Manifest Komunistyczny 1 Kommunistisches Manifest 1 Κομμουνιστικό Μανιφέστο 1 Communist Manifesto 1 Manifiesto Comunista 1 Коммунистический манифест 1

Rozdział pierwszy Erstes Kapitel Chapter One

Burżuazja a proletariat Bourgeoisie vs. Proletariat Bourgeoisie vs. proletariat

Z książki Manifest komunistyczny

Nagranie LibriVox

Wszystkie nagrania LibriVox należą do domenu publicznej.

Więcej informacji o nagraniach lub wolontariacie na stronie LibriVox.org

Historia wszystkich dotychczasowych społeczeństw jest historią walk klasowych. The history of all past societies is the history of class struggle.

Wolny i niewolnik, patrycjusz i plebajusz, pan i poddany, cechowy majster i czeladnik, Free and slave, patrician and plebeian, master and serf, guild foreman and journeyman,

ciemnionosca i uciśniony, pozostawali w wiecznym antagonizmie, darkened and oppressed, they remained in perpetual antagonism,

prowadząc skrycie lub jawnie ustawiczną przeciw sobie walkę do buty, waging secretly or overtly a constant battle against each other to boot,

aż się ona kończyła rewolucyjnym przetworzeniem całego społeczeństwa Until it ended with a revolutionary transformation of the whole society

lub też wspólną zgubą walczących klas. Or the shared doom of the warring classes.

W dawnych okresach historycznych napotykamy prawie wszędzie wyraźny podział społeczeństwa In past historical periods, we encounter a clear division of society almost everywhere

na rozmaite stany, które tworzą całą drabinę przeróżnych stanowisk społecznych.

W starożytnym Rzymie widzimy patrycjuszów, rycerzy, plebajuszów, niewolników. In ancient Rome, we see patricians, knights, plebeians, slaves.

W wiekach średnich mamy panów feodalnych, wasalów, majstrów cechowych, czelać, poddanych, In the Middle Ages, we have feudal lords, vassals, guild foremen, journeymen, serfs,

a oprócz tego w każdym prawie z tych stanów istnieje jeszcze specjalne stopniowanie. and in addition, there is still a special gradation in almost every one of these states.

W zupatku feodalnego, średniowiecznego, ustroju wyrastająca współczesna społeczność mieszczańska, In the zupatku of the feudal, medieval, system the modern bourgeois community is growing up,

burżuazyjna, nie zniosła antagonizmu klas.

Owszem, wysunęła tylko na jego miejsce nowe klasy, nowe warunki, ciemnionstwa,

nowe formy walki społecznej.

Zawsze jednak czasy nasze, czasy panowania burżuazyj, uprościły o wiele antagonizmy klas.

Cała społeczność coraz wyraźniej łamie się na dwa wielkie, a wrogie obozy. The entire community is increasingly fracturing into two large, and hostile, camps.

Na dwie wielkie, bezpośrednio występujące do walki klasy – burżuazją i proletariat. On the two great classes directly occurring to fight - the bourgeoisie and the proletariat.

Z podanych średniowiecznych powstaje mieszczaństwo pierwszych miast, The bourgeoisie of the first cities is formed from the medieval ones given,

a z mieszczaństwa tego wyłaniają się pierwsze elementy burżuazyji.

Odkrycie zaś Ameryki, popłynięcie Afryki, tworzą nowe warunki dla dalszego jej powstania. In turn, the discovery of America, the sailing of Africa, create new conditions for its further emergence.

Rynek azjatycki, Indie, Chiny, kolonizacja Ameryki, handel wymienny z koloniami, Asian market, India, China, colonization of America, barter trade with colonies,

zbogacanie się w środki, wymiany i w ogóle wzrost masy towarów the enrichment of means, exchanges and in general the increase in the mass of goods

przyczyniają się do niesłychanych dotychczas postępów handlu, szaklugi, przemysłu,

a tym samym przyspieszają rozwój rewolucyjnego and thus accelerate the development of the revolutionary

żywiołów w upadającym społeczeństwie feudalnym.

Ówczesny feudalny, czyli cechowy system produkcji,

nie był w stanie zadościuczynić wzrastającego z odkryciem nowych rynków popytowi za potrzebowanie. was unable to satisfy the demand for need that was growing with the discovery of new markets.

Miejsce jego zajmuje rękodzielnictwo, manufaktura. Its place is taken by handicrafts, manufactures.

