Γερμανών ή των Κινέζων, θα είναι οι μικροί επιχειρηματίες
που πρέπει να βρούνε τρόπους να πουλάνε τα προϊόντα τους παντού. Πού μπορούμε να βασιστούμε;
Εκτός από τις καλλιέργειες ή τον τουρισμό που έχουμε φυσικά πλεονεκτήματα; Υπάρχει ένα κλισέ που λέει:
«Στους νέους μας, την ευφυΐα τους και στις σπουδές τους». Γιατι είναι ανοιχτόμυαλοι, ταξιδεύουνε, ξέρουνε γλώσσες και μάλιστα πολλοί απ' αυτούς σπουδάζουν και στα πιο καλά πανεπιστήμια του κόσμου. Αυτό έχει κάποια ουσία.
Δηλαδή με βάση αυτά τα στοιχεία μπορούμε να έχουμε μερικές επιτυχίες. Πιστεύω όμως ότι όχι πάρα πολλές.
Εκεί που θα μπορέσουμε να 'χουμε περισσότερες είναι αν συνδυάσουμε αυτά τα στοιχεία, την ευφυΐα και τις σπουδές, με κάποιες τοπικές ιδιομορφίες,
τις οποίες πρέπει να σας πω
δεν μπορεί να σας τις πει κανένας απο καθ' έδρας. Ούτε εγώ ούτε κανείς άλλος.
Αυτές τις ανακαλύπτουν οι επιχειρηματίες κάθε μέρα, οι μικροί επιχειρηματίες από δουλειά σε δουλειά. Και να πω ένα παράδειγμα.
Τα βιβλία εκμάθησης ξένων γλωσσών.
Τα λεγόμενα ξενόγλωσσα βιβλία
και κυρίως της αγγλικής γλώσσας.
Ξέρω τουλάχιστον 3 Έλληνες εκδότες, οι οποίοι είναι πολύ πετυχημένοι διεθνώς. Ο ένας απ' αυτούς αγοράστηκε πρόπερσι απο μία πολυεθνική και οι άλλοι δύο κάνουνε σημαντικές εξαγωγές. Απο πού και ως πού λοιπόν έλληνες εκδότες
στην εκμάθηση αγγλικής γλώσσας.
Έχουμε την εξής ιδιομορφία.
Στις περισσότερες χώρες τα παιδιά μαθαίνουν Αγγλικά στο σχολείο και τα βιβλία τους τα παίρνουν ή απο τους μεγάλους πολυεθνικούς ή απο κάποιους εγχώριους εκδότες, έναν ή δύο με μακροχρόνιες συμβάσεις. Εμείς εδώ, δεν μαθαίνουμε Αγγλικά στο σχολείο. Τα μαθαίνουμε στο φροντιστήριο
που υπάρχουν έξι χιλιάδες στην Ελλάδα
και που το καθένα αποφασίζει τι βιβλία θα πάρει και τα ξαναποφασίζει την επόμενη χρονιά.
Έτσι λοιπόν έχει δημιουργηθεί μία πολύ ανταγωνιστική αγορά εκδοτών για εκμάθηση αγγλικής γλώσσας,
που είναι περίπου 15 αυτή τη στιγμή και οι πιο πολύ είναι εγχώριοι, είναι Έλληνες. Το άλλο χαρακτηριστικό της Ελλάδας, η ιδιομορφία πάλι, είναι ότι οι Έλληνες μαθητές θέλουνε
να 'χουν τελειώσει με τα Αγγλικά, με φροντιστήρια και εξετάσεις στα 16 τους. Γιατί μετά πρέπει να αρχίσουν τα άλλα φροντιστήρια, των πανελλαδικών. Αυτό λοιπόν γεννάει μια ανάγκη για μεθόδους διδασκαλίας που είναι πιο συνοπτικές και πιο γρήγορες.
Πιο γρήγορες απ' αυτές που έχουν αναπτύξει οι πολυεθνικοί εκδότες. Και έτσι λοιπόν οι έλληνες εκδότες πατώντας σ' αυτή την ιδιομορφία φτιάξανε προϊόντα που είναι ανταγωνιστικά διεθνώς. Πατώντας σε μία θεσμική ιδιομορφία της Ελλάδας. Προσέξτε τώρα.
