×

We use cookies to help make LingQ better. By visiting the site, you agree to our cookie policy.


image

Radio Ambulante, La importancia de llamarse Ernesto

La importancia de llamarse Ernesto

Daniel Alarcón: Soy Daniel Alarcón, productor ejecutivo de Radio Ambulante. Antes de comenzar quiero agradecer a dos fundaciones cuyo apoyo ha sido esencial: la Fundación de Sara y Evan Williams y la fundación Panta Rhea.

Gracias además a nuestro patrocinador, MailChimp. Más de 7 millones de personas y negocios a nivel mundial usan MailChimp para enviar sus correos electrónicos y anuncios publicitarios. Radio Ambulante, por cierto, es uno de ellos. Para saber más, visita mailchimp.com.

Y Squarespace. Empieza a armar tu página web hoy en Squarespace.com. Es una plataforma intuitiva, y facil de utilizar. Puedes ser como yo, un perfecto inútil en todo lo tecnologico e igual te sale bien. Diseños modernos, que se ven igual de bien en pantallas móviles o en tu compu.

Usa el código ambulante cuando vayas a pagar para recibir un descuento de 10%. Squarespace — Tu nueva página web te espera.

—-

Daniel Alarcón: Bueno, comencemos aquí ¿Qué hay en un nombre? Es una pregunta que seguro han escuchado varias veces y de pronto, a ti te nombraron en honor a tu abuelo, o a tu abuela. En el caso de Ernesto Gómez…

Ernesto Gomez: Y bueno, me ponen Ernesto pues por el Ché, no, y como símbolo de solidaridad entre los pueblos latinoamericanos, ¿no?

Daniel Alarcón: Y este detalle dice mucho del ambiente en el que Ernesto creció.

Alma: Para nosotros, Ernesto Che Guevara es…

Gabino: El símbolo más importante…

Alma: Un símbolo muy importante. Entonces decidimos ponerlo Ernesto porque ese niño era el reflejo de ese internacionalismo proletario.

Daniel Alarcón: Estos son Alma y Gabino, los papás de Ernesto. Son una pareja de activistas mexicanos, y el nombre que le dieron a su hijo tiene una historia mucho más complicada, con un pasado radical que Ernesto pasaría el resto de su vida tratando de entender.

Bienvenidos a Radio Ambulante, soy Daniel Alarcón. Hoy “La importancia de llamarse Ernesto”… Desde San Juan, Puerto Rico, nuestro productor Luis Trelles nos cuenta.

Luis Trelles: Ernesto tuvo la típica infancia feliz de un niño mexicano de la década de los 80. Creció en la ciudad Chihuahua, al norte del país. Jugaba béisbol, se escapaba de la escuela con sus hermanos… Normal. Hasta que un día, cuando Ernesto tenía 10 años, sus papás lo llevaron al consultorio de un psiquiatra que era amigo de la familia.

Ernesto Gómez: Como lo recuerdo era un como un segundo piso, una oficina oscura. Nos sentamos los tres en un sillón largo.

Luis Trelles: Y el psiquiatra le empezó a hacer preguntas a Ernesto, preguntas hasta aburridas.

Ernesto Gómez: ¿Cómo está todo? ¿Cómo va la escuela? ¿Cómo va el béisbol?

Luis Trelles: Ernesto no sabía por qué estaba allí. Hasta que el psiquiatra miró a sus padres y les dijo.

Ernesto Gómez: Y bueno, pues a lo que venimos… hay que decirle a Ernesto por qué está aquí, ¿no?

Luis Trelles: Entonces Alma y Gabino le dijeron la verdad.

Alma: Que había hijos de vientre, hijos de corazón.

Ernesto Gómez: Pero que se querían igual. Y que pues yo era un hijo de corazón, ¿no?.

Alma: Que él tenía otro papá y otra mamá.

Luis Trelles: Y eso explicaba algunas cosas. Su color de piel, por ejemplo, era un poco más oscuro que el de sus hermanos.

Ernesto Gómez: Y me acuerdo que los dos me abrazaron y me besaron. Mi mamá siempre ha sido muy cariñosa, no, pero mi papá fue siempre un tipo muy seco, ¿no? no sabe dar abrazos, y como tosco, ¿no? Y tengo ese recuerdo que es uno de los recuerdos más bonitos de afecto así de los dos, no, estar en medio de mis papás y los dos abrazándome y dándome besos ¿no?

Luis Trelles: Pero, una vez que salieron de la consulta, Ernesto trató de borrar todo esto de su cabeza. Quería volver a su vida, sin que nada cambiara.

Ernesto Gómez: Me daba un pavor enorme pensar que mis hermanos me fueran a rechazar, no, que en algún juego o una pelea de niños me sacaran eso en cara, no. «Ah no, tú cállate, tú eres adoptado, pinche negro».

Nunca lo exterioricé. Nunca lo comenté con mis padres, ¿no?. Y y ni a mis hermanos nunca. Esto es algo que yo creo que nunca le he dicho a nadie. Era ese miedo a ser rechazado por mi familia.

Luis Trelles: Pero Alma y Gabino tenían que decirle toda la verdad por razones que serán más claras un poco más adelante. Entonces un día decidieron montarlo en el carro de la familia y salir de paseo. Querían hablar con Ernesto a solas.

Ernesto Gómez: El recuerdo que tengo de ese momento es como en cámara lenta. Es cómo ir en el, digamos en el carro, mis papás iban en frente, yo iba sentado atrás en el medio. Y de manera sincronizada, ¿no?, mis papás voltean al mismo tiempo a verme. Y ahí yo supe, ¿no?, «híjole, aquí viene algo», ¿no?.

Alma: Y le dijimos «bueno, este, no nos has preguntado nada.»

Ernesto Gómez: ¿No quieres saber nada? ¿No quieres saber quienes son tus papás? Y me acuerdo, o sea, mi sentimiento es: no, no quiero saber ni me importa, no.

Luis Trelles: Pero Ernesto no dijo que no, se quedó callado y Alma y Gabino le hablaron de un hombre que había vivido con la familia unos años atrás. Ernesto se acordaba de este hombre y lo recordaba como “Mone”.

Ernesto Gómez: Mira yo de niño hubo un momento que vivió este muchacho que se llamaba Mone que no tenía manos, que eso lo tengo muy clarito que tenía…y que tenía el rostro medio desfigurado. Y que jugaba conmigo a los bomberos en el patio.

Luis Trelles: Cuando Ernesto cumplió cuatro años, este hombre sin manos y con la cara llena de cicatrices desapareció de su vida. Y ahora Alma y Gabino le estaban diciendo que Mone era su papá.

Ernesto Gómez: Y me acuerdo que los dos se quedaron muy serios y que me dijeron: bueno Ernesto, este, esto no lo puede saber nadie, Mone era un guerrillero que luchaba por la independencia de Puerto Rico, y lo estaban buscando los gringos para meterlo en la cárcel. Y estuvo viviendo con nosotros un tiempo escondido. Y ya se fue.

Luis Trelles: Ernesto había escuchado de Puerto Rico antes, pero si le hubieran puesto un mapa en frente, no hubiera podido encontrarlo.

Ernesto Gómez: Yo lo que sabía de Puerto Rico yo creo que era muy poco, que era una colonia de los Estados Unidos y que había un movimiento por liberarlo, no. Quizá me lo imaginaba así, que era esta isla infeliz de gente sometida bajo el yugo de los militares norteamericanos, ¿no?

Luis Trelles: Era una visión romántica de la isla. En esa época, Puerto Rico ya llevaba más de 9 décadas siendo un territorio de los Estados Unidos. Y durante todo ese tiempo, distintos grupos habían tratado de liberar a la isla a través de la lucha armada.

