Van wie is de lucht?
Een ongekend soort vliegtuigkaping.
Die van vlucht FR4978 van Ryanair, met zo'n 100 mensen aan boord.
Vertrokken op 23 mei vanuit Griekenland. Met als eindbestemming: Litouwen.
Maar het loopt anders.
30 kilometer voor de Litouwse grens, duikt er een MiG-gevechtsvliegtuig op naast de cockpit.
De opdracht: landen in Minsk, de hoofdstad van Wit-Rusland.
Er zou een bom aan boord zijn.
Wit-Russische troepen doorzoeken het toestel.
Geen bom. Maar wel de arrestatie van deze man van 26.
Roman Protasevitsj, een gezochte Wit-Rus. En die bom lijkt een smoes.
Die de boel alsnog heeft doen ontploffen.
Ongekend. Ongehoord.
Dit gaat alle perken te buiten.
In deze video: wát heeft Wit-Rusland gedaan? Van wie is eigenlijk de lucht?
En wat doet deze Russische bommenwerper boven Nederland?
We beginnen in Wit-Rusland.
Een Europees land onder het regime van president Loekasjenko.
Daar braken in 2020 massale protesten uit na verkiezingsfraude door het team van Loekasjenko...
...en hij sloeg die protesten met keiharde hand neer.
Ondanks dat bleven tienduizenden Wit-Russen protesteren.
Onder meer door oproepen in het Telegram-kanaal van...
...daar is-ie: Roman Protasevitsj. Die man uit het vliegtuig.
Over wat er toen aan de hand was, maakten we eerder al deze video. Kijktip.
Nu het luchtruim.
Want wat Wit-Rusland daar heeft gedaan, wordt door velen gezien als een schande.
Het is ons duidelijk dat het optreden van de Wit-Russische autoriteiten zeer onbetrouwbaar is...
...bij het beheer van hun luchtruim.
Eerst een grove schets van dat luchtruim.
Op zo'n 300 meter hoogte vind je sportvliegtuigjes...
...en laagvliegende straaljagers van Defensie.
Verkeersvliegtuigen, waar je mee op vakantie gaat, vliegen meestal een stuk hoger, op zo'n 10 kilometer.
En vanaf die hoogte neemt de verkeersdrukte iets af.
Dat is ook het punt waar je de laatste vogel tegenkomt, de Rüppelsgier.
Is er dan een plafond in de lucht?
Jep. De Kármán Line.
De grens van waar de lucht zo dun is dat het principe van vleugels niet meer werkt.
Alles daarboven kun je 'de ruimte' noemen.
En die is van iedereen. Gaan we ook nog een video over maken.
Hoe het daaronder zit en waardoor Wit-Rusland kon doen wat ze deden...
...is afgesproken in het Verdrag van Chicago.
Artikel 1 daarin zegt dat elke Staat het complete en exclusieve recht heeft...
...over de lucht boven z'n eigen grondgebied, inclusief territoriale wateren.
Voor Nederland lopen die grenzen zo.
Maar het luchtruim dat Nederland beheert is groter.
In dit hele stuk bepaalt Nederland in principe de route die vliegers moeten nemen.
En Nederland bewaakt het.
Want met enige regelmaat komen er ongeïdentificeerde vliegende objecten...
...in of in de buurt van ons luchtruim.
Meestal gaat het dan om een miscommunicatie of navigatiefout.
Maar ook:
Doelbewust.
Die Russische bommenwerpers.
Vorige maand nog vloog er eentje bíjna het Nederlandse luchtruim binnen.
Rusland doet dat vaker.
Defensie ziet dat als uitlokking, even checken hoe snel we reageren.
Daarom staan er altijd twee F-16's klaar om vreemde vliegtuigen te onderscheppen.
De Quick Reaction Alert.
Die mogen dan sneller dan het geluid, meer dan 1200 kilometer per uur.
Om zo snel mogelijk de indringer in de ogen te kijken.
De boodschap, tijdens zo'n scramble...
Hee, ff opletten!
Ze zoeken radiocontact, wiebelen even met de vleugels of gebruiken internationaal bekende handsignalen.
Alleen in het alleruiterste geval halen ze een onbekend toestel neer.
Dat zijn onze procedures, terug naar Wit-Rusland.
Ook zij zijn baas van hun eigen luchtruim, want artikel 1 van het Verdrag van Chicago.
Maar er is ook artikel 3.
Onderschep je een vliegtuig, dan mogen de levens van personen aan boord niet in gevaar komen.
En zo'n onderschepping in de lucht een laatste redmiddel.
In het geval van die Ryanair-vlucht, moest het vliegtuig afwijken van de route en landen op een ander vliegveld.
Volgens critici met alle mogelijke risico's van dien.
Bovendien staat in een ander verdrag dat je geen valse informatie mag geven...
...zoals het er nu op lijkt met die bommelding.
En dus is nu op het allerhoogste niveau ingegrepen.
Een aantal landen roept vliegmaatschappijen nu op het Wit-Russische luchtruim te vermijden.
En je ziet het al, het is er inderdaad een stuk rustiger...
...net als boven bijvoorbeeld Libië en Oost-Oekraïne, waar vlucht MH17 uit de lucht werd geschoten.
Landen kunnen trouwens ook hun éigen luchtruim sluiten.
Dat deed de VS bijvoorbeeld na de aanslagen op 11 september 2001.
In 2010 sloten tientallen landen hun luchtruim vanwege rook...
...na de uitbarsting van de IJslandse vulkaan Eyjafjallajökull.
Stilte in de lucht en op de grond. Een unieke, onwerkelijke aanblik.
En er is nóg een voorbeeld. Rondom de Amerikaanse CIA en Edward Snowden.
Hij lekte geheime documenten over spionage door de VS...
...en werd daardoor wereldwijd gezocht.
Snowden sloeg op de vlucht en de VS vermoedde dat-ie weleens in dít vliegtuig kon zitten...
...onderweg van Moskou naar Bolivia.
Er wordt gezegd dat, door politieke druk, meerdere Europese landen hun luchtruim sloten voor die bewuste vlucht.
Waardoor ze gedwongen werden te landen in Oostenrijk.
Eenmaal aan de grond was het niet Snowden in 't vliegtuig, wel de Boliviaanse president.
Je hebt dus de regie over je eigen luchtruim.
Maar je moet je ook houden aan internationale afspraken.
En die lijken nu aan de Wit-Russische laars gelapt.
Ok, tot zover de basiscursus luchtruim en politiek.
Door de acties van Wit-Rusland, met een politiek doel...
...klinkt nu de roep om zware straffen.
En sommige landen weren ook al Wit-Russisch vliegverkeer in hun luchtruim.
En niet voor niks.
Want luchtvaartexperts zijn bang dat als Wit-Rusland dit nu doet...
...anderen zullen volgen en ook vliegtuigen uit de lucht gaan plukken.
Zit je dan, met weinig beenruimte te wachten in een of ander regime.
Hopelijk kun je het nieuws hierover nu iets beter volgen.
Dank voor het kijken naar NOS op 3.
Zo'n applausje, zoals voor de piloot, dat hoeft niet, maar abonneren vinden we wel leuk.