Majster cechowy ustępuje miejsca średniemu stanowi przemysłowemu. The guild foreman is giving way to a medium-sized industrial state.

Podział pracy między rozmaite korporacje usunięty zostaje przez podział pracy w samym warsztacie. The division of labor among the various corporations is removed by the division of labor in the workshop itself.

Rynki wszakże rozszerzają się ustawicznie, pobyt coraz się wzmaga. After all, markets are expanding steadily, residency is increasing.

Rękodzielnictwo, manufaktura nie wystarczą już także. Handicrafts, manufactures are also no longer enough.

Wówczas para i maszyny rewolucjonizują przemysłową produkcję. Then steam and machinery revolutionize industrial production.

Rękodzielnictwo ginie wobec wielkiej industrii,

a przemysłowy stan średni wobec przemysłowców milionerów,

kierujących całymi armiami robotników, wobec współczesnych kapitalistów.

Wielki przemysł stwarza rynek powszechny, przygotowany już przez odkrycie Ameryki.

Rynek powszechny wywołuje olbrzymi rozwój handlu, żeglugi, w ogóle środków komunikacji,

a ten oddziaływa znowuż na wzrost przemysłu.

O ile rozwija się przemysł, handel, żegluga, koleje żelazne, o tyle wzrasta potęga burżuazyj.

Kapitały jej mnożą się, a wszystkie klasy starego, średniowiecznego społeczeństwa, Its capitals are multiplying, and all classes of the old medieval society,

ustępują pod jej naciskiem z areny dziejowej.

Widzimy zatem, że współczesna burżuazja jest produktem długiego postępowego rozwoju

i że jest ona wytworem całego szeregu przewrotów w systemie produkcji i wymiany.

Każdemu z tych stopni rozwoju burżuazyj towarzyszył odpowiedni postęp polityczny. Each of these degrees of development of the bourgeoisie was accompanied by corresponding political progress.

Mieszczeństwo, ów stan uciśniony przez panów feudalnych, The bourgeoisie, that state oppressed by feudal lords,

jawi się z czasem jako zbrojna i samorządna organizacja w gminie miejskiej. appears over time as an armed and self-governing organization in the city municipality.

Tu i ówdzie zaś powołuje do życia niezależną Rzeczpospolitą Miejską. Here and there, in turn, it establishes an independent Urban Republic.

Trzeci, stan podatkowy monarchii, za czasów rękodzielnictwa, manufaktury, The third, the tax state of the monarchy, in the days of handicrafts, manufactures,

staje się w monarchii absolutnej lub stanowej przeciwwagą arestokracji. becomes, in an absolute or state monarchy, a counterweight to arestocracy.

Wreszcie, rozwojem wielkiego przemysłu i powstaniem rynku powszechnego, Finally, the development of big industry and the emergence of the general market,

burżuazja współczesna jako najpoważniejsza podstawa wielkich monarchii Modern bourgeoisie as the most serious basis of great monarchies

w ogóle zdobywa sobie w nowożytnym państwie konstytucyjnym wyłączne panowanie polityczne. in general gains exclusive political dominion in the modern constitutional state.

Nowożytne rządy są jedynie komitetami, Modern governments are merely committees,

stanowionymi dla kierowania społeczno-klasowymi interesami burżuazji. legislated to guide the social and class interests of the bourgeoisie.

Burżuazja miała w dziejach znaczenie wysoce rewolucyjne. The bourgeoisie has had a highly revolutionary significance in history.

Pokwyciłszy w swoje ręce władzę, zniosła do szczętu patriarchalność i idylliczność feudalizmu. Having grasped the reins of power in her hands, she has abolished patriarchalism and idyllic feudalism to the point of jaw-dropping.

Poszarpawszy bezlitośnie barwną lińć feudalną, która łączyła poddanych z ich naturalnymi rządcami, He has mercilessly tugged at the colorful feudal lynchpin that linked subjects to their natural rulers,

nie pozostawiła między ludźmi żadnego innego łącznika, left no other link between people,

prócz nagiego interesu, prócz pozbawionej wszelkiej czułości płacy gotówką. Except for the naked interest, except for the cash payment devoid of all tenderness.

Z młodem egoistycznego wyrachowania zmroziła święte porywy pobożnego marzycielstwa, With young selfish calculating, she froze the sacred impulses of pious dreaming,

rycerskie zapały i małomieszczańską sentymentalność. chivalrous zeal and petit bourgeois sentimentality.