El padre biológico de Ernesto había sido parte de uno de estos grupos. Y su mamá biológica también. Alma y Gabino le mostraron unas fotos de ella en una prisión, y le dijeron.

Ernesto Gómez: Ella es Dylcia, es tu mamá. Está luchando por la independencia de su país y la agarraron, la metieron a la cárcel, y por eso estás tú con nosotros.

Luis Trelles: Dylcia Pagán cumplía una condena de 55 años en una cárcel de San Francisco, en Estados Unidos.

Ernesto solo tenía 10 años y no entendía nada…

Ernesto Gómez: Me acuerdo sentirme como desubicado. Como estar en un limbo y decir «wow, entonces qué va a pasar conmigo, no, ahora». Y después de eso, inmediatamente después, me dicen, “¿y te gustaría conocerlos?”.

Luis Trelles: Esa era la pregunta. Y aunque estaba confundido, Ernesto sí tenía algo muy claro ¿Conocerlos?

Ernesto Gómez: ¿Para qué? Pues tenía a mis papás, tenía una vida super feliz, para qué conocerlos, ¿no? Pero bueno sabía que no era algo que podía decir que no.

Luis Trelles: No hay manera de contarle a un hijo estas cosas sin que sea… complicado… pero Alma y Gabino no tenían otra opción. La madre biológica de Ernesto estaba pidiendo verlo. Y ellos tenían que decirle toda la verdad antes de llevarlo a conocerla.

Entonces, en diciembre de 1989, cuando Ernesto estaba a punto de cumplir 11 años, viajó junto a toda su familia a San Francisco para conocer a Dylcia.

Y para entender por qué Dylcia estaba en una prisión federal, hay que entender que, en los años 70, ella formó parte de las Fuerzas Armadas de Liberación Nacional, mejor conocida como la FALN.

Noticiero: Fuerzas Armadas de Liberación Nacional, FALN, es la organización clandestina a la que pertenecen las independentistas acusadas de robo de autos, de la fabricación de explosivos.

Luis Trelles: La FALN era una organización clandestina que se dedicaba a poner bombas en edificios públicos de Chicago y Nueva York. Lo hacían para exigir la independencia de Puerto Rico. El grupo comenzó en 1973, y sus miembros eran hijos de emigrantes puertorriqueños en Estados Unidos, gente que se había enfrentado a mucha pobreza y discriminación. Estaban convencidos de que si era para liberar a Puerto Rico, el fin justificaba los medios.

Pero en 1980, luego de haber detonado docenas de bombas que ocasionaron 5 muertes accidentales, la organización se detuvo casi por completo. En un operativo inesperado, la policía arrestó a 11 miembros del grupo en Chicago, y la mamá de Ernesto estaba entre los arrestados.

Noticiero: Fueron encontradas culpables bajo el cargo de conspiración sediciosa, de querer derrocar al gobierno de los Estados Unidos mediante el uso de la fuerza. Aquí en esta prisión federal cumplen entre 35 y 97 años de cárcel.

Luis Trelles: Ernesto tenía menos de dos años cuando arrestaron a Dylcia. Y al día de hoy aún no está 100% seguro de cómo fue que llegó a México. Pero sí sabe una cosa: los miembros de la FALN que quedaron libres lo protegieron.

Ernesto Gómez: Y sé que me tuvieron escondiendo por varias partes de Estados Unidos, hasta que a finalmente yo termino en Chihuahua, México.

Luis Trelles: En Chihuahua, Alma y Gabino pertenecían a una organización política que tenía contactos con la FALN.

Gabino: Ellos hablaron con la dirigencia de nuestra organización para el apoyo. Y es la forma en que él llega con nosotros. Nosotros éramos un matrimonio recientemente casados que todavía no teníamos hijos.

Luis Trelles: Ernesto había nacido con otro nombre en Nueva York, pero Alma y Gabino le crearon una identidad completamente distinta en Chihuahua.

Dylcia se convirtió en una prisionera política, condenada por conspiración sediciosa contra los Estados Unidos. En 1989 ya llevaba presa 8 años, y estaba desesperada por volver a ver al bebé que había dejado en manos de la FALN.

Desde que aterrizó en San Francisco, Ernesto estuvo en un estado constante de alerta. Desde chiquito le habían dicho que Estados Unidos era el enemigo, y ahora que estaba allí se imaginaba lo peor.

Ernesto Gómez: El pavor que yo tenía era que me fuera a secuestrar el gobierno de Estados Unidos. Y fue un miedo que tuve mucho tiempo, a que me fuera a agarrar el gobierno de los Estados Unidos y no me dejara regresar a México.

Luis Trelles: Para poder entrar a la prisión, Ernesto se hizo pasar por un sobrino político de Dylcia. Tuvo que ir sin Alma y Gabino, porque ellos no aparecían en la lista de visitantes. Unos amigos de Dylcia que sí estaban en la lista lo acompañaron. Ernesto se acuerda que cuando entró al área de visita, lo que encontró fue un cuarto frío y grande.

Ernesto Gómez: Y ahí es que llaman al prisionero por un altoparlante.

88971-024, ese era el número de Dylcia.

Luis Trelles: Unos minutos después, Dylcia entró al área de visita… y recuerda perfectamente el momento en que volvió a ver a su hijo. Esta es Dylcia:

Dylcia: Cuándo entré vi a esa cara, dije: wow, ese es mi bebé.

él me miro, nos miramos, yo lo cogí por las manos… era como cuando el bebé nace.

Ernesto Gómez: Me abrazó y me apretó y me abrazaba y era este llanto que te sale como del fondo del alma, no. Y me sobo, y me revisó las orejas. Me levantó la camisa y me revisó la espalda y me revisó la panza. Y me recuerdo que no se sentía mal que me estuviera revisando. O sea, era como un cariño que sentía genuino de una madre a su hijo. Y con la ilusión de que era bonito conocerla, no, y de estar juntos.

Luis Trelles: Tan pronto vió a Dylcia toda la tensión que tenía se fue. El parecido entre los dos era obvio. Tenían los mismos ojos grandes, el mismo tono de piel.

Ernesto Gómez: O sea, el recuerdo que tengo y lo que me puedo acordar es sentirme bien conmigo mismo. Es como un regocijo, fue como sentir un tipo de conexión, y más para mí físicamente, no, ver que me parezco a alguien.

Luis Trelles: La visita acabó poco después y Ernesto se despidió con una promesa: que la volvería a ver pronto.

Al verano siguiente Ernesto volvió a viajar. Esta vez iba a Cuba, con toda su familia, porque allí estaba Mone, su papá biológico. Mone era un refugiado político, era un invitado del gobierno de Fidel Castro.

Ernesto Gómez: Yo lo vi, corrí, lo abracé, emocionado, osea yo estaba contento de verlo.

Luis Trelles: Cuando Ernesto lo volvió a ver en Cuba, Mone todavía llevaba las cicatrices de una bomba que le explotó una década antes.

Ernesto Gómez: Yo me acuerdo de estar abrazado con él así como, acurrucado y me dijo «yo soy Mone». Y le dije «sí sé, sí sé que eres Mone». Y me acuerdo, fue un momento de sentirme muy seguro y especial.

William: Fue después de casi 10 años que no lo veía. Me conoció oficialmente como su papá.

Luis Trelles: El nombre real de Mone es William Morales. Durante los años 70 fue el diseñador de bombas de la FALN… hasta 1978, cuando ocurrió un accidente mientras armaba un explosivo en un apartamento de Nueva York.

William: Explotó un artefacto, y… perdí parte de las manos, me desfiguré parte de la cara, y fui capturado, y fui encarcelado.

