Γλώσσα | Σχηματισμός ρημάτων σε -βάλλω. Σύνθεση και παραγωγή | Ε'-ΣΤ' Δημοτικού Επ. 63
Γεια σας, παιδιά!
Είμαι η κυρία Λαμπρινή και μαζί σήμερα θα μιλήσουμε για ένα ρήμα...
το οποίο μας έρχεται από παλιά, από πολύ παλιά,
απ' την αρχαία ελληνική γλώσσα.
Έχει ταξιδέψει μέσα στον χρόνο και έφτασε μέχρι τις μέρες μας.
Μαζί με άλλες λέξεις, βέβαια.
Πρόκειται για το ρήμα βάλλω,
που σημαίνει εκσφενδονίζω, ρίχνω κάτι από μακριά.
Ως "βάλλω" μπορεί να μην σας είναι τόσο γνωστό, πολύ οικείο,
γιατί λίγο σπάνια το συναντάμε στον γραπτό ή τον προφορικό λόγο.
Σίγουρα όμως όλοι σας έχετε ακούσει για τα σύνθετά του,
με δεύτερο συνθετικό το βάλλω.
Συμβάλλω, αναβάλλω, αμφιβάλλω,
προβάλλω, προκαταβάλλω και πολλά άλλα,
για τα οποία θα μιλήσουμε στη συνέχεια.
Εδώ λοιπόν, παιδιά, έχουμε γράψει κάποιες προτασούλες.
Να τις μελετήσουμε λίγο!
(Η δασκάλα διαβάζει την πρώτη πρόταση)
(Η δασκάλα διαβάζει τη δεύτερη πρόταση)
(Η δασκάλα διαβάζει την τρίτη πρόταση)
(Η δασκάλα διαβάζει την τέταρτη πρόταση)
Τι παρατηρούμε εδώ;
Παρατηρούμε ότι άλλοτε βλέπουμε δύο -λλ- στα σύνθετα του βάλλω,
προσβάλλω, εισβάλλω, άλλοτε ένα.
Γιατί συμβαίνει αυτό;
Όπως όλα τα ρήματα, έχουν το θέμα τους και την κατάληξή τους.
Το βάλλω έχει δύο θέματα.
Ένα είναι το βαλ -, με ένα λ.
Και ένα είναι το βαλλ- με δύο λ.
Πότε χρησιμοποιείται το ένα και πότε το άλλο;
Να ξέρετε, παιδιά, ότι όταν η πράξη για την οποία μιλάει το ρήμα μας το συγκεκριμένο...
έχει διάρκεια, ότι έχουμε δύο λ.
Όταν είναι στιγμιαία, συνοπτική, τότε έχουμε ένα λ.
Και για να το θυμόμαστε να κάνουμε και το συνειρμό μας,
όταν λοιπόν βλέπουμε "βαλλλ", δεν υπάρχει λέξη με τόσα σύμφωνα μαζί,
κρατάμε αυτά τα δύο, και θυμόμαστε τη διάρκεια.
Ο χρόνος μας λοιπόν είναι διαρκείας.
Εξακολουθητικός όπως λέμε.
Βλέπουμε, λοιπόν, ότι ο ήλιος προβάλλει το πρωί...
και εισβάλλει στην αίθουσά μας.
Γίνεται κάθε μέρα. Επανάληψη.
Χθες το πρωί όμως, κάποια στιγμή,
πρόβαλε και εισέβαλε στην αίθουσά μας.
Ένα λ. Βλέπουμε; Αυτό το θέμα.
Και αύριο το πρωί ο ήλιος θα προβάλει και θα εισβάλει στην αίθουσά μας.
Ξανά ένα λ, γιατί θα γίνει στιγμιαία, κάποια στιγμή.
Αλλά υπάρχει και επανάληψη είπαμε.
Κάθε πρωί ο ήλιος θα προβάλλει και θα εισβάλλει στην αίθουσά μας.
Ορίστε τα δύο λ.
Ας γράψουμε, παιδιά, τους αρχικούς χρόνους του εισβάλλω.
Ενεστώτας, τώρα: εισβάλλω.
Παρατατικός, στο παρελθόν συνέχεια:
εισέβαλλα.
Δύο λ.
Αόριστος:
εισέβαλα.
Στο παρελθόν κάποια στιγμή.
Μέλλοντας Στιγμιαίος:
θα εισβάλω.
Στο μέλλον μια στιγμή.
Μέλλοντας Εξακολουθητικός:
θα εισβάλλω.
Στο μέλλον συνέχεια.
Παρακείμενος:
έχω εισβάλει.
