Schokkende beelden, wel of niet doen?
Wat een week.
In Amsterdam zou misdaadverslaggever Peter R. de Vries zijn neergeschoten.
...dat hij zwaargewond is en vecht voor zijn leven.
De politie is uiteraard bezig met het onderzoek.
Dit kan gewoon niet. Dit kan gewoon niet in ons land.
In journaals, talkshows en kranten gaat het non-stop over Peter R. de Vries...
...maar nergens zie je het slachtoffer duidelijk in beeld.
En al helemaal niet van dichtbij of met zichtbare verwondingen.
Een journalistieke keuze, want die beelden...
...zijn er wel.
En? Heb jij ze ook gekregen, bekeken of doorgestuurd?
Of toch maar niet?
De beelden van de aanslag op het leven van Peter R. de Vries...
...rakelen een ingewikkeld vraagstuk opnieuw op.
Want: wat te doen met 'schokkende beelden'?
Die vraag geldt anno 2021 voor journalistieke redacties zoals wij...
...maar misschien nog wel meer voor jou.
Vanwege deze dingen.
Zoals het vroeger ging, dus dat alleen journalisten keuzes maken...
...over welke beelden bij het nieuws worden getoond, de poortwachtersfunctie...
...gaat het allang niet meer.
Want ver voordat die journalistieke afweging wordt gemaakt, daar kom ik straks uitgebreid op terug...
...staan die beelden al in duizenden appgroepen.
Dat was na de aanslag op Peter R. de Vries niet anders.
In plaats van professionals, cameramensen of persfotografen die hun werk doen...
...heeft nu elke toevallige voorbijganger de mogelijkheid iets belangrijks vast te leggen en te verspreiden.
Soms is het waardevol, belastend bewijsmateriaal, denk aan George Floyd...
...maar een andere keer is het niets anders dan regelrecht ramptoerisme.
Feit is: het mag.
Vrije informatiegaring valt onder de vrijheid van meningsuiting...
...uit artikel 10 in het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens...
...dus juridisch valt de makers of de verspreiders van zulke beelden niets te verwijten.
Maar waarom hebben de mensen de neiging zoiets te doen?
Dat vroegen we aan mediapsycholoog Mischa Coster.
Iemand die dus dat filmt en vervolgens gaat delen met een besloten groepje vrienden...
...die doet dat eigenlijk om de emotie te kunnen delen.
Het helpt je ook om de zwaarte van het evenement te beoordelen voor jezelf...
...en daarmee dus ook het te verwerken en het een plekje te geven.
Er zijn natuurlijk ook mensen die zo'n filmpje al vrij vroeg ontvangen...
...maar die het eigenlijk zien als een leuke manier om zichzelf te kunnen pluggen bij hun vrienden.
Wat daar heel erg in speelt is status.
Dan wordt dus eigenlijk iemands verdriet misbruikt voor personal branding...
...om jezelf te profileren en tof te zijn.
Dat houdt natuurlijk niet in dat iedereen dat nodig heeft en dat je het ook zou moeten doen...
...want er zit natuurlijk ook een heel zwaar privacy-aspect aan.
En ik denk dat dat privacy-aspect van het slachtoffer...
...dat dat bijna altijd zwaarder zou moeten wegen dan jouw behoefte om het een plekje te kunnen geven...
...want dat zou je ook nog op andere manieren kunnen doen.
Of je het ook moet doen? Daar kun je wat van vinden.
In datzelfde artikel 10 staat trouwens ook dat het uitoefenen van deze vrijheden...
...plichten en verantwoordelijkheden met zich meebrengt, en die kunnen zijn onderworpen...
...aan bepaalde formaliteiten, voorwaarden, beperkingen of sancties.
Hier in Nederland heeft de Tweede Kamer inmiddels wel een initiatiefwetsvoorstel aangenomen...
...om het ongevraagd filmen van slachtoffers voortaan wél strafbaar te maken.
Daar is de brandweer, daar.
Maar vooralsnog komt het neer op het verantwoordelijkheidsbesef van ieder individu.
't Is toch weer iets aparts, hè.
En aan de gevolgen van het slachtoffer en zijn of haar naasten...
...of de ontvanger van de beelden...
...wordt tijdens het filmen of verspreiden ervan vaak helemaal niet gedacht.
In Duitsland wel.
Of ja, ze hopen daar met artikel 201a in het Duitse wetboek van strafrecht...
...wel dat bewustzijn te creëren.
Het is daar sinds 2004 strafbaar om de hulpeloosheid van een andere persoon te filmen...
...met boetes tot duizend euro.
Weet je nog, dat filmpje dat we net lieten zien?
Dat is dus zo'n bewustwordingscampagne uit Duitsland.
Deze jongen filmt en deelt alles vrolijk met zijn vrienden en ook met zijn moeder...
...maar wie blijkt daar uiteindelijk te liggen?
En deze beelden zijn echt en gingen viral.
Een politieagent confronteert een filmende chauffeur bij een ongeluk met het slachtoffer.
Is dat wat je wil?
Moet de familie dit via sociale media te zien krijgen?
Via Whatsapp? Via Facebook? Dacht het niet he. Nee.
Het zet je in ieder geval aan het denken.
Je zou verwachten dat als er zoiets heel ernstigs gebeurt, dat mensen eigenlijk te hulp schieten.
Maar in de praktijk gebeurt dat vaak niet.
Dat heeft te maken met iets uit de psychologie: het bystander effect...
...hoe meer mensen er staan te kijken, hoe kleiner de kans dat iemand geholpen wordt.
En ik denk dat als mensen gaan filmen, ze toch nog een beetje het idee hebben dat ze iets doen.
Maar dat kan ook er voor zorgen, dat je je juist afgesloten voelt...
...dat je door het filmen een signaal geeft: ik ben bezet.
'Alsjeblieft, vraag mij niet deze bebloede man zijn hand vast te houden', of zo.
Dan: journalistieke redacties.
Elke dag weer maken journalisten keuzes welke beelden ze wel...
...en, in het geval van Peter R. de Vries, vooral ook niet laten zien.
Nederland heeft een behoorlijk pluriform medialandschap...
...dat wil zeggen: media in alle soorten en maten, maar toch maakten bijna alle media...
...na de aanslag op De Vries dezelfde keuze.
Ze lieten de amateurbeelden, waarop te zien is hoe hij vecht voor zijn leven, niet zien.
In ons geval, de NOS, is besloten om de beelden niet uit te zenden om rekening te houden...
...met de waardigheid van het slachtoffer...
...en de journalistieke afweging: wat voegen de beelden toe?
Voor het nieuws was in dit geval ook de omgeving belangrijk.
Deze foto. Op klaarlichte dag in een drukke straat met veel ooggetuigen.
En de kranten zullen, gezien de voorpagina's, ongeveer dezelfde afweging hebben gemaakt.
Maar wie de beelden toch per se wil zien hoeft niet ver te zoeken.
GeenStijl laat de beelden juist wel zien in hun eigen player.
RTL en het Mediahuis, uitgever van onder meer de Telegraaf en NRC...
...verzochten GeenStijl om de expliciete beelden offline te halen...
...en dat had de politie Amsterdam ook graag gezien.
Er gaan camerabeelden rond, ander soort camerabeelden...
...waarop het slachtoffer te zien is...
...dat zijn hele heftige beelden, en ik wil bij dezen de dringende oproep doen aan iedereen....
...om die beelden niet verder te verspreiden.
GeenStijl liet de beelden staan.
Hun reactie:
Laat maar zien wat er gebeurt in dit land.
GeenStijl bestaat bij de gratie van de rauwe internetrealiteit...
...en onze absolute onwil om daar poortwachtertje op te spelen.
En als je niet tegen die beelden kunt, kom je lekker niet naar GeenStijl...
...dan ga je maar naar NOS of RTL.
Als die beelden openbaar te zien zijn, dan zijn ze openbaar te delen.
Ik ben zojuist op Twitter geblokkeerd, dóór Twitter, omdat ik daar die beelden heb gedeeld.
En ondertussen zit iedereen met een dikke sentimentele jas aan te klagen over...
...dat dit een aanval op de vrije pers is.
Nou sorry hoor, maar dan hebben we daar heel verschillende definities van.
Over die 'poortwachter'.
Eerst even YouTube, Facebook en Twitter. Die staan gewoon geen gewelddadige of bloedige filmpjes toe.
Daar trekken zij de grens en als die grens wordt overschreden dan treden ze op.
Voor nieuwsmedia bestaat zo'n grens niet.
Want schokkende beelden kunnen soms juist grote nieuwswaarde hebben.
En dus worden per keer, per nieuwsgebeurtenis en per redactie elke keer opnieuw afwegingen gemaakt.
Met soms grote verschillen.
Waar media in het geval van Peter R. de Vries terughoudend zijn, zagen we 20 jaar geleden wel...
...op de voorpagina's een bebloede, vermoorde Pim Fortuyn op de grond liggen voor de 3FM-studio's.
En kranten, journaals en nieuwssites besloten wel vaker...
...zeer expliciet beeld toch te publiceren, over allerlei onderwerpen.
Een groot verschil met 20 jaar geleden: déze.
We zijn al lang niet meer afhankelijk van de keuze van media of we zulke beelden wel of niet te zien krijgen.
En daar raken we de kern van de journalistieke kant van het verhaal: professionals maken daar keuzes.
Maar er zijn geen afgebakende regels of wetten waaraan die journalistieke keuzes worden getoetst.
Het is telkens opnieuw een journalistiek afweging. En daar horen dilemma's bij.
Dat kunnen ethische dilemma's zijn, zoals in het geval van Peter R. de Vries.
De argumenten voor en tegen hebben we net gehoord.
En: de keuze om heftige beelden te laten zien van iets dat ver weg gebeurt...
...is soms sneller gemaakt dan iets dat heel dichtbij gebeurt.
Maar ook: journalistieke principes.
Want waar ligt de grens met aan de ene kant tussen nieuwswaarde en een ongefilterde blik op de wereld...
...en aan de andere kant sensatie of zelfs propaganda?
Denk aan de brute onthoofding van persfotograaf James Foley door Islamitische Staat in 2014.
Het dilemma: laat je puur zien tot welke verschrikkingen IS in staat is, omdat het nieuwswaarde heeft?
Of help je de propagandamachine van IS, dat angst wil verspreiden...
met het tonen van de onmenselijke vernedering en walgelijke moord?
En soms zijn schokkende beelden zelf het verhaal.
Denk aan het verdronken en aangespoelde Syrische jongetje Alan in 2015.
Dat er vluchtelingen verdronken was allang geen nieuws meer...
maar het beeld van Alan gaf de crisis een gezicht...
...en haalde het weg van abstracte getallen en anonieme vluchtelingenstromen.
Het vatte de crisis in één beeld samen.
En een stuk recenter nog: George Floyd.
Als het niet gefilmd was en de beelden niet door álle grote nieuwsmedia waren getoond...
...had het wellicht nooit de impact gehad die we vorig jaar zagen.
Black lives matter!
En zo zijn er nog heel veel meer voorbeelden, en zullen er ook nog veel meer volgen.
Conclusie:
Tja, die is voor deze video bijzonder lastig.
Waar we normaal alles tot achter de komma proberen uit te leggen...
...is er simpelweg geen formule voor het wel of niet tonen van schokkende beelden.
Journalistiek is dus keuzes maken en zeker met de overvloed aan amateurbeelden...
...komen we vaker voor dat soort dilemma's te staan.
En uiteindelijk is de keuze ook aan jou, wat je hiermee doet.