Luis Trelles: En 1980, unas semanas después de su juicio, algo inesperado sucedió. Los guardias del hospital carcelario donde William estaba internado hicieron un conteo de los prisioneros, y cuando llegaron a la cama de William.

Ernesto Gómez: Y levantan las sábanas y ven que debajo de las sábanas lo que hay son unas almohadas. Y que hay una ventana abierta y hay vendajes colgando de la ventana ¿no?

Luis Trelles: William se escapó, y aunque no quiso hablar conmigo sobre los detalles de su fuga, su hijo sí ha escuchado las historias y me dijo que William logró escaparse por un séptimo piso. Se había escapado sin manos, usando una soga hecha de vendajes.

Ernesto Gómez: Y desaparece de la faz de la tierra. Se convierte automáticamente en el hombre más buscado por el FBI.

William estuvo escondido por mucho tiempo. Lo ayudaba una red extensa de organizaciones de izquierda a ambos lados de la frontera entre Estados Unidos y México. Así fue cómo acabó en la casa de Alma y Gabino, donde también estaba su hijo.

Luego de pasar un tiempo en Chihuahua, William siguió su paso por México con un grupo de Zapatistas. Eventualmente pasó tiempo en una cárcel mexicana y luego de eso, Cuba le ofreció asilo político. Y así fue como llegó a la isla. Es una vida de película. Una vida que lo había llevado lejos del hijo que él conocía por otro nombre.

William: Él está registrado como Guillermo Sebastián Morales, ¿no? En su acto de nacimiento norteamericano y todo eso. Eso no se le puede quitar.

Luis Trelles: Por eso hubo un poco de confusión cuando Ernesto se quedó con William en La Habana.

Ernesto Gómez: la primer mañana que me levantó me dijo Guillermo, ¡Guillermo! Y yo, ay… Me acuerdo que me estuvo llamando y que fue y me dijo Guillermo, y dijo Ernesto, y ahí reaccioné. ¡Ah porque no me haces caso si tú eres Guillermo!

Luis Trelles: Por primera vez Ernesto se daba cuenta de que tenía dos nombres totalmente distintos. Y que cada nombre tenía su propio pasado y su propia historia.

Y él, en este momento, no quería ser Guillermo.

Ernesto Gómez: En teoría en los papeles ahí, pero yo nunca fui Guillermo. Y… pero ese fue como mi primer choque de la cuestión de identidad, ¿no?

Luis Trelles: Ernesto volvió a Chihuahua exhausto. El tiempo que pasó en Cuba lo dejó agotado física y emocionalmente. En menos de un año había conocido a sus papás biológicos, dos personas desconocidas para él que lo obligaron a cuestionarse todo lo que sabía de sí mismo.

Ernesto estaba por cumplir 12 años, y a partir de ese momento su vida se dividió. Los cuatro adultos que decidían su futuro se pusieron de acuerdo: Ernesto iba a pasar el año escolar en Chihuahua, como siempre, y luego iría a San Francisco a visitar a Dylcia durante las Navidades, y los veranos viajaría a Cuba para ver a William.

Fue una rutina anual que Ernesto repitió hasta cumplir 15 años y durante todo ese tiempo intentó de acercarse más a Dylcia.

Porque la verdad era que, para Ernesto, querer a Dylcia se sentía como una obligación.

Ernesto Gómez: Emocionalmente no sentía esa conexión de que era mi mamá. Pero sentía que lo correcto es que era mi verdadera madre, no.

Luis Trelles: ¿Por qué querías quererla como una madre?

Ernesto Gómez: Ay pinche Luis, porque pues no sé. Pues porque era mi mamá y era esta heroe que se había sacrificado por una causa de la independencia de Puerto Rico, no. Y yo tenía que aprender a aceptar eso y como a sentirlo, no.

Luis Trelles: Y Alma y Gabino también querían que su hijo lo sintiera. En un momento dado, le dijeron que sería bueno que se fuera a vivir un rato a San Francisco para que pudiera pasar más tiempo con Dylcia.

Alma: Yo le dije «yo prefiero que ahorita me estés reclamando, que te presioné un poco para ir a ver a tu mamá, a que nos reclamaras que no te permitimos conocerla y estar con ella»

Luis Trelles: Y luego de estar tres años viajando a San Francisco constantemente, Ernesto empezó a jugar con la idea de quedarse por allá.

Ernesto Gómez: Había una cuestión de también ir a Estados Unidos a vivir en el primer mundo. De salirme de Chihuahua. Era un poco el sueño americano que ves en las películas de estar en high school y juegas football americano y las cheerleaders son tus novias y ah, y las fiestas, esa fantasía de adolescente de ser el cool de la escuela y todo.

Luis Trelles: Entonces, cuando tenía 15 años, Ernesto se fue a vivir a San Francisco con una amiga de Dylcia, pero esta no fue una simple mudanza.

Ernesto estaba a punto de cambiar su identidad por completo. Recordemos que nació en Nueva York, con el nombre de Guillermo Morales. Ahora, estando en San Francisco, los adultos en su vida le sugerían que retomara esa identidad.

Ernesto Gómez: Y se me sacó mi pasaporte como Guillermo y se me inscribió en la escuela, en high school como Guillermo Morales. Entonces deje de ser Ernesto para convertirme en Guillermo.

Luis Trelles: Su fecha de nacimiento, su nacionalidad, hasta su nombre, todo cambió a la misma vez. Pero todos estos cambios solo ocurrieron en San Francisco.

Alma: Y él siempre para nosotros en México siguió siendo Ernesto.

Luis Trelles: Entonces en plena adolescencia, cuando casi todo el mundo está tratando de definirse, Ernesto comenzó a tener dos identidades.

En San Francisco, la amiga con la que estaba viviendo le hablaba de sus raíces puertorriqueñas.

Ernesto Gómez: Y me hizo mucho énfasis de que yo realmente no era mexicano, y que yo era puertorriqueño y que tenía que aprender de Puerto Rico para aprender a amarlo y sentirlo.

Luis Trelles: Y en la escuela también sintió la necesidad de presentarse con su nueva identidad.

Ernesto Gómez: Me sentí súper desconectado, ahí no hice realmente amistades. Era Guillermo, era el puertorriqueño.

Me acuerdo que una vez una maestra me pidió que hablara de mi tierra de Puerto Rico. ¿Que iba hablar yo de Puerto Rico? Si yo nunca he estado en Puerto Rico, ¿no?

Luis Trelles: Pero Ernesto volvía a Chihuahua una vez al año, y ahí volvía a ser el mismo de siempre. Los choques entre sus dos identidades eran inevitables, sin embargo. Un ejemplo: Una vez fue a visitar a su tía mexicana, y en vez de hablar de Alma y de Gabino como sus papás, como siempre, Ernesto se refirió a ellos por sus nombres.

Ernesto Gómez : Y que mi tía dijo: no, no, no pérate cabrón. ¿Cómo que Alma y Gabino? Son tus papás. Y siempre van a ser tus papás.

Luis Trelles: Pero en San Francisco, Ernesto sentía que no podía hablar así frente a Dylcia.

Ernesto Gómez: Con Dylcia no me podía referir a mis papás como mis papás. Se le veía la cara de ella que se le trancaba la venita que se le brotaba aquí de coraje, ¿no? Que hablara de mis papás, tenía que hablar de Alma y de Gabino.

Luis Trelles: Cuando hablé con Dylcia sobre esto, le pregunté si alguna vez le había prohibido a Ernesto referirse a Alma y Gabino como sus padres…. Y ella me dijo que no, que nunca.

Pero… De la manera que sea, para Ernesto, esto sí era un conflicto de lealtades gigantesco. Y en este momento, él había elegido ser Guillermo, el hijo de una prisionera política muy importante.