Godność osobistą przeistoczono w wartość wymienną, Personal dignity has been transformed into an exchangeable value,

a zamiast mnóstwa patentami zagwarantowanych i drogo nabytych swobód, and instead of a plethora of patent-guaranteed and expensively acquired freedoms,

proklamowano jedną tylko, obraną z wszelkiej idealności, wolność handlu. proclaimed a single freedom of trade, stripped of all ideality.

Jednym słowem, wyzyskiwanie strojne w posłonę religijnej i politycznej iluzji In a word, exploitation tuned with the afterglow of religious and political illusion

zmienia się tu na jawne, bezwstydne, bezpośrednie, bezszczelne wyzyskiwanie. changes here to outright, shameless, direct, leaky exploitation.

Burżuazja pozbawiła świętości wszystkie dotychczas z pokornym podziwem szanowane rodzaje działalności. The bourgeoisie has deprived of sanctity all hitherto respected types of activity with humble admiration.

Lekarza, prawnika, księdza, poetę, ludzi nauki wreszcie przeistaczała na swoich najemnych robotników. A doctor, a lawyer, a priest, a poet, people of science finally transformed into its hired workers.

Burżuazja stosunki rodzinne obrała z uczuciowo-sentymentalnego uroku The bourgeoisie has stripped family relations of its emotional-sentimental charms

i widzi w nich tylko interes pieniężny. and sees them only as a monetary interest.

Burżuazja okazała także, o ile brutalna siła, The bourgeoisie also showed how much brute force,

którą tak bardzo zachwyca się rekreacja w obrazach średniowyczyzny, which the recreation is so enthused about in paintings of the Middle Ages,

musiała znaleźć stosowne dopełnienie swoje w nich wiedzie nieruchliwości. She had to find a suitable complement to her immobility in them.

Ona to po raz pierwszy poucza, czego dopięć potrafi wysiłek ludzki. She is the first to instruct what human effort can accomplish.

Zdobyła się na większe cuda już piramidy egipskie, rzymskie wodociągi lub gotyckie katedry, It has already achieved greater wonders with the Egyptian pyramids, Roman waterworks or Gothic cathedrals,

a jej podboje różnią się najzupełniej od wędrówek ludów lub wypraw krzyżowych. and its conquests are most different from the wanderings of peoples or the Crusades.

Podobnie jak niezmienność w starym systemie produkcji

była koniecznym warunkiem istnienia dawniejszych klas przemysłowych, was a necessary condition for the existence of the former industrial classes,

tak nieodbitym warunkiem istnienia burżuazyi jest ustawiczne rewolucjonizowanie środków produkcji, such an irrefutable condition for the existence of the bourgeoisie is the constant revolutionization of the means of production,

a więcej samej jej organizacji, a więcej całego społeczeństwa. and more of its organization itself, and more of society as a whole.

Burżuazyjny okres zachują przede wszystkim ciągłe przewroty w produkcji, The bourgeois period will be preserved above all by the constant upheaval in production,

nieustane wstrząsienia wszystkich stosunków społecznych i wieczna niepewność, wieczne falowanie. constant upheaval of all social relations and eternal uncertainty, eternal ripples.

Wszelkie nienaruszalne, skamieniałe stosunki z porodzonymi przez nie, All inviolable, fossilized relations with those born by them,

a od dawien dawna szanowanymi poglądami i pojęciami upadają. and long-respected views and concepts are collapsing.

Wszystkie zaś nowe starzeją się rychlej, niż z tym żyć mogą.

Wszelka kastowość i nieruchomość przepada, wszelka świętość druzgoce się,

a człowiek zmuszonym się wreszcie widzieć trzeźwym okiem oceniać stanowisko swoje i swój do innych stosunek.

Potrzeba, wciąż bardziej a bardziej wzrastająca, od bytu dla towarów pędzi burżuazyję po całej kuli ziemskiej.

Wszędzie musi się ona zagnieździć, urządzić i wszędzie zarzucie swoje sieci.

Przez eksploitację rynku powszechnego,

burżuazja nadaje produkcji i konsumpcji charakter kosmopolityczny.

Ko wielkiemu umartwieniu reakcjonistów, pozbawiając przemysłu narodowego gruntu.

Starożytne narodowe industrie upadły i upadają z nim każdym.

Miejsce ich zajmuje przemysł, którego wprowadzenie jest kwestią życia dla wszystkich narodów,

który nie ogranicza się przetwarzanie produktu surowego dla niej tylko miejscowości,

lecz ściąga go z najodleglejszych okolic,

i którego fabrykaty spożytkowane być muszą nie jedynie wewnątrz kraju, ale we wszystkich częściach świata.

