6. ΙΙΙ. Απ' τις ομιλίες... ε) Περί του ρώσου μοναχού...
III. Απ’ τις Ομιλίες και τις Διδαχές του Στάρετς Ζωσιμά
ε) Περί του Ρώσου μοναχού και της σημασίας του
Πατέρες και δάσκαλοί μου, τι είναι ο καλόγερος; Οι μορφωμένοι άνθρωποι του καιρού μας προφέρουν τούτη τη λέξη κοροϊδευτικά και είναι πολλοί που τη λένε και σαν βρισιά ακόμα. Κι όσο περνάει ο καιρός τόσο και χειροτερεύει η κατάσταση. Είναι αλήθεια, αλλοίμονο, είναι αλήθεια, πως κι ανάμεσα στους καλόγερους υπάρχουν πολλοί οκνηροί, δούλοι της σαρκός, φιλήδονοι, αναιδείς, αλήτες. Αυτούς παίρνουν σαν επιχείρημα οι μορφωμένοι κοσμικοί:
— Εσείς, μας λένε, είστε οκνηρά και άχρηστα μέλη της κοινωνίας, ζείτε με τον ξένο μόχθο, είσαστε όλοι σας αδιάντροποι ζητιάνοι.
Όμως πόσοι είναι οι ταπεινοί και οι πράοι που θέλουν ν' απομονωθούν και να προσευχηθούν φλογερά στην ησυχία τους; Αυτούς τους θυμούνται πολύ λίγο, τους αποσιωπούν μάλιστα και θ' απορούσαν πολύ αν τους έλεγα πως αυτοί οι πράοι που λαχτάρησαν ν' απομονωθούν για να προσευχηθούν, ίσως να σώσουν για μια ακόμα φορά τη ρούσικη γη! Γιατί στ' αλήθεια αυτοί είναι έτοιμοι κάθε στιγμή για το πλήρωμα του χρόνου. Φυλάνε προσωρινά στην απομόνωσή τους με ευσέβεια την αναλλοίωτη εικόνα του Χριστού σ' όλη την αγνότητα της θεϊκής αλήθειας Του, όπως τους την παράδωσαν οι Πατέρες της Εκκλησίας, οι Απόστολοι και οι Μάρτυρες, κι όταν θα χρειαστεί θα την υψώσουν στον κόσμο που η πίστη του έχει κλονιστεί.
Αυτό είναι μια μεγάλη ιδέα. Τούτο το άστρο θα λάμψει απ' την ανατολή.
Αυτά σκέφτομαι για τον καλόγερο. Μήπως είναι ψευδές; Μήπως είναι υπεροπτικό; Κοιτάξτε τους κοσμικούς, όλον αυτό τον κόσμο που υψώνεται αλαζονικά πάνω απ' το λαό του Θεού. Δε διαστρέβλωσαν τάχα την μορφή του Θεού και την αλήθεια Του; Έχουν την επιστήμη τους. Μα η επιστήμη μπορεί να εξετάσει μονάχα εκείνα που γίνονται αντιληπτά με τις αισθήσεις. O ψυχικός κόσμος, δηλαδή το ανώτερο μισό της ανθρώπινης ύπαρξης, έχει τέλεια εξοστρακιστεί, αποδιώχτηκε με αλαλαγμούς θριάμβου, ακόμα και με μίσος. O κόσμος διακήρυξε την ελευθερία, τον τελευταίο καιρό ιδιαίτερα, και τι έγινε λοιπόν με τούτη την ελευθερία τους; Σκλαβιά μονάχα και αυτοκτονία! Γιατί οι κοσμικοί λένε:
— Έχεις ανάγκες και πρέπει να τις ικανοποιήσεις. Γιατί έχεις τα ίδια δικαιώματα που έχουν και οι πιο εξέχοντες και οι πιο πλούσιοι. Μη φοβάσαι να τις ικανοποιείς, απεναντίας πρέπει να πολλαπλασιάσεις τις ανάγκες σου.
Αυτό είναι το σημερινό δόγμα του κόσμου. Νομίζουν πως αυτό θα πει ελευθερία. Μα τι προκύπτει απ' αυτό το δικαίωμα της αύξησης των αναγκών; Στους πλουσίους η απομόνωση και η πνευματική αυτοκτονία, στους φτωχούς ο φθόνος κι ο φόνος- γιατί δικαιώματα βέβαια τους δώσανε μα δεν τους δείξανε ακόμα τον τρόπο να ικανοποιήσουν τις ανάγκες τους. Λένε πως ο κόσμος συνενώνεται όλο και πιο πολύ, συγχωνεύεται σε μιαν αδελφότητα, γιατί συντομεύονται οι αποστάσεις, και οι σκέψεις μεταφέρονται με τον αέρα. Αλλοίμονο. Μην πιστεύετε σε μια τέτοια συνένωση των ανθρώπων. Έχοντας την αντίληψη πως ελευθερία είναι η αύξηση και η γρήγορη ικανοποίηση των αναγκών, διαστρεβλώνουν τη φύση τους, γιατί αποχτούν πολλές άσκοπες κι ανόητες επιθυμίες και συνήθειες. Ζούνε για να ζηλεύουν ο ένας τον άλλον, για τις σωματικές απολαύσεις και τις επιδείξεις. Θεωρούν τα γεύματα, τ' αμάξια, τους βαθμούς, τους δούλους-υπηρέτες, τόσο απαραίτητα που είναι έτοιμοι να θυσιάσουν γι' αυτά τη ζωή τους, την τιμή τους και την αγάπη προς τον πλησίον τους. Κι όταν δεν μπορούν να κορέσουν αυτές τις επιθυμίες τους, αυτοκτονούν. Όσοι δεν είναι πολύ πλούσιοι, κάνουν τα ίδια. Οι φτωχοί ξεχνούν το ανικανοποίητο και τη ζήλια τους με το κρασί. Μα σύντομα αντί για κρασί θα μεθύσουν με αίμα. Εκεί τους οδηγούν. Και σας ρωτάω λοιπόν: Είναι ελεύθερος ένας τέτοιος άνθρωπος; Γνώρισα έναν «αγωνιστή της ιδέας» που μου διηγόταν ο ίδιος πως όταν του στέρησαν στη φυλακή τον καπνό, τόσο τον βασάνισε τούτη η στέρηση που λίγο έλλειψε να πάει και να προδώσει την «ιδέα» του, μόνο και μόνο για λίγο καπνό. Κι ένας τέτοιος άνθρωπος να σου λέει:
— Αγωνίζομαι για την ανθρωπότητα.