Υπερσυντέλικος:
είχα εισβάλει.
Συντελεσμένος Μέλλοντας:
θα έχω εισβάλει.
Έτσι λοιπόν, παιδιά, ο ήλιος χθες το πρωί εισέβαλε,
κάποια στιγμή, στην αίθουσά μας.
Και αύριο θα εισβάλει, αύριο το πρωί κάποια στιγμή.
Αλλά κάθε μέρα θα εισβάλλει.
Η επαναληψιμότητα με δύο λ.
Αυτοί ήταν οι αρχικοί χρόνοι του ρήματος, παιδιά.
Πάμε τώρα να μιλήσουμε για ορισμένα από τα σύνθετα του ρήματος βάλλω που είχαμε πει.
Αφού σβήσαμε τον πίνακά μας, παιδιά, τώρα να δούμε κάποια σύνθετα του βάλλω,
τα οποία έχουν ως α' συνθετικό προθέσεις.
Λόγιες οι πιο πολλές, που προέρχονται κι αυτές από την αρχαία ελληνική γλώσσα.
Έχουν τη δική τους σημασία,
την οποία προσδίδουν και στο ρήμα που συντίθενται μαζί τους,
και του δίνουν μια καινούργια έννοια.
Ας δούμε λοιπόν. Όλοι μας ξέρουμε το ρήμα αναβάλλω.
Μεταθέτω κάτι για αργότερα.
Και βεβαίως, έχουμε το ουσιαστικό αναβολή.
Παρατηρούμε εδώ πέρα ότι ενώ το ρήμα γράφεται με δύο λ,
το ουσιαστικό που βγαίνει απ' αυτό είναι με ένα λ.
Παράδειγμα: Πήρα αναβολή για τις εξετάσεις μου.
Καταβάλλω = βάζω μεγάλη προσπάθεια να πετύχω κάτι.
Πληρώνω ένα χρηματικό ποσό.
Βγαίνει το ουσιαστικό καταβολή.
(Παράδειγμα) Έχω καταβολή δυνάμεων γιατί τις έχω εξαντλήσει.
Από το περιβάλλω, παιδιά, βγαίνει η περιβολή.
Περιβολή = αυτό που φοράμε. Λίγο λόγια.
Και ενώ έχουμε πει ότι όλα τα παράγωγα ουσιαστικά είναι με ένα λ,
εδώ, μας είναι πολύ οικείο, η λέξη περιβάλλον,
που είναι με δύο λ.
Γιατί, παιδιά, δεν μπορούμε να το πούμε ακριβώς ουσιαστικό.
Γιατί προέρχεται από τη μετοχή του Ενεστώτα:
ο περιβάλλων,
η περιβάλλουσα,
το περιβάλλον.
Εμείς λοιπόν απ' την πολλή χρήση το έχουμε ουσιαστικοποιήσει,
αλλά να θυμόμαστε ότι βγαίνει από αυτή τη μετοχή.
Και προχωράμε.
Έχουμε το ρήμα διαβάλλω.
Συκοφαντώ κάποιον.
Η διαβολή = η συκοφαντία.
Αμφιβάλλω. Να η πρόθεση αμφί = από εδώ κι από εκεί.
Αμφιβάλλω = διατηρώ τις επιφυλάξεις μου για κάτι.
Και βεβαίως, έχουμε την αμφιβολία.
Έχουμε το αποβάλλω. Αποβάλλω = διώχνω. Αποβολή.
Με ένα λ.
Επιβάλλω = αναγκάζω κάποιον να δεχτεί τις δικές μου απόψεις.
Επιβολή, το ουσιαστικό που βγαίνει.
Εισβάλλω = εισέρχομαι απότομα κάπου.
Εισβολή.
Λέμε "έχουμε εισβολή των εχθρών".
Εκβάλλω σημαίνει καταλήγω κάπου.
Αν πρόκειται για ποταμό, που μας είναι γνωστή λέξη,
χύνεται κάπου.
Και έχουμε βεβαίως, τη λέξη εκβολή.
(Παράδειγμα) Οι εκβολές του ποταμού τάδε είναι στον κόλπο τάδε.
Εκβολή, με ένα λ.
Έχουμε λοιπόν το εμβάλλω.
Εμβολή.
Και βεβαίως, το πάρα πολύ γνωστό μας εμβόλιο.
Επόμενη λέξη μεταβάλλω.
Αλλάζω γνώμη.
Μεταβολή. Η μεταβολή του καιρού.
Και προχωράμε...
Συμβάλλω = παίρνω μέρος στο να επιτευχθεί κάτι.