Dawne potrzeby, które się krajowymi wyrobami zaspokajały,

ustępują przed potrzebami nowymi, które zużywają produkty rozmaitych krajów i najróżnorodniejszych klimatów.

Dawna lokalna i narodowa, zadowolona sama z siebie chińszczyzna,

zanika wobec wszechstronnej wymiany i wszechstronnej zależności wzajemnej narodów.

Podobnież ma się rzecz z produkcją umysłową.

Płody umysłowe pojedynczych narodów stają się własnością wspólną całego świata.

Narodowa jednostronność jest coraz niemożebniejszą,

a narodowe i lokalne literatury stwarzają jedną olbrzymią literaturę powszechną.

Przez szybko postępujące udoskonalenie środków produkcji i przedziwnie ułatwione środki komunikacji,

burżuazja popycha na cywilizacyjne drogi wszystkie zgoła, nawet barbarzyńskie, kraje.

Przystępne ceny towarów są dla niej działami ciężkiego kalibru,

którymi przebija mury chińskie i nakazuje kapitulować najupartszej nienawiści do cudzoziemszczyzny.

Zmusza ona wszystkie narody, które nie chcą zginąć, do zastosowania u siebie burżuazyjnego systemu produkcji.

Zmusza je do cywilizowania się, czyli do rozwoju w duchu burżuazyjnym.

Słowem, tworzy światy nowe na obraz i podobieństwo swoje.

Burżuazja podbija wieś na rzecz miasta, stwarza olbrzymie centra,

zwiększa ogromne liczby ludności miejskiej w porównaniu do wiejskiej

i tym samym znaczny procent ludności wyrywa z idiotycznych warunków życia wiejskiego.

Podobnież jak wieś od miasta, czyni ona zależnymi barbarzyńskie i na wpół barbarzyńskie ludy

od cywilizowanych, rolne od przemysłowych, wschód od zachodu.

Burżuazja usuwa coraz więcej rozproszenie środków produkcji, własności i ludności.

Jednoczej ludność centralizuje środki produkcji i stara się własność w niewielu rękach skoncentrować.

Koniecznym skutkiem tego była centralizacja polityczna.

Niezależne, ledwo powiązane prowincje z najrozmaityszymi interesami,

z najrozmaityszymi prawami i rządami, z najrozmaityszym systemem ceł

zlewają się w jeden naród, w jeden rząd, jedno prawodawstwo,

jeden narodowy interes klasy, jeden kordon słowy.

Burżuazja przez czas swego stuletniego klasowego planowania

stworzyła potężniejsze i kolosalniejsze siły produkcyjne,

niż wszystkie poprzedzające ją pokolenia razem wzięte.

Podbicie sił przyrody, maszyny, zastosowanie chemii do przemysłu i rolnictwa,

żegluga parowa i koleje żelazne, telegrafy, umożliwienie eksploatacji rolnej całych krajów,

regulacja rzek, masy ludności niby spod ziemi wyrastające,

któryś z ubiegłych wieków marzyć mógł,

iż taka potęga sił produkcyjnych kryje się w łonie pracy społecznej.

Wiedzieliśmy przedto, że środki produkcji i komunikacji,

które były podstawą powstania Burżuazji,

wytwarzają się w feudalnym jeszcze społeczeństwie,

że w pewnym okresie rozwoju tych środków produkcji i komunikacji

warunki wytwarzania i wymiany ustroju feudalnego,

a więc feudalna organizacja rolnictwa i przemysłu,

czyli jednym słowem feudalne formy posiadania,

nie odpowiadają już powołanym do życia siłom produkcyjnym,

że formy te miasto przyczynić się do postępów produkcji

narzucają wieno języ jej rozwojowi,

że konieczne było ich usunięcie i że dlatego też zniszczone zostały.

W miejscu ich zastąpiła wolna konkurencja

z odpowiednią konstytucją społeczną i polityczną,

z ekonomicznym i politycznym panowaniem klasowym Burżuazji.

W czasach naszych odbywa się podobne środki oba.

Burżuazyjne warunki produkcji i wymiany,

burżuazyjna forma posiadania,

współczesne społeczeństwo kapitalistyczne,

które czarodziejsko niby stworzyło

owe potężne środki produkcji i komunikacji,

podobne miejsc dzisiaj do czarnoksiężnika,

co nie umiał określać siły podziemnej,

jaką zaklęciem na usługi sobie zawezwał.