Noticias: Con gritos de libertad y el pueblo unido jamás será vencido, manifestantes marcharon por las calles de Washington exigiendo libertad para 15 presos políticos puertorriqueños.

Luis Trelles: En el clip, Ernesto tiene 19 años y llevaba un año viviendo en Puerto Rico.

Ernesto Gómez: Entendemos que son presos políticos y que ya… 18 años. 18 años es más que suficiente.

Luis Trelles: Se había mudado a la isla para formar parte de la campaña que buscaba sacar a Dylcia y al resto de sus compañeros de la cárcel federal.

Ernesto Gómez: Fue un rol que hice por mucho tiempo, no. Y fue cómo que me convertí en el hijo insignia de los presos políticos.

Presentadora: He is Guillermo Morales. And Guillermo Morales is the son of Dylcia Pagán….

Luis Trelles: Hasta salió un documental sobre su vida en la televisión pública de Estados Unidos.

Ernesto Gómez: Mi mamá entró al clandestinaje cuando yo tenía 7 meses de edad y tuve que esperar 10 años para poder visitar a mi madre.

Luis Trelles: Su historia era conmovedora y efectiva. La gente lloraba cuando lo escuchaba hablar y, aún más importante, algunos donaban dinero para la campaña de excarcelación. Ernesto comenzó una serie de giras mediáticas que lo llevaron por Estados Unidos y el Caribe. Y se empezaba a involucrar cada vez más en la campaña para darle libertad a su mamá. Pero, en privado, las cosas no andaban bien entre él y Dylcia. De hecho, a duras penas se hablaban. A Ernesto no le gustaba la manera en que su mamá se metía en su vida, y aún más importante: cuestionaba las decisiones que ella había tomado cuando él era solo un bebé…

Ernesto Gómez: Vas madurando, ¿no? Y bueno pero tu decidiste meterte en esto pus porque es lo que tú quisiste hacer, no pensaste en mí…

Luis Trelles: Lo que sentía era resentimiento. Contra Dylcia y contra el movimiento. Lo habían involucrado para que contara su relato de hijo abandonado, pero nadie quería saber de su infancia feliz en Chihuahua.

Ernesto se dio cuenta de lo que estaba sintiendo en el lugar menos esperado: lo habían invitado a hablar en la Casa Blanca y llegó acompañado de otros cuatro hijos de presos políticos puertorriqueños…

Ernesto Gómez: Y que, lo que ellos pasaron al perder a sus padres, a ser víctimas de bullying en la escuela. A que los escupieran, a que los apedrearan, a tenerlos que cambiar de barrio porque los acosaban, Ahí yo no hablé. Me acuerdo que me tocó el turno a mí a hablar y yo dije que yo no quería hablar.

Luis Trelles: Por primera vez veía claramente las consecuencias de todo lo que había hecho la generación de los miembros de la FALN, sobre todo con la generación que vino después.

Ernesto Gómez: Para mí fue un momento de decir, “esto no es tan bonito, ‘ah la revolución', no”. Hay unas víctimas y las víctimas más afectadas son los hijos de todos ellos. Y ahí yo creo que empecé a cambiar un poco.

Luis Trelles: A partir de ese momento, Ernesto se distanció del movimiento. Empezó a viajar más frecuentemente a Chihuahua para estar cerca de su familia Mexicana.

Ernesto Gómez: En mis momentos oscuros, ahí siempre es la luz, es el nido. Y en esos momentos más difíciles, siempre sentía una magia. Y estar ahí en esa casita, que es una casita chiquita la de mis papas, siempre como que de ahí sale, no? es la base de quién soy.

Luis Trelles: Mientras tanto, la campaña para sacar a los presos políticos de la cárcel llegó a un punto climático. Era 1999, Ernesto tenía 20 años, y la administración del Presidente Clinton estaba en su último año. En Puerto Rico, los dirigentes del movimiento pensaban que había llegado el momento decisivo para lograr un indulto presidencial… Y lo lograron.

Presidente Clinton: They have served very long sentences for offenses that did not involve bodily harm to other people.

Manifestación: Dylcia, Dylcia, Dylcia.

Luis Trelles: 11 de los 13 presos políticos decidieron aceptar las condiciones que les ponía el Departamento de Justicia Federal para recobrar su libertad, y Dylcia fue uno de ellos.

A pesar de que no se estaban hablando en ese momento, Dylcia pidió que Ernesto estuviera allí cuando saliera de la prisión… y aunque él tenía dudas, decidió que era mejor estar allí con Dylcia.

Ernesto Gómez: Fue una montaña rusa, no? Entrar a la cárcel que pues por 10 años la estuve visitando. Y una saqué cuentas de las horas de visita que hice, yo hice, yo creo que hice como 23 días de cárcel.

Luis Trelles: Ernesto no sabía qué esperar cuando finalmente viera a Dylcia salir. Y cuando ella finalmente salió junto con las otras prisioneras…

Ernesto Gómez: las otras presas gritaban: free at last! Y aplaudían, wuuuh, free at last! free at last! free at last! fue bien fuerte, bien fuerte.

Luis Trelles: Ernesto se reencontró con su mamá, y ahí mismo se enteró de que ella quería que él regresara a Puerto Rico con ella.

Cientos de personas los recibieron en la isla. Dylcia quiso que Ernesto se quedara con ella unos meses, para disfrutar de su nueva libertad junto a su hijo, pero Ernesto quería regresar a México lo antes posible.

Ernesto Gómez: Y ahí empezamos otra vez los choques, ¿no? Con quien yo soy y con quien ella quiere que sea ¿no?

Dylcia: Yo creo que él también pensaba que yo iba como dedicarme la vida a él completamente. Y no pude. La misma vez porque yo ya necesitaba conocer la gente, ir a nuevos lugares, ver a Puerto Rico.

Luis Trelles: Ernesto tenía 20 años y buscaba una identidad.

Su madre, en cambio, era una prisionera política que súbitamente se había vuelto una figura pública. Los choques entre ambos eran inevitables.

La situación entre ambos explotó un día en que Dylcia quiso llevarlo a conocer a unos familiares.

Ernesto Gómez: y yo le dije, “no, es que yo no quiero ir para allá”. “Ah, pero como que no si son tu familia?” Y ahí le dije: “no no son mi familia”. “Ah yo soy tu mamá, y yo te digo lo tienes que hacer”. Y me acuerdo que fui y le dije: “no, es que tu no eres mi mamá”. Y me acuerdo que me dijo: “fuck you, you mother fucker, you son of a bitch”. y me acuerdo que yo temblando, temblando, temblando por primera vez…me acuerdo que la miré temblando, y le dije: “fuc…fuuc..FUCK YOU, FUCK YOU DYLCIA, FUCK YOU!” … Y me salí pal carajo de la casa rosada.

Luis Trelles: Le pregunté a Dylcia varias veces sobre este incidente varias veces, y la verdad es que nunca me dijo nada muy preciso sobre lo que ocurrió.

Para Ernesto, sin embargo, ese fue el último encontronazo con Dylcia como su mamá. Cuando cumplió 24 años, Ernesto finalmente eligió el nombre que él sentía que lo representaba.

Ernesto Gómez: Ernesto Gómez en todos lados, no solamente en Chihuahua, sino ser Ernesto Gómez en todos lados, y empecé a investigar como una cuestión de cómo cambiarme el nombre legalmente.

Luis Trelles: Pero extrañamente no volvió a México. Ernesto terminó enamorándose y casándose con una mujer puertorriqueña, una independentista que tiene raíces muy profundas en Puerto Rico.

Cuando Ernesto me contó su historia a principios de 2015, su segunda hija acababa de nacer en Puerto Rico y Alma y Gabino habían a la isla para conocer a su nueva nieta.