Έχουμε τη λέξη συμβολή ως παράγωγο.
(Παράδειγμα) Η συμβολή των ποταμών τάδε είναι εκεί.
Υπερβάλλω = μεγαλοποιώ.
Μεγαλοποιώ κάτι.
Και βεβαίως, έχουμε την υπερβολή.
Όλοι μας την ξέρουμε.
Υποβάλλω σημαίνει καταθέτω έγγραφα...
ή βάζω τον εαυτό μου σε κάτι που λίγο τον βασανίζει.
Και έχουμε την υποβολή, το παράγωγό του.
Λέμε "Η υποβολή των αιτήσεων γίνεται από τότε μέχρι τότε".
Εδώ πέρα έχουμε το πανικοβάλλω, παιδιά, που σκορπάω τον τρόμο κλπ.
Όλοι μας ξέρουμε... Πανικοβάλλω...
Δεν βρίσκω ουσιαστικό.
Οι άλλες λέξεις είναι με α' συνθετικό προθέσεις.
Αυτό είναι με ουσιαστικό,
με τον πανικό, απ' τον θεό Πάνα της αρχαιότητας που ξέρουμε.
Και δεν μπορώ να βρω κάποιο παράγωγο ουσιαστικό.
Προβάλλω. Προβολή.
Προσβάλλω.
Προβάλλω = φέρνω κάτι μπροστά, το διαφημίζω κλπ.
Προσβάλλω = θίγω κάποιον πνευματικά, ηθικά.
Προσβολή.
Και τέλος έχουμε κι ένα σύνθετο...
με το αχώριστο μόριο ξε-,
την πρόθεση προ, βάλλω.
Ξεπροβάλλω = βγαίνω απ' τη γωνία. Εμφανίζομαι από κάπου τέλος πάντων.
Και εδώ δεν υπάρχει ουσιαστικό.
Ξεπροβάλλω.
Εδώ πέρα θα λέγαμε, παιδιά,
είναι αρκετές οι λέξεις και πολλές άλλες ακόμα.
Και πολλά άλλα τα παράγωγα...
από μια λέξη - μητέρα, τη λέξη βάλλω,
Να την πούμε έτσι, λέξη - μητέρα.
Πόσα σύνθετα και πόσες πολλές λέξεις υπάρχουν σ' αυτή την οικογένεια!
Σκεφτείτε αν είχαμε τα σπιτάκια που κάνουμε στις μικρές τάξεις,
με τις οικογένειες λέξεων, τι τεράστιο σπίτι θα χρειαζόταν...
η λέξη αυτή για να στεγάσει όλη την οικογένεια!
Γιατί βεβαίως αυτό το ρήμα το λίγο περίεργο,
έχει και κάποια άλλα θεματάκια που ίσως είναι λιγότερης αξίας και σημασίας.
Γιατί από το βάλλω βγαίνει το βόλι,
βολή,
βολίδα,
βέλος,
η βελόνα.
Και πολλές άλλες!
Λοιπόν, παιδιά, είδαμε πολλές λέξεις,
τις οποίες σίγουρα ξέρετε, γιατί τις χρησιμοποιούμε σε όλα μας τα μαθήματα.
Στη Γεωγραφία σίγουρα μιλήσατε για την εκβολή.
Στην Ιστορία για την εισβολή και πολλές άλλες.
Και πρέπει να είμαστε πάρα πολύ προσεκτικοί...
με τα σύνθετα που χρησιμοποιούμε στο λόγο μας,
γιατί μπορεί να πούμε κάτι λάθος και να είναι εντελώς αντίθετο.
Για σκεφτείτε να θέλουμε να πούμε στον φίλο μας,
"Απόψε έχει προβολή της ταινίας",
και εμείς να του πούμε "Απόψε έχει αναβολή της ταινίας".
Βλέπετε λοιπόν ότι οι λέξεις...
αλλάζουν εντελώς και θα πρέπει να είμαστε πάρα πολύ προσεκτικοί.
Νομίζω ότι τα έχετε καταχωρήσει μερικά,
μάλλον τα έχετε βάλει στο μυαλό σας,
τα ξέρατε αλλά τα ξαναθυμηθήκατε,
και τα βάλετε σε μια κατηγορία, αυτή τη μεγάλη κατηγορία,
πολύ πλούσια κατηγορία.
Πολλά από αυτά πρέπει να τα γνωρίζουμε και για τη συνέχεια στο Γυμνάσιο.
Σας ευχαριστώ πολύ, παιδιά, που με παρακολουθήσατε.
Καλή συνέχεια να έχετε! Γεια σας!