Od kilkudziesiątków lat historia przemysłu i handlu

jest jedynie historią zatargów współczesnych sił produkcyjnych

ze współczesną organizacją produkcji,

ze współczesną formą posiadania,

która jest nieodbitym warunkiem życia i potęgi Burżuazji.

Wystarczy tylko wspomnieć o handlowych kryzysach,

co swoją periodycznością coraz groźniej urygają istnieniu

całego ustroju burżuazyjnego.

Kryzysy handlowe regularnie niszczą

nie tylko znaczną część wytworzonych już produktów,

ale i masę przysposobionych do zużytkowania sił produkcyjnych.

W kryzysach tych objawia się epidemia,

którą ubiegłowieki uważałyby za bezmyślność.

Epidemia nadmiernej produkcji.

Społeczność widzi się chwilowo przerzuconą w stan barbarzyństwa

i jak po głodzie lub wojnie,

niszczącej pozbawiona zostaje wszelkich środków do życia.

Przemysł i handel zamiera.

A dlaczego?

Gdyż społeczeństwo dzisiejsze posiada właśnie

za wiele środków do życia,

za wiele przemysłu i handlu,

za wiele cywilizacji.

Siły produkcyjne, którymi one rozporządza,

nie przyczyniają się już do zachowania współczesnych form posiadania.

Przeciwnie, stały się one dla tych form za potężne.

Formy te są już dla ich rozwoju hamulcem.

Skoro go więc przemogą,

całe społeczeństwo burżuazyjne narażone zostaje na przewroty,

a posiadanie burżuazyjne bywa zagrożeniem.

Formy burżuazyjne są oczywiście za ciasne,

aby objęć mogłyby produkowane przez nie bogactwa.

I jakże broni się kapitalizm przed grożącymi mu kryzysami?

Z jednej strony przez przemysłowe niszczenie całej masy sił produkcyjnych,

z drugiej zaś przez zdobywanie nowych rynków

i przez gruntowniejszą eksploatację rynków starych.

Jakaż to więc obrona?

Taka, która jeszcze wszechstronniejsze i gwałtowniejsze wywoła kryzysy,

a środki zapobiegania im zmniejszy.

Broń, którą burżuazja zniszczyła feudalizm, zwraca się przeciw niej samej.

Burżuazja otoli nie tylko broniu kóła, od której zginie,

ale zrodziła także ludzi, którzy tę broń do ręki wezmą.

Burżuazja zrodziła nowożytnych robotników, proletariat.

W tym samym stopniu, w jakim rozwija się burżuazja, czyli kapitał,

powstaje także proletariat, klasa robotników współczesnych,

co płyty żyć mogą, póki mają pracę, a do płyty tylko pracę znajdują,

póki ona pomnaża kapitał.

Robotnicy, którzy się sprzedawać muszą, stają się towarem,

jak i każdy inny przedmiot handlu,

a przez to są i graszką konkurencyjnej przypadkowości,

i ustawicznego falowania rynku.

Praca proletariusza dzięki maszynie i podziałowi pracy

postradała charakter wszelkiej samodzielności,

tracąc też przez to wszelki dla robotnika urok.

Robotnik staje się tylko dodatkiem do maszyny,

od którego wymaga się najpospolitszych tylko,

najmonotenniejszych i łatwych do wyuczenia się poruszeń.

Dlatego też cena najmu robotnika, kupna siły roboczej,

równa się wydatkom koniecznym na utrzymanie jego życia

i rozmnażanie się, gdyż cena towaru,

a więc i cena siły roboczej równa się kosztom ich produkcji.

Dlatego też im bardziej wzrasta nieprzyjemność pracy,

tym mniejszą jest zapłata.

Co więcej, w tym samym stosunku,

w jakim wzrasta zastosowanie maszyn i podziału pracy,

wzrasta też jej ilość,

czy to przez powiększanie liczby godzin roboczych,

czy też przez wymaganie większego wysiłku pracy

w przeciągu danego czasu,

czy też przez szybszy bieg maszyn itd.

Nowożytny przemysł przeistacza drobny warsztat patriarchalnego majstra

w wielką fabrykę przemysłowego kapitalisty.

Zbite w fabryce masę robotników zorganizowane zostają militarnie.

Jako szerogowców armii przemysłu

podporządkowuje ich kapitalista władze fabrycznej dziesiętników i oficerów.

Pozostają oni nie tylko poddanymi klasy wyzyskiwaczy

i burżu łazy innego państwa,

ale są codziennymi jeszcze niewolnikami maszyny,

nadzorców i przede wszystkim samego kapitalisty.

A despotyzm ten staje się tym bardziej drobnostkowym,

tym bardziej znienawidzonym,

tym bardziej ochydnym,

im jawniej proklamuje się zysk jako jedyny jego cel.

Im mniej praca wymaga uzdolnienia i siły na jej wykonanie,

to jest im więcej rozwija się nowożytny przemysł,

tym częściej praca mężczyzn zastępuje się przez pracę kobiet.

Różnice płci i wieku nie mają już społecznego znaczenia dla klasy robotniczej.

Wyzyskiwacz w robotniku widzi tylko narzędzie pracy,

którego kupienie rozmaity pociąga koszt stosownie do jego płci i wieku.

Kiedy wyzyskiwanie robotnika w fabryce kończy się

i otrzymuje on swoją zapłatę,

spadają na niego jak kruki inni wyzyskiwacze,

właściciel domu, kramarz, lifiarz itp.

Dotychczasowy stan średni,

drobni przemysłowcy, rzemieślnicy i włościanie

coraz liczniej i liczniej przechodzą w szeregi proletariatu,

po części dlatego,

że ich mały kapitał nie wystarcza do prowadzenia przedsiębiorstwa

i musi upadać wobec konkurencji wielkich kapitałów,

po części zaś z tego powodu,

że ich uzdolnienia specjalne, techniczne

nie ma najmniejszego znaczenia wobec nowych sposobów produkcji.

Tak więc przybywają proletariatowi siły ze wszystkich klas ludności.

Rozwój proletariatu przechodzi rozmaite fazy.

Walka jego przeciwko burżuazji rozpoczyna się od chwili powstania tej ostatniej.

Z początku robotnicy walczą pojedynczo,

potem robotnicy jednej fabryki,

następnie robotnicy pewnego fachu w danej miejscowości

przeciw kapitaliście, bezpośrednio ich wyzyskującemu.

W walce tej powstają oni nie tylko przeciwko burżuazyjnym warunkom produkcji,

ale rzucają się także i na narzędzia pracy,

niszczą obce, wywołujące konkurencję towary,

rozbijają maszyny, podpadają fabryki,

starają się znowuż przywrócić na dawne stanowisko średniowiecznego robotnika.

W okresie tym robotnicy tworzą po całym kraju rozrzuconą

i przez konkurencję rozbitą masę.

Masowe poruszenia robotnicze nie są tu jeszcze wynikiem

świadomych pracy nad zjednoczeniem,

lecz wywołany przez burżuazję samą,

która dla dopięcia swych celów politycznych

musi i tymczasowo jeszcze może poruszać masę proletariatu.

W okresie więc tym proletariat walczy politycznie nie ze swoim wrogiem,

lecz z wrogiem wrogów swoich,

z resztkami absolutnej monarchii,

z posiadaczem ziemskim,

z nieprzemysłową burżuazją,

z małomieszczaństwem.

Ruch dziejowy jest tu skoncentrowany w ręku burżuazji.

Każde zwycięstwo jest tu zwycięstwem burżuazji tylko.

Ale z rozwojem przemysłu proletariat wzrasta nie tylko liczebnie.

Zbija się on w wielkie masy,

mnoży swoje siły i przychodzi do ich świadomości.

Interes i położenie robotników staje się coraz bardziej jednakiem,

gdyż maszyny coraz więcej zacierają różnice

między rozmaitymi gałęziami pracy,

prawie wszędzie sprowadzają płacę do jednako niskiego poziomu.

Wzrastająca konkurencja kapitalistów

i wywołane przez nią kryzysy handlowe

powodują coraz większe falowanie płacy zarobkowej.

I wciąż potężniej postępujące doskonalenie maszyn

nieustannie czyni życie robotnika coraz mniej zabezpieczonym.

Zatarg pojedynczego robotnika, pojedynczym wyzyskiwaczom

coraz wyraźniej przybiera charakter zatargu dwóch klas.

Robotnicy poczynają się jednoczyć przeciw burżuazji.

Walczą oni wspólnymi siłami o wysokość płacy zarobkowej.

Powstają nawet stałe związki,

które by mogły wystąpić z pomocą w razie takich wybuchów.

Tu i ówdzie objawia się walka w poruszaniach powstańczych.

Niekiedy zwyciężają robotnicy, ale nie na długo.