Con el tiempo, Ernesto también se reconcilió con William y con Dylcia, y ahora ellos también forman parte de su vida. Es decir que su familia es diversa y complicada… o sea, un reflejo más de lo que ha significado ser Ernesto.

—-

Daniel Alarcón: Luis Trelles es productor de Radio Ambulante. Vive en San Juan, Puerto Rico. Esta historia fue editada en equipo, entre Camila Segura, Martina Castro, Silvia Viñas, y yo, Daniel Alarcón.

Queremos agradecer a Gary Weimberg y Luna Productions por darnos permiso para usar clips del documental “The Double Life of Ernesto Gomez Gomez”. Un agradecimiento especial Roberto “Tito” Otero. Luis Trelles utilizó los estudios de la Universidad del Sagrado Corazón, en Santurce, Puerto Rico.

El resto del equipo de Radio Ambulante es Claire Mullen, Diana Buendía, David Pastor, Constanza Gallardo, Claudia Giribaldi, Dennis Maxwell, Clara González Sueyro, Vanessa Baerga, y Alejandra Quintero Nonsoque. Carolina Guerrero es nuestra directora ejecutiva.

Gracias nuevamente a nuestro patrocinador, Squarespace. La mejor plataforma para armar una perfecta página web. Puedes comenzar hoy, sin tarjeta de crédito, usando el código. Ambulante. Visítelos en squarespace.com.

Radio Ambulante cuenta las historias de América Latina. Para escuchar más, visita nuestra página web, radioambulante.org. Soy Daniel Alarcón. Gracias por escuchar.


La importancia de llamarse Ernesto Die Bedeutung des Namens Ernesto The importance of being Ernesto L'importance de s'appeler Ernesto L'importanza di chiamarsi Ernesto 에르네스토라는 호칭의 중요성 Znaczenie bycia nazywanym Ernesto A importância de ser chamado Ernesto Важность имени Эрнесто Betydelsen av att heta Ernesto Ernesto olarak anılmanın önemi Важливість називатися Ернестом

Daniel Alarcón: Soy Daniel Alarcón, productor ejecutivo de Radio Ambulante. Daniel Alarcón: I am Daniel Alarcón, executive producer of Radio Ambulante. Даніель Аларкон: Я Даніель Аларкон, виконавчий продюсер радіо "Амбуланте". Antes de comenzar quiero agradecer a dos fundaciones cuyo apoyo ha sido esencial: la Fundación de Sara y Evan Williams y la fundación Panta Rhea. Before I begin I want to thank two foundations whose support has been essential: The Sara and Evan Williams Foundation and the Panta Rhea Foundation. Перш ніж розпочати, я хочу подякувати двом фондам, підтримка яких була суттєвою: Фонду Сари і Евана Вільямса та фонду Панта Рея.

Gracias además a nuestro patrocinador, MailChimp. Thanks also to our sponsor, MailChimp. Дякуємо також нашому спонсору, MailChimp. Más de 7 millones de personas y negocios a nivel mundial usan MailChimp para enviar sus correos electrónicos y anuncios publicitarios. More than 7 million people and businesses worldwide use MailChimp to send their emails and advertisements. Понад 7 мільйонів осіб та бізнесів у всьому світі використовують MailChimp для надсилання своїх електронних листів та рекламних оголошень. Radio Ambulante, por cierto, es uno de ellos. Radio Ambulante, by the way, is one of them. Між іншим, Radio Ambulante - один з них. Para saber más, visita mailchimp.com. To learn more, visit mailchimp.com. Дізнайтеся більше на mailchimp.com.

Y Squarespace. And Squarespace. І Squarespace. Empieza a armar tu página web hoy en Squarespace.com. Start building your website today at Squarespace.com. Commencez dès aujourd'hui à créer votre site Web sur Squarespace.com. Почніть створювати свою веб-сторінку сьогодні на Squarespace.com. Es una plataforma intuitiva, y facil de utilizar. Це інтуїтивна та легка в використанні платформа. Puedes ser como yo, un perfecto inútil en todo lo tecnologico e igual te sale bien. You can be like me, a perfect useless in everything technological and it still works out for you. Vous pouvez être comme moi, un parfait inutile dans tout ce qui est technologique et ça marche toujours pour vous. Ти можеш бути, як я, повністю безпомічним у технологічній справі, але все одно преуспіваєш. Diseños modernos, que se ven igual de bien en pantallas móviles o en tu compu. Modern designs that look just as good on mobile screens as on your computer. Сучасні дизайни, які виглядають однаково добре на мобільному пристрої або на вашому комп'ютері.

Usa el código ambulante cuando vayas a pagar para recibir un descuento de 10%. Use the walking code when you go to pay to receive a 10% discount. Utilisez le code de marche lorsque vous allez payer pour bénéficier d'une réduction de 10 %. Використовуйте код "ambulante" при оплаті, щоб отримати знижку 10%. Squarespace — Tu nueva página web te espera. Squarespace - Your new website is waiting for you. Squarespace - ваша нова веб-сторінка чекає на вас.

—- ---

Daniel Alarcón: Bueno, comencemos aquí ¿Qué hay en un nombre? Daniel Alarcón: Well, let's start here. What's in a name? Даніель Аларкон: Добре, давайте розпочнемо зі ще одного питання: що вкладено в ім'я? Es una pregunta que seguro han escuchado varias veces y de pronto, a ti te nombraron en honor a tu abuelo, o a tu abuela. It is a question that you have surely heard several times and suddenly, you were named in honor of your grandfather, or your grandmother. Це питання, безсумнівно, ви чули багато разів, і, можливо, вас назвали на честь вашого дідуся або вашої бабусі. En el caso de Ernesto Gómez… In the case of Ernesto Gómez… У випадку Ернесто Гомеса...

Ernesto Gomez: Y bueno, me ponen Ernesto pues por el Ché, no, y como símbolo de solidaridad entre los pueblos latinoamericanos, ¿no? Ernesto Gomez: Well, they call me Ernesto because of Ché, no, and as a symbol of solidarity among Latin American peoples, right? Ернесто Гомес: Ну, мене назвали Ернесто заради Че, навіть, як символу солідарності між латиноамериканськими народами, чи не так?

Daniel Alarcón: Y este detalle dice mucho del ambiente en el que Ernesto creció. Daniel Alarcón: And this detail says a lot about the environment in which Ernesto grew up. Даніель Аларкон: І ця деталь багато говорить про середовище, у якому зростав Ернесто.

Alma: Para nosotros, Ernesto Che Guevara es… Alma: For us, Ernesto Che Guevara is… Alma: Для нас Ернесто Че Гевара -…

Gabino: El símbolo más importante… Gabino: The most important symbol… Gabino: Найважливіший символ…

Alma: Un símbolo muy importante. Soul: A very important symbol. Alma: Дуже важливий символ. Entonces decidimos ponerlo Ernesto porque ese niño era el reflejo de ese internacionalismo proletario. So we decided to put him Ernesto because that child was the reflection of that proletarian internationalism. Тому ми вирішили назвати його Ернесто, оскільки ця дитина була відображенням цього пролетарського міжнародизму.

Daniel Alarcón: Estos son Alma y Gabino, los papás de Ernesto. Daniel Alarcón: These are Alma and Gabino, Ernesto's parents. Даніель Аларкон: Ось Альма і Габіно, батьки Ернесто. Son una pareja de activistas mexicanos, y el nombre que le dieron a su hijo tiene una historia mucho más complicada, con un pasado radical que Ernesto pasaría el resto de su vida tratando de entender. They are a couple of Mexican activists, and the name they gave their son has a much more complicated history, with a radical past that Ernesto would spend the rest of his life trying to understand. Вони пара мексиканських активістів, і ім'я, яке вони дали своєму синові, має глибшу історію, з радикальним минулим, яке Ернесто провів решту свого життя намагаючись зрозуміти.

Bienvenidos a Radio Ambulante, soy Daniel Alarcón. Welcome to Radio Ambulante, I'm Daniel Alarcón. Ласкаво просимо до радіо «Амбуланте», я Даніель Аларкон. Hoy “La importancia de llamarse Ernesto”… Desde San Juan, Puerto Rico, nuestro productor Luis Trelles nos cuenta. Today "The importance of being called Ernesto" ... From San Juan, Puerto Rico, our producer Luis Trelles tells us. Сьогодні "Важливість називатися Ернесто"... З Сан-Хуана, Пуерто-Рико, наш продюсер Луїс Трелес розповідає нам.

Luis Trelles: Ernesto tuvo la típica infancia feliz de un niño mexicano de la década de los 80. Luis Trelles: Ernesto had the typical happy childhood of a Mexican boy of the 80s. Луїс Трелес: Ернесто мав типове щасливе дитинство, характерне для мексиканських дітей 80-х років. Creció en la ciudad Chihuahua, al norte del país. He grew up in the city of Chihuahua, in the north of the country. Він вирос у місті Чіуауа, на півночі країни. Jugaba béisbol, se escapaba de la escuela con sus hermanos… Normal. He played baseball, he ran away from school with his brothers… Normal. Він грав у бейсбол, втікав зі школи зі своїми братами... Нічим не відзначався. Hasta que un día, cuando Ernesto tenía 10 años, sus papás lo llevaron al consultorio de un psiquiatra que era amigo de la familia. Until one day, when Ernesto was 10 years old, his parents took him to the office of a psychiatrist who was a friend of the family. Аж одного дня, коли Ернесту було 10 років, його батьки привели його до психіатра, який був другом родини.

Ernesto Gómez: Como lo recuerdo era un como un segundo piso, una oficina oscura. Ernesto Gómez: As I remember it, it was like a second floor, a dark office. Ернесто Гомес: Я пам'ятаю, що це був як другий поверх, темний кабінет. Nos sentamos los tres en un sillón largo. The three of us sat in a long armchair. Ми всі троє сіли на довгий диван.

Luis Trelles: Y el psiquiatra le empezó a hacer preguntas a Ernesto, preguntas hasta aburridas. Luis Trelles: And the psychiatrist started asking Ernesto questions, even boring questions. Луїс Треллес: І психіатр почав задавати питання Ернесто, нудні питання.

Ernesto Gómez: ¿Cómo está todo? Ernesto Gómez: How is everything? Ернесто Гомес: Як там все? ¿Cómo va la escuela? How is school going? Як там школа? ¿Cómo va el béisbol? How's the baseball? Як там бейсбол?

Luis Trelles: Ernesto no sabía por qué estaba  allí. Luis Trelles: Ernesto didn't know why he was there. Ернесто не зрозумів, чому він тут. Hasta que el psiquiatra miró a sus padres y les dijo. Until the psychiatrist looked at his parents and told them. Аж до того моменту, коли психіатр глянув на його батьків і сказав.

Ernesto Gómez: Y bueno, pues a lo que venimos… hay que decirle a Ernesto por qué está aquí, ¿no? Ernesto Gómez: Well, what we're coming to… you have to tell Ernesto why he's here, right? Ернесто Гомес: Ну добре, прийдемо до суті... треба сказати Ернесто, чому він тут, чи не так?

Luis Trelles: Entonces Alma y Gabino le dijeron la verdad. Luis Trelles: So Alma and Gabino told him the truth. Луїс Трельєс: Тоді Альма та Габіно сказали йому правду.

Alma: Que había hijos de vientre, hijos de corazón. Alma: That there were children of the womb, children of the heart. Альма: Те, що є діти від живота та діти від серця.

Ernesto Gómez: Pero que se querían igual. Ernesto Gómez: But they loved each other the same. Ернесто Гомес: Але вони любили один одного все одно. Y que pues yo era un hijo de corazón, ¿no?. And then I was a son of heart, right? І я був дитиною від серця, чи не так?

Alma: Que él tenía otro papá y otra mamá. Alma: That he had another father and another mother. А він мав іншого тата і іншу маму.

Luis Trelles: Y eso explicaba algunas cosas. Luis Trelles: And that explained some things. І це пояснювало деякі речі. Su color de piel, por ejemplo, era un poco más oscuro que el de sus hermanos. His skin color, for example, was a little darker than that of his brothers. Його колір шкіри, наприклад, був трохи темнішим, ніж в усіх його братів.

Ernesto Gómez: Y me acuerdo que los dos me abrazaron y me besaron. Ernesto Gómez: And I remember that the two of them hugged me and kissed me. Ернесто Гомес: І я пам'ятаю, як вони обоє обійняли мене і поцілували. Mi mamá siempre ha sido muy cariñosa, no, pero mi papá fue siempre un tipo muy seco, ¿no? My mom has always been very loving, no, but my dad was always a very dry guy, right? Моя мама завжди була дуже лагідна, чи не так, але мій тато завжди був дуже суворим, чи не так? no sabe dar abrazos, y como tosco, ¿no? He doesn't know how to give hugs, and he's rough, right? Він не вміє дарувати обійми і грубий, чи не так? Y tengo ese recuerdo que es uno de los recuerdos más bonitos de afecto así de los dos, no, estar en medio de mis papás y los dos abrazándome y dándome besos ¿no? And I have that memory that is one of the most beautiful memories of affection like that of the two of us, no, being in the middle of my parents and the two of them hugging me and giving me kisses, right? І я пам'ятаю, що це одна з найкращих спогадів про ласку від обох, в центрі моїх батьків і обох обіймаючи мене і цілуючи мене, чи не так?

Luis Trelles: Pero, una vez que salieron de la consulta, Ernesto trató de borrar todo esto de su cabeza. Luis Trelles: But, once they left the consultation, Ernesto tried to erase all this from his head. Луїс Трельєс: Але, як тільки вони вийшли з кабінету, Ернесто намагався видалити все це зі своєї голови. Quería volver a su vida, sin que nada cambiara. He wanted to go back to his life, without anything changing. Він хотів повернутися до свого життя, без змін.

Ernesto Gómez: Me daba un pavor enorme pensar que mis hermanos me fueran a rechazar, no, que en algún juego o una pelea de niños me sacaran eso en cara, no. Ernesto Gómez: I was terrified to think that my brothers were going to reject me, no, that in some game or a children's fight they would put that in my face, no. Ернесто Гомес: Мені жахливо було думати, що мої брати можуть відкинути мене, що в якій-небудь грі або дитячій бійці мене згадають, чи не так. «Ah no, tú cállate, tú eres adoptado, pinche negro». "Oh no, shut up, you're adopted, fucking black man." «О, ні, ти заткнись, ти прихований, чортовий негро».

Nunca lo exterioricé. I never externalized it. Я ніколи цього не висловлював. Nunca lo comenté con mis padres, ¿no?. I never discussed it with my parents, right? Я ніколи не обговорював це з моїми батьками, чи не так? Y y ni a mis hermanos nunca. And not even my brothers ever. І навіть з моїми братами ніколи. Esto es algo que yo creo que nunca le he dicho a nadie. This is something that I think I have never told anyone. Це щось, чого, я думаю, я ніколи нікому не казав. Era ese miedo a ser rechazado por mi familia. It was that fear of being rejected by my family. Була страх бути відкинутим моєю родиною.

Luis Trelles: Pero Alma y Gabino tenían que decirle toda la verdad por razones que serán más claras un poco más adelante. Luis Trelles: But Alma and Gabino had to tell him the whole truth for reasons that will become clearer a little later. Луїс Треллес: Але Альма та Габіно мусіли розповісти йому всю правду з певних причин, які стануть зрозумілі трохи пізніше. Entonces un día decidieron montarlo en el carro de la familia y salir de paseo. Then one day they decided to ride him in the family car and go for a walk. Тоді одного дня вони вирішили посадити його в сімейну машину і поїхати на прогулянку. Querían hablar con Ernesto a solas. They wanted to talk to Ernesto alone. Вони хотіли поговорити з Ернесто на самоті.

Ernesto Gómez: El recuerdo que tengo de ese momento es como en cámara lenta. Ernesto Gómez: The memory I have of that moment is like in slow motion. Ернесто Гомес: Спогад, який я маю з того моменту, як у повільну зйомку. Es cómo ir en el, digamos en el carro,  mis papás iban en frente, yo iba sentado atrás en el medio. It's how to go in the, let's say in the car, my parents were in the front, I was sitting in the back in the middle. Це як їхати, скажімо, у машині, мої батьки були з впереді, я сидів ззаду в середині. Y de manera sincronizada, ¿no?, mis papás voltean al mismo tiempo a verme. And in a synchronized way, right? My parents turn at the same time to see me. І синхронно, правда?, мої батьки обертаються одночасно дивитися на мене. Y ahí yo supe, ¿no?, «híjole, aquí viene algo», ¿no?. And there I knew, right? "Boy, here comes something", right? І тут я зрозумів, млин, щось наближається, чи не так?

Alma: Y le dijimos «bueno, este, no nos has preguntado nada.» Alma: And we said "well, this one, you haven't asked us anything." Альма: І ми сказали йому, "слухай, ти нам нічого не запитав."

Ernesto Gómez: ¿No quieres saber nada? Ernesto Gómez: Don't you want to know anything? Ернесто Гомес: Тобі не цікаво дізнатися щось? ¿No quieres saber quienes son tus papás? Don't you want to know who your parents are? Тобі не цікаво, хто твої батьки? Y me acuerdo, o sea, mi sentimiento es: no, no quiero saber ni me importa, no. And I remember, I mean, my feeling is: no, I don't want to know or care, no. І я пам'ятаю, отже, мої почуття: ні, я не хочу знати і мені це не важливо, ні.

Luis Trelles: Pero Ernesto no dijo que no, se quedó callado y Alma y Gabino le hablaron de un hombre que había vivido con la familia unos años atrás. Luis Trelles: But Ernesto didn't say no, he kept quiet and Alma and Gabino told him about a man who had lived with the family a few years ago. Луїс Треллес: Але Ернесто не сказав "ні", він просто мовчав, і Альма та Габіно розповіли йому про чоловіка, який жив з родиною кілька років тому. Ernesto se acordaba de este hombre y lo recordaba como “Mone”. Ernesto remembered this man and remembered him as “Mone”. Ернесто пам'ятав цього чоловіка і називав його "Моне".

Ernesto Gómez: Mira yo de niño hubo un momento que vivió este muchacho que se llamaba Mone que no tenía manos, que eso lo tengo muy clarito que tenía…y que tenía el rostro medio desfigurado. Ernesto Gómez: Look, as a child, there was a moment that this boy called Mone lived who had no hands, that I have it very clear that he had ... and that his face was half disfigured. Ернесто Гомес: Подивися, як я був маленьким хлопчиком, був момент, коли жив цей хлопець на ім'я Моне, у якого не було рук, це я маю дуже чітко у своїй пам'яті, і у нього було якесь спотворене обличчя. Y que jugaba conmigo a los bomberos en el patio. And that he played firefighters with me in the yard. І він грав зі мною в пожежників на подвір'ї.

Luis Trelles: Cuando Ernesto cumplió cuatro años, este hombre sin manos y con la cara llena de cicatrices desapareció de su vida. Luis Trelles: When Ernesto turned four, this man with no hands and a scarred face disappeared from his life. Луїс Треллес: Коли Ернесто виповнилося чотири роки, цей чоловік без рук і з ликом, що був усипаний шрамами, зник з його життя. Y ahora Alma y Gabino le estaban diciendo que Mone era su papá. And now Alma and Gabino were telling her that Mone was her dad. А зараз Альма та Габіно кажуть йому, що Моне - його батько.

Ernesto Gómez: Y me acuerdo que los dos se quedaron muy serios y que me dijeron: bueno Ernesto, este, esto no lo puede saber nadie,  Mone era un guerrillero que luchaba por la independencia de Puerto Rico, y lo estaban buscando los gringos para meterlo en la cárcel. Ernesto Gómez: And I remember that they were both very serious and they told me: well Ernesto, uh, nobody can know this, Mone was a guerrilla who fought for the independence of Puerto Rico, and the gringos were looking for him to put him in jail. Ернесто Гомес: І я пам'ятаю, що вони обидва стали дуже серйозними і сказали мені: добре, Ернесто, ви знаєте, цього не повинна знати ніхто, Моне був повстанцем, який боровся за незалежність Пуерто-Ріко, його шукали американці, щоб посадити його у в'язницю. Y estuvo viviendo con nosotros un tiempo escondido. And he was living with us for a while in hiding. І він жив з нами трохи приховано. Y ya se fue. And it's gone. І вже пішов.

Luis Trelles: Ernesto había escuchado de Puerto Rico antes, pero si le hubieran puesto un mapa en frente, no hubiera podido encontrarlo. Luis Trelles: Ernesto had heard of Puerto Rico before, but if they had put a map in front of him, he wouldn't have been able to find it. Луїс Трельєс: Ернесто вже чув про Пуерто-Ріко раніше, але якби йому поставили карту перед очима, він не зміг би його знайти.

Ernesto Gómez: Yo lo que sabía de Puerto Rico yo creo que era muy poco, que era una colonia de los Estados Unidos y que había un movimiento  por liberarlo, no. Ernesto Gómez: What I knew about Puerto Rico I think was very little, that it was a colony of the United States and that there was a movement to free it, no. Ернесто Гомес: Що ж, я знаю про Пуерто-Ріко дуже мало, що воно є колонією Сполучених Штатів і що є рух за його звільнення, так. Quizá me lo imaginaba así, que era esta isla infeliz de gente sometida bajo el yugo de los militares norteamericanos, ¿no? Maybe I imagined it that way, that it was this unhappy island of people subjected under the yoke of the US military, right? Можливо, я уявляв собі, що це щасливий острів з покірною людністю під тягарем американських військових, чи не так?

Luis Trelles: Era una visión romántica de la isla. Луїс Трельєс: Це було романтичне бачення острова. En esa época, Puerto Rico ya llevaba más de 9 décadas siendo un territorio de los Estados Unidos. At that time, Puerto Rico had already been a territory of the United States for more than 9 decades. На той час, Пуерто-Ріко уже понад 9 десятиріч діяло як територія Сполучених Штатів. Y durante todo ese tiempo, distintos grupos habían tratado de liberar a la isla a través de la lucha armada. And during all that time, different groups had tried to liberate the island through armed struggle. І протягом усього цього часу різні групи намагалися звільнити острів через збройну боротьбу.

El padre biológico de Ernesto había sido parte de uno de estos grupos. Біологічний батько Ернесто був частиною однієї з цих груп. Y su mamá biológica también. І його біологічна мати теж. Alma y Gabino le mostraron unas fotos de ella en una prisión, y le dijeron. Alma and Gabino showed him some pictures of her in a prison, and told him. Альма і Габіно показали йому кілька фотографій, і сказали:

Ernesto Gómez: Ella es Dylcia, es tu mamá. Ернесто Гомес: Це Дільсія, це твоя мама. Está luchando por la independencia de su país y la agarraron, la metieron a la cárcel, y por eso estás tú con nosotros. She is fighting for the independence of her country and they caught her, they put her in jail, and that is why you are with us. Вона бореться за незалежність своєї країни і її схопили, посадили в тюрму, і тому ти з нами.

Luis Trelles: Dylcia Pagán cumplía una condena de 55 años en una cárcel de San Francisco, en Estados Unidos. Luis Trelles: Dylcia Pagán was serving a 55-year sentence in a San Francisco prison in the United States. Луїс Трельєс: Дільсія Паган відбувала 55-річне ув’язнення у в’язниці в Сан-Франциско, США.

Ernesto solo tenía 10 años y no entendía nada… Ernesto was only 10 years old and did not understand anything ... Ернесто був всього 10 років і нічого не розумів...

Ernesto Gómez: Me acuerdo sentirme como desubicado. Ernesto Gómez: I remember feeling out of place. Ернесто Гомес: Я пам'ятаю, що почувався незрозумілим. Como estar en un limbo y decir «wow,  entonces qué va a pasar conmigo, no, ahora». Like being in limbo and saying "wow, then what's going to happen to me, no, now." Ніби знаходитися в лімбі і казати "Вау, тоді що станеться зі мною тепер". Y después de eso, inmediatamente después, me dicen, “¿y te gustaría conocerlos?”. And after that, immediately after, they say to me, “and would you like to meet them?”. І після цього, одразу після цього, мені кажуть: "А чи хотів би ти їх познайомити?".

Luis Trelles: Esa era la pregunta. Luis Trelles: That was the question. Луїс Трельєс: Ось це й питання. Y aunque estaba confundido, Ernesto sí tenía algo muy claro ¿Conocerlos? And although he was confused, Ernesto did have something very clear. Know them? І хоча Ернесто був збентежений, в нього було дуже чітко: Познайомитися?

Ernesto Gómez: ¿Para qué? Ernesto Gómez: What for? Ернесто Гомес: Навіщо? Pues tenía a mis papás, tenía una vida super feliz, para qué conocerlos, ¿no? Well, I had my parents, I had a super happy life, why meet them, right? Ну, я мав моїх батьків, мав дуже щасливе життя, нащо мені їх знати, чи не так? Pero bueno sabía que no era algo que podía decir que no. But hey, I knew it wasn't something I could say no. Але я знаю, що це не щось, що можна відмовитися сказати.

Luis Trelles: No hay manera de contarle a un hijo estas cosas sin que sea… complicado… pero Alma y Gabino no tenían otra opción. Luis Trelles: There is no way to tell a child these things without it being… complicated… but Alma and Gabino had no other option. Луїс Трельєс: Немає способу розповісти дитині такі речі без ускладнень, але Альма і Габіно не мали іншого вибору. La madre biológica de Ernesto estaba pidiendo verlo. Ernesto's biological mother was asking to see him. Біологічна мати Ернесто просила його побачити. Y ellos tenían que decirle toda la verdad antes de llevarlo a conocerla. And they had to tell him the whole truth before taking him to meet her. І їм потрібно було розповісти йому всю правду, перш ніж відвести його до неї.

Entonces, en diciembre de 1989, cuando Ernesto estaba a punto de cumplir 11 años, viajó junto a toda su familia a San Francisco para conocer a Dylcia. Тоді, у грудні 1989 року, коли Ернесто майже виповнилося 11 років, він разом зі всією своєю родиною подорожував до Сан-Франциско, щоб познайомитися з Дільсією.

Y para entender por qué Dylcia estaba en una prisión federal, hay que entender que, en los años 70, ella formó parte de las Fuerzas Armadas de Liberación Nacional, mejor conocida como la FALN. And to understand why Dylcia was in federal prison, you have to understand that, in the 1970s, she was part of the Armed Forces of National Liberation, better known as the FALN. Щоб зрозуміти, чому Дільсія перебувала в федеральній в'язниці, потрібно зрозуміти, що в 70-х роках вона була членом Національних збройних сил визволення, краще відомих як FALN.

Noticiero: Fuerzas Armadas de Liberación Nacional, FALN, es la organización clandestina a la que pertenecen las independentistas acusadas de robo de autos, de la fabricación de explosivos. Вісті: Національні збройні сили визволення, FALN - секретна організація, до складу якої входять незалежниці, звинувачені в крадіжці автомобілів, виготовленні вибухівок.

Luis Trelles: La FALN era una organización clandestina que se dedicaba a poner bombas en edificios públicos de Chicago y Nueva York. Луїс Трельєс: FALN була секретною організацією, яка займалася підривом публічних будівель у Чикаго і Нью-Йорку. Lo hacían para exigir la independencia de Puerto Rico. They did it to demand the independence of Puerto Rico. Вони робили це, щоб вимагати незалежності Пуерто-Рико. El grupo comenzó en 1973, y sus miembros eran hijos de emigrantes puertorriqueños en Estados Unidos, gente que se había enfrentado a mucha pobreza y discriminación. Група з'явилася в 1973 році, і її члени були дітьми емігрантів із Пуерто-Рико в Сполучених Штатах, людьми, які зазнали багато бідності і дискримінації. Estaban convencidos de que si era para liberar a Puerto Rico, el fin justificaba los medios. Вони були переконані, що якщо це допоможе звільнити Пуерто-Рико, то кінець виправдовує засоби.

Pero en 1980, luego de haber detonado docenas de bombas que ocasionaron 5 muertes accidentales, la organización se detuvo casi por completo. But in 1980, after having detonated dozens of bombs that caused 5 accidental deaths, the organization almost completely stopped. Але в 1980 році, після того, як вони підривали десятки бомб, внаслідок чого загинуло 5 людей, організація майже повністю зупинилась. En un operativo inesperado, la policía arrestó a 11 miembros del grupo en Chicago, y la mamá de Ernesto estaba entre los arrestados. In an unexpected operation, police arrested 11 members of the group in Chicago, and Ernesto's mother was among those arrested. У несподіваній операції поліція заарештувала 11 членів групи в Чикаго, а мати Ернесто була серед затриманих.

Noticiero: Fueron encontradas culpables bajo el cargo de conspiración sediciosa, de querer derrocar al gobierno de los Estados Unidos mediante el uso de la fuerza. News: They were found guilty on charges of seditious conspiracy to overthrow the U.S. government through the use of force. Вісті: Вони були знайдені винними у змові зради, у спробі повалити уряд Сполучених Штатів силою. Aquí en esta prisión federal cumplen entre 35 y 97 años de cárcel. Here in this federal prison they serve between 35 and 97 years in prison. В цій федеральній в'язниці вони відбувають від 35 до 97 років ув'язнення.

Luis Trelles: Ernesto tenía menos de dos años cuando arrestaron a Dylcia. Луїс Трельєс: Ернесто був менш ніж два роки, коли заарештували Дільсію. Y al día de hoy aún no está 100% seguro de cómo fue que llegó a México. And to this day he is still not 100% sure how he got to Mexico. І до сьогодні він не зовсім впевнений, як саме потрапив в Мексику. Pero sí sabe una cosa: los miembros de la FALN que quedaron libres lo protegieron. But he does know one thing: the freed FALN members protected him. Але він знає одне: члени FALN, які залишилися на волі, захищали його.

Ernesto Gómez: Y sé que me tuvieron escondiendo por varias partes de Estados Unidos, hasta que a finalmente yo termino en Chihuahua, México. Ernesto Gómez: And I know that they had me hiding in various parts of the United States, until I finally ended up in Chihuahua, Mexico. Ернесто