Obesitas: die andere pandemie
Quizvraag.
Als jij afvalt, waar blijven dan al die verdwenen kilo's?
Ehhhhh... dat verbrand je toch gewoon als je afvalt?
Ehhh, waar gaan dan die kilo's naartoe?
Dat is een goeie vraag, ik denk gelijk aan poepen.
Dat is wel een lastige ja.
Oh, wat erg! Ik weet het niet.
Het verdwijnt gewoon. - Ontlasting?
Waar het naartoe gaat... - Zweet?
Dat je het weg zweet? - Het verdwijnt gewoon uiteindelijk.
Allemaal fout, het goede antwoord krijg je straks.
We gaan het in deze video hebben overgewicht.
Óver overgewicht ;-).
Het is bekend dat zwaarlijvigheid allerlei gezondheidsrisico's met zich meebrengt.
Maar nu mensen met overgewicht ook door het coronavirus extra risico lopen...
Ja, op het randje gelegen, echt heel close.
...staat het weer extra op de agenda als gezondheidsprobleem.
En dat geldt niet alleen voor oudere mensen.
Tijdens de eerste piek zag je al op de IC's dat de jonge mensen die er lagen...
...vaak overgewicht hadden.
Dat beeld is nu in een nieuw Amerikaans onderzoek onder ruim 3000 jonge coronapatiënten bevestigd.
Overgewicht zorgt voor een ernstiger ziekteverloop en een gezond leefpatroon verkleint dat risico.
Dé formule tegen overgewicht?
Een gezonder eetpatroon + meer beweging = afvallen. Punt.
Maar is het wel zo simpel?
Aan de ene kant: zeker. Dit recept voor een gezonde leefstijl werkt.
Maar overgewicht is lang niet altijd het resultaat van te weinig discipline of 'eigen schuld dikke bult'.
Het zit vaak veel complexer in elkaar.
Ik leg je uit waarom.
Eerst overgewicht en corona, want daarom hebben we het er nu over.
Tijdens de eerste golf viel al snel op dat verreweg de meeste mensen op de IC's...
...overgewicht hadden, ruim driekwart.
Geen toeval, maar waarom is dat?
Belangrijk is de hoeveelheid buikvet.
Bij een teveel daaraan zijn allerlei hormonen verstoord geraakt...
...en worden ontstekingsstoffen aangemaakt.
Daardoor is je afweersysteem al chronisch uit balans.
Bij een infectie sta je dus eigenlijk al met 1-0 achter.
Net als bij een hoge leeftijd.
Voor patiënten met ernstig overgewicht komt daar nog bij...
...dat door de overtollige kilo's het een stuk moeilijker en zwaarder is om ze te beademen.
Wat ook weer een grotere kans geeft op andere complicaties.
En zoals ik al zei, dat geldt dus ook voor jongeren met overgewicht.
Uit die nieuwe analyse onder ruim 3000 jonge coronapatiënten in de VS...
...had één op de drie overgewicht en een kwart zelfs ernstig overgewicht.
We spraken daarover met cardioloog Leonard Hofstra.
Het zijn indrukwekkende cijfers die laten zien dat jongeren met overgewicht of hoge bloeddruk...
...niet alleen een prooi zijn voor hart- en vaatziektes en diabetes, dat wisten we al.
Maar een jongvolwassene mét die risicofactoren heeft een meer dan twee keer zo hoge kans...
...om te eindigen op de Intensive Care aan de beademing, door het virus.
Wij zijn wel een stuk gezonder dan de Amerikanen...
...alleen wat voor een jongere in de VS geldt, geldt ook hier.
Voor mij is het ook een wake-upcall om ook met jongeren aan de slag te gaan om die gezonder te krijgen...
...en ook te voorkomen dat ze overgewicht krijgen, dat is een heel belangrijke factor.
Tot zover overgewicht en corona.
Waar hebben we het eigenlijk precies over?
Over lichaamsvet, dat een functie heeft.
In de basis het opslaan van voedselreserves.
In prehistorische tijden was een goede vetopslag...
...in periodes van voedseltekort een evolutionair voordeel.