Istotnym rezultatem ich walk jest nie bezpośrednie zwycięstwo,

ale coraz szersze zjednoczenie sił proletariatu.

Praca tej zjednoczenia rzetelnie też dopomaga

wywołany przez postępy wielkiego przemysłu

rozwoju środków komunikacji,

który ułatwia stosunki robotnikom rozmaitych miejscowości.

Wystarcza właśnie związanie tylko tych stosunków,

ażeby lokalne walki robotników z jednakiem wszędzie charakterem

zcentralizować w jedną wielką walkę klasowo-narodową.

Wszelka wszakże walka klas jest zarazem walką polityczną,

a zjednoczenie, na które średniowieczyzna

ze swymi drogami kołowymi potrzebowałaby wieków,

proletariat nowożytny urzeczywistnia dzięki kolejom żelaznym

w ciągu lat kilku.

Organizacja ta proletariatu jako klasy,

a zarazem jako stronnictwa politycznego,

rozbija się co chwila przez konkurencję między samymi robotnikami.

Mimo to wszakże po każdemu rozbiciu odnawia się ona,

zawsze rośnie w siły, wzmacnia się, potężnieje coraz bardziej.

Korzystając właśnie wśród burżuazji,

zdobywa ona uznanie dla niektórych interesów robotniczych

na polu prawodawczym.

Tak właśnie Czecz się miała z prawem,

ograniczającym pracę we dziesięciu godzin w Anglii.

Starcia w łonie społeczeństwa w najrozmaitszy sposób

przyczyniają się zawsze znakomicie do postępów proletariatu.

Burżuazja walczy ustawicznie.

Naprzód przeciwarystokracji daje są częścią burżuazji,

której interesy znajdują się w przeciwieństwie z interesami wielkiego przemysłu,

zwłaszcza zaś z burżuazją innych krajów.

We wszystkich tych walkach musi się odwoływać do pomocy proletariatu

i tym samym sposobem popychać go do poruszeń politycznych.

Udziela więc ona sama klasom pracującym elementów swego,

politycznego wykształcenia,

czyli daje im do ręki oręż przeciw sobie.

Prócz tego, jak już zaznaczono,

w miarę postępów przemysłu całe warstwy klas posiadających

stają się proletariatem,

albo, co najmniej, zagrożone zostają utratą swych stanów ich społecznych.

Są one więc także czynnikiem kształcącym w szeregach robotniczych.

W czasach wreszcie, w których walka klasowa zbliża się do rozwiązania,

proces rozkładowy starego społeczeństwa staje się tak gwałtownym,

iż część klasy panującej odrywa się od niej i łączy z klasą rewolucyjną,

która na sztandarach swojej godła przyszłości wypisała.

Jak niegdyś część arystokracji stanęła w szeregach burżuazji,

tak dziś część burżuazji przechodzi do proletariatu,

a mianowicie część idealistycznie usposobionej inteligencji burżuazyjnej,

która zdołała teoretycznie zrozumieć rozwój dziejowych społeczeństw.

Wspomiędzy wszystkich współczesnych wrogów klasowych burżuazji

tylko proletariat jest wobec niej klasą istotnie rewolucyjną.

Wszystkie inne klasy upadają i zanikają z rozwojem wielkiego przemysłu.

Proletariat zaś jest jego produktem.

On go tworzy właśnie swoim rozwojem.

Stan średni, drobni przemysłowcy, mały handlarz, rzemieślnik, pościanin

walczą z burżuazją, żeby byt swój jako stanów średnich przed zagubą obronić.

Są one przeto nie rewolucyjne, lecz zachowawcze.

Co więcej, są reakcyjne, gdyż bieg postępowych historii rade by wstać w stofność.

Jeśli zaś mają znaczenie rewolucyjne, to o tyle tylko,

o ile przejście ich do szeregów proletariatu jest nieuniknione,

o ile bronią nie obecnego swego interesu, lecz interesów przyszłych,

o ile porzucają swój punkt widzenia i uznają ten, na jakim stanął proletariat.

Proletariat żebraczy, lumpenproletariat, ten osad bierny fermentacji

najniższych warstw starej społeczności, przez rewolucję proletariatu częściowo porwany zostanie,

ze względu wszakże na całe swoje położenie nierównie łatwiej da się przekupić

i użyć do machinacji reakcyjnych.

Warunki życia całego społeczeństwa nie istnieją już dzisiaj w życiu proletariatu.

Proletariusz pozbawiony jest własności, jego stosunek do żony i dziecka

nie ma już nic wspólnego z życiem rodziny mieszczaństwa.

Współczesna praca przemysłowa, nowożytne jarzmo kapitału, jednakie w Anglii i we Francji,

jednakie w Ameryce i w Niemczech pozbawia go najzupełniej narodowego charakteru.

Prawo, moralność, religia są dla nich jedynie burżuazyjnymi przesądami,

które służą za pokrywkę dla interesów kapitalisty.

Wszystkie dotychczasowe klasy, zdobywając sobie panowanie,

starały się zabezpieczyć zdobyte stanowiska swoje przez rzucenie całego społeczeństwa

na pastwę warunków zapewniających im zyski.

Proletariat natomiast wówczas tylko społeczne siły produkcji podbić może,

kiedy potrafi zniszczyć zarówno własny system przyswajania,

jak i wszystkie inne dotychczasowe sposoby zdobywania własności.

Proletariusze nie mają nic z koła do zabezpieczenia.

Owszem, powinni oni zniszczyć wszelkie prywatne gwarancje i zabezpieczenia.

Wszystkie ruchy dziejowe dotychczas były ruchami mniejszości lub ruchami w interesie mniejszości.

Ruch zaś proletariatu jest ruchem samodzielnym olbrzymiej większości w interesie tejże większości.

Proletariat, ta najniższa obecnego społeczeństwa warstwa,

nie może się podnieść, nie może się urządzić,

zanim całe ponad nią z warstw oficjalnego społeczeństwa zniesione rusztowanie nie wyleci w powietrze.

Niekolwiek nie co do istoty swojej, ale co do form,

walka proletariatu przeciw burżuazji przede wszystkim jest walką narodową.

Proletariat każdego kraju musi z natury rzeczy przede wszystkim ze swoją własną kończyć burżuazją.

Stając zarys ogólnych faz rozwoju proletariatu,

śledziliśmy mniej więcej ukrytą wojnę domową w łonie obecnego ustroju społecznego,

aż do chwili, w której ma ona wybuchnąć jako jawna rewolucja

i przez gwałtowne zwalenie burżuazji zjednoczonymi siłami proletariatu zapewnić mu opanowanie.

Wszystkie dotychczas istniejące społeczeństwa spoczywały, jak widzieliśmy,

na antagonizmie klas panujących i uciśnionych.

A żeby wszakże panować nad jakąś klasą, trzeba je zapewnić przynajmniej warunki,

w których by mogła swój niewolniczy prowadzić żywot.

Poddany, mimo udzisk pańszczyzny i poddaństwo swoje,

zdobywa jednak stanowisko członka gminy, komuny.

Podobnież małomieszczanin wyrasta na kapitalistę pod jarzmem feudalnego absolutyzmu.

Nowożytny wszakże robotnik, zamiast podnosić się z postępem przemysłu,

upada coraz głębiej w przepaść nędzy dzięki warunkom, w jakich jego klasa pozostawiona została.

Robotnik staje się nędzarzem, a pauperyzm, nędza, rozwija się szybciej niż ludność i bogactwo.

Jawnym wtedy jest, że burżuazja staje się niezdolną utrzymać dłużej na stanowisku klasy panującej

i narzucać nadle społeczeństwu warunki swego klasowego życia.

Jako rządząca klasa nie może panować, bo nie jest w stanie niewolnikom swoim

nawet w granicach ich niewolnictwa bytu zapewnić,

bo spycha ich do stanowiska pauperów, których sama żywić musi miasto żywienia się ich pracą.

Społeczność nie może już żyć pod jej panowaniem,

czyli inaczej życie burżuazji wpada w zatarg z życiem społeczności.

Najbardziej zasadniczym warunkiem istnienia i panowania klasowego burżuazji

jest prywatne nagromadzenie bogactw, wytwarzanie i pomnażenie kapitału.

Warunkiem zaś istnienia kapitału jest praca najemna,

a praca najemna znowuż opiera się najwyłączniej na konkurencji między robotnikami.

Rozwój przemysłu, którego burżuazja chce czy nie chce, musi być dźwignią,

z rozbitej przez konkurencję klasy robotniczej stwarza jej rewolucyjnie zjednoczone szeregi.

Sam ten rozwój wielkiego przemysłu usuwa spod nóg burżuazji grunt,

który warunkuje istnienie jej systemu produkcji i przywłaszczania produktów.

Wytwarza ona przede wszystkim swoich własnych grabarzy.

Śmierć burżuazji i zwycięstwo proletariatu są jednako nieuniknione.