Πόσοι θα παραδεχτούνε
ότι αυτό το μόρφωμα των φροντιστηρίων που μερικοί περιφρονητικά το λένε παραπαιδία δημιούργησε μία τεχνογνωσία που είναι ανταγωνιστική διεθνώς, που το επίσημο σχολείο δεν θα δημιουργήσει ποτέ. Αυτές είναι οι κυρίαρχες αφηγήσεις,
τα κυρίαρχα πρότυπα για τα οποία έλεγα πριν που καμιά φορά μας εμποδίζουν. Και να πω ένα άλλο παράδειγμα;
Υπάρχει ένα ελληνικό μοντέλο, επιχειρηματικό, τα Internet Cafe, που πηγαίνουνε μαθητές τα απογεύματα
και παίζουνε με τη παρέα τους διαδικτυακά παιχνίδια περιπέτειας. Αυτό το μοντέλο, είναι πρωτότυπο διεθνώς. Δεν υπάρχει στην Ευρώπη. Και είναι πολύ ωφέλιμο για τους μαθητές
γιατί αναπτύσσει πνεύμα συνεργασίας αφού παίζουνε μαζί, και φυσικά και άλλες σύνθετες ικανότητες,
πράγματα που φυσικά το ελληνικό σχολείο δε τους δίνει. Όμως το κράτος αντιμετωπίζει τα Internet Cafe με τεράστια καχυποψία μήπως απο πίσω υπάρχει τζόγος. Και προσπαθεί με διάφορους τρόπους να τα κλείσει. Και οι επιχειρηματίες δε μπορούν να υπερασπιστούν τη δουλειά τους επικαλούμενοι ευρωπαϊκά πρότυπα γιατί δεν είναι συγκρίσιμα. Δηλαδή η ιδιομορφία τους αυτή που θα μπορούσε να είναι πλεονέκτημα καταντάει μειονέκτημα εξαιτίας της καχυποψίας του κράτους. Το 1976, στην πρώτη μου δουλειά,
δούλευα σ' ένα ερευνητικό πρόγραμμα
για το υπουργείο παιδείας και την παγκόσμια τράπεζα. Και ερχόνταν διάφοροι ξένοι σύμβουλοι για να μας βοηθήσουν στη δουλειά. Κάποια στιγμή εμφανίστηκε ένας καθηγητής οικονομικής ιστορίας από ένα πολύ μεγάλο, γνωστό, αμερικάνικο πανεπιστήμιο. Ήμασταν τότε σ' ένα κτήριο στην οδό Ερμού. Σε ένα διάλειμμα της δουλειάς με ρώτησε για τη διατριβή μου - εγώ έκανα τότε μία διατριβή -
η οποία είχε θέμα τη μονοπωλιακή συγκέντρωση στην ελληνική βιομηχανία. Εγώ ήμουνα πολύ επηρεασμένος εκείνη την εποχή απο τις νεομαρξιστικές θεωρίες της ανάπτυξης. Τις νεομαρξιστικές θεωρίες της ανάπτυξης οι οποίες μιλούσανε για την εξάρτηση και την υπανάπτυξη της Ευρώπαικής περιφέρειας. Όταν λοιπόν με ρώτησε άρχισα να του λέω
για τις μητροπόλεις του καπιταλισμού που συγκεντρώνουν όλη την τεχνολογία εκεί, και για το πόσο υποανάπτυκτη είναι η χώρα μου. Με άκουσε πολύ υπομονετικά και στο τέλος μου λέει: «Καλά όλα αυτά, αλλα τον δίσκο του καφετζή τον έχεις παρατηρήσει;» και εννοούσε... αυτό.
Εννοούσε αυτό.
Μου εξήγησε λοιπόν πόσο καταπληκτικά σχεδιασμένος είναι, για να ακουμπάει χαλαρά στα δάχτυλα
και με το βάρος του ποτηριού να σταθεροποιείται και όταν ανεβοκατεβαίνει ο καφετζής τις σκάλες του υπουργείου να μη χύνονται τα νερά.
Και μου λέει:
«Τόσο καλά σχεδιασμένο δίσκο, εγώ, στην Αμερική δεν έχω δεί». Και ομολογώ ότι με άφησε άναυδο.
Εγώ του μιλούσα για τις μεγάλες αφηγήσεις
και αυτός μου μιλούσε για τον δίσκο του καφετζή. Έμαθα κάτι εκείνη τη μέρα.
Ότι την πραγματική οικονομία δεν τη μαθαίνεις διαβάζοντας, τη μαθαίνεις παρατηρώντας.
Και ότι η τεχνολογία δεν είναι μόνο ό,τι υπάρχει στα εργαστήρια της Intel, αλλά οι επιλογές που κάνει ο κάθε επαγγελματίας κάθε μέρα. Θα μου πείτε γιατί τα λέω αυτά;
Προφανώς δεν τα λέω για να πω ότι οι δίσκοι θα σώσουν την οικονομία μας. Τα λέω γιατί νομίζω ότι έχει δίκιο,
ο Νίκος Αναγνώστου, ο blogger που γράφει για τεχνολογία, όταν έγραψε σ' ένα πρόσφατο post πολύ ωραία: «Η εξωστρέφεια δεν χρειάζεται να είναι εντυπωσιακή». Η ανταγωνιστηκότητα δε χρειάζεται να είναι εντυπωσιακή. Λοιπόν, οι νέες εξωστρεφείς μικροεπιχειρήσεις μας δεν θα χωράνε σε κάποια μεγάλη αφήγηση,
δεν θα έχουν την επίσημη ευλογία του κράτους που έχει ας πούμε σήμερα ένα φαρμακείο.
Δεν θα θεωρούνται λειτούργημα
ούτε θα 'χουν τη σιγουριά του δημοσίου,
ούτε την αίγλη της καριέρας σε μια μεγάλη εταιρία, ούτε θα έχουν αντιγράψει πετυχημένα μοντέλα απο το Business Week. Θα είναι αυτοσχέδιες,
θα μας μοιάζουν πρόχειρες και βαλκανικές και μυστήριες. Οι ιδιοκτήτες μόνοι τους θα πρέπει να εφεύρουν την αφήγηση εκείνη που θα δώσει νόημα
και διάρκεια σε αυτό που κάνουνε.
Εμείς οι υπόλοιποι να μην τους υποτιμήσουμε γιατί αυτοί είναι που θα μας ξελασπώσουν.
Ευχαριστώ.
(Χειροκρότημα)