Maar wat ooit genetisch nuttig was om te overleven...
...kan in moderne tijden met calorierijk bewerkt voedsel in heel grote porties...
...juist tegen je werken.
En dat zien we.
Voor het eerst in de menselijke geschiedenis, die zeker zo'n 200.000 jaar teruggaat...
...gaan er meer mensen dood aan de gevolgen van te véél eten, dan aan honger.
Maar wanneer ben je dan te dik?
Daarvoor wordt BMI gebruikt, de Body Mass Index.
Dat is de massa van je lijf, dus je gewicht in kilo's, gedeeld door het kwadraat van je lengte.
Een BMI tot 25 is normaal.
Heb je een BMI van 25 tot en met 29, dan heb je overgewicht.
En bij een BMI van 30 of meer heb je ernstig overgewicht, obesitas.
Dus stel je voor je bent 1,83 meter, dan doe je dat keer 1,83...
...en dan deel je je gewicht, bijvoorbeeld 86 kilo, door dat getal.
En dan krijg je een BMI van...
..25,7.
Dat is dus randje overgewicht.
Belangrijke sidenote, de BMI is heel beperkt als meetmethode voor het individu...
...wat het zegt bijvoorbeeld helemaal niets over...
...spiermassa.
Deze krachtpatser zal weliswaar een hoge BMI hebben, maar een laag vetpercentage.
Toch geeft het over het algemeen over hele populaties een goede indicatie voor volwassenen.
Wereldwijd hebben zo'n 4 op de 10 volwassenen overgewicht, en zo'n 13 procent obesitas.
In Nederland zijn we gemiddeld ietsje dikker.
Belangrijke toevoeging...
...die aantallen zijn in de afgelopen halve eeuw zo'n beetje verdrievoudigd.
Overgewicht is nu dus een veel groter probleem dan toen.
Vanwege de hele rits aan gezondheidsrisico's die overgewicht met zich meebrengt...
...wordt ook wel gesproken over een chronische pandemie.
Eentje die al veel langer speelt dan die andere pandemie waar we nu mee dealen.
Dus ja, dat vraagt om een aanpak.
Wat ik in de intro al zei...
...het is in principe een kwestie van een gezonder eetpatroon en meer beweging.
Want meer calorieën verbranden dan innemen?
Geheid dat je afvalt.
Maar te dik zijn is zo veel meer dan alleen een gebrek aan beweging en gezonde voeding.
Behandelingen die zich alleen maar op deze twee richten, mislukken ook vaak.
Daarom moeten we ook naar andere factoren kijken.
Hoogleraar Obesitas en Stresshormonen Liesbeth van Rossum vat ze samen...
Te beginnen met deze heerlijke stroopwafel met een lekker knapperig korstje.
Deze.
Denk maar eens goed aan de geur, aan de smaak, aan die eerste hap.
De zoete mix van stroop en die krokante wafel... mmmm... proef je het al?
Proeft u het allemaal?
Op dit moment, dames en heren, bent u hongerhormonen aan het aanmaken.
Klopt, onbewust stuurt jouw psyche bij het denken aan die lekkere stroopwafel...
...allerlei signalen naar beneden.
Waardoor bijvoorbeeld jouw insuline omhoog, en jouw suiker omlaag gaat.
Resultaat?
Je krijgt trek in zoetigheid.
Straks bij de receptie als er stroopwafels staan, maar er staat ook een salade naast...
Dan bent u veel meer geneigd om het zoete product te nemen dan die salade.
Terwijl u best weer dat die salade veel gezonder is...
...maar uw lichaam stuurt u de andere kant op.
Dat dus.
Dit is één voorbeeld van hoe jouw brein van invloed is op jouw hormoonhuishouding.
Maar andersom stuurt jouw buik ook weer allerlei signalen naar je hersenen toe.
Bijvoorbeeld voor een 'ik heb honger'- of een 'ik zit vol'-gevoel.
Bij de een treedt veel sneller een gevoel van verzadiging op dan bij de ander.
Hoe dat bij jou zit komt voor een groot deel simpelweg door je dna...
...het genenpakket dat je van je ouders kreeg.
Ja, aanleg voor overgewicht is erfelijk.
Dus bij je geboorte is je gewicht voor een deel al bepaald.
Andere factoren die jouw hormoonhuishouding en je gewicht verder beïnvloeden...
...zijn de eetcultuur waarin je opgroeit...
...waarin bijvoorbeeld veel eten symbool staat voor gastvrijheid en gezelligheid.
Of slaaptekort, waardoor de hoeveelheid hongerhormonen in het bloed stijgt.
Je darmflora is van invloed.
Darmbacteriën bepalen deels hoe veel energie wij uit ons eten opnemen.
Stress verhoogt de cortisolwaarden in je bloed, waardoor sommige mensen meer gaan snacken.
Bepaalde medicijnen leiden tot overgewicht of staan afvallen in de weg.
Té fanatiek diëten werkt soms juist averechts, doordat het de hormoonhuishouding in de war schopt.
En de aanwezigheid van zogeheten bruin vet speelt een belangrijke rol.
Dat is gunstig vet dat calorieën juist verbrandt in plaats van opslaat.
Ging dit allemaal iets te snel? Snap ik.
De rede van hoogleraar Van Rossum duurt ook niet voor niets 40 minuten, kijk 'm gerust in zijn geheel.
Kern van het verhaal is dat alléén de boodschap 'verbeter je leefstijl, eet minder, beweeg meer'...
...niet werkt in de wetenschap dat zo veel meer onderliggende factoren een rol spelen.
En dan is er nog één factor, misschien wel de belangrijkste.
Preventie.
Want voorkomen is beter dan genezen.
Was getekend: de Rotterdamse filosoof Desiderius Erasmus, jawel.
En dan komen we toch weer terug bij die simpele waarheid.
Minder eten, meer bewegen.
Vanwege al deze gezondheidsrisico's, en sinds kort dus ook het coronavirus.
Zeker met nu corona erbij en mogelijk een tweede golf die eraan komt...
...zorg nou dat je gezond gaat leven en dat je blijft sporten.
Dat je daarmee aan de gang gaat, zodat je gewoon minder kans daarop hebt.
We weten nu dat als je al 5 of 6 procent van je gewicht af haalt en je gaat gezond leven...
...dan kan je al je immuunsysteem goed verbeteren en je beter wapenen tegen corona.
Dat probleem bij de wortel aanpakken is een politiek verhaal.
Voor Nederland moet het Nationaal Preventieakkoord het verschil gaan maken.
Daarin staan allerlei plannen om het aantal volwassenen in Nederland met overgewicht...
...terug te dringen van meer dan de helft nu...
...tot maximaal 38 procent in 2040.
Bijvoorbeeld minimaal 2500 sportclubs die hun leden gezondere voeding gaan aanbieden in de kantines.
En nog een heleboel meer.
Terug naar het begin: die quizvraag.
Waar blijven al die kilo's als je afvalt?
Ehhhhhh... - Ik weet het niet.
Het goede antwoord?
Je ademt het uit.
Dat wist ik echt niet. - Leuk om te weten.
Echt waar? - Oké interessant.
Oké. - Wow dat is echt super raar.
De calorieën die we verbranden worden omgezet in koolstofdioxide...
...en verlaten uiteindelijk bij elke uitademing jouw lichaam.
De vraag is: hebben we in 2040 dusdanig veel kilo's uitgeademd...
...dat we als samenleving een stuk gezonder zijn?
Dat is afwachten.
Het is in elk geval een wezenlijk gezondheidsprobleem dat wordt aangepakt.
Maar waarbij we dus veel verder moeten kijken dan naar een salade of de sportschool.
Ik denk dat we heel voorzichtig moeten zijn met vooral het stigma.
Mensen hebben het vaak al heel zwaar, letterlijk, met obesitas.
Vooral door hoe wij als maatschappij met een beschuldigend vingertje wijzen zo van 'je hebt het zelf gedaan'.
En er zijn ook zo veel maatschappelijke en biologische factoren die bijdragen.
Dus ik denk dat dat stigma heel schadelijk kan zijn.