Μα πού μπορεί να φτάσει ένας άνθρωπος σαν κι αυτόν; Και για τι είναι ικανός; Για μια σύντομη προσπάθεια ίσως, μα για πολύ καιρό δε θ' αντέξει. Και δεν είναι καθόλου παράξενο που, αντί να κατακτήσουν την ελευθερία, πέσανε στη σκλαβιά κι αντί να εξυπηρετήσουν την αδερφική αγάπη και τη συνένωση των ανθρώπων, πέσανε απεναντίας στην ανθένωση και στην απομόνωση, όπως μου 'λεγε στα νιάτα μου ο μυστηριώδης επισκέπτης και δάσκαλός μου. Γι' αυτό και σβήνει όλο και περισσότερο στον κόσμο η ιδέα για την εξυπηρέτηση της ανθρωπότητας, για την αδελφοσύνη και την ακεραιότητα των ανθρώπων. Όποιος ακούει αυτή την ιδέα, την κοροϊδεύει, γιατί πώς μπορεί ο άνθρωπος να απαρνηθεί τις συνήθειές του, πού θα τραβήξει αυτός ο σκλάβος που 'χει τόσο συνηθίσει να ικανοποιεί τις αναρίθμητες ανάγκες του, που αυτός μονάχος του τις έχει εφεύρει; Αυτός έχει απομονωθεί και δεν τον νοιάζει καθόλου για το σύνολο. Και τι καταφέρανε; Μάζεψαν περισσότερα πλούτη, μα η χαρά τους λιγόστεψε.
O μοναστικός δρόμος είναι εντελώς διαφορετικός. Κοροϊδεύουν την υποταγή, τη νηστεία και την προσευχή κι όμως αυτός είναι ο μοναδικός δρόμος για να πετύχει κανείς την πραγματική, την αληθινή ελευθερία: ξεριζώνω από μέσα μου τις περιττές κι άχρηστες ανάγκες, δαμάζω τον εγωισμό και την περηφάνεια μου με την υπακοή και φτάνω έτσι, με τη βοήθεια του Θεού, στην ελευθερία του πνεύματος και μαζί στην πνευματική χαρά! Ποιος απ' αυτούς λοιπόν είναι ο πιο ικανός να κηρύξει μια μεγάλη ιδέα και να την υπηρετήσει; O απομονωμένος πλούσιος ή ο απελευθερωμένος απ' την τυραννία των πραγμάτων και των συνηθειών; Κατακρίνουν τον καλόγερο για την απομόνωσή του.
— Απομονώνεσαι μέσα στο μοναστήρι για να σώσεις την ψυχή σου και ξεχνάς πως πρέπει να υπηρετήσεις σαν αδερφός την ανθρωπότητα.
Μα ας δούμε: Ποιος δείχνει περισσότερη αδερφική αγάπη; Γιατί δεν είμαστε εμείς οι απομονωμένοι μα εκείνοι, μονάχα που δεν το βλέπουν. Από μας, απ' τα μοναστήρια, βγαίνανε απ' τα παλιά ακόμα χρόνια, οι λαϊκοί ηγέτες. Γιατί να μην υπάρξουν και τώρα; Τούτοι οι ίδιοι ταπεινοί και πράοι νηστευτές και σιωπητές θα ξεσηκωθούν και θα εργασθούν για τη μεγάλη υπόθεση. Απ' το λαό θα έρθει η σωτηρία της Ρωσίας. Και το ρούσικο μοναστήρι ήταν πάντα μαζί με το λαό. Αν ο λαός βρίσκεται σ' απομόνωση, θα πει πως και μεις είμαστε απομονωμένοι. O λαός πιστεύει με το δικό μας τρόπο. Ένας άθεος ηγέτης δε θα καταφέρει να κάνει τίποτα στη Ρωσία, έστω κι αν έχει ειλικρινή καρδιά και σπουδαίο μυαλό. Αυτό να το θυμάστε. O λαός θ' αντιμετωπίσει τον αθεϊστή και θα τον νικήσει και θα γίνει η ενιαία ορθόδοξη Ρωσία. Φροντίζετε λοιπόν το λαό και διαφυλάξτε αμόλυντη την καρδιά του. Μορφώστε τον εν σιωπή. Αυτός θα 'ναι ο μοναστικός σας άθλος. Γιατί αυτός ο λαός είναι θεοφόρος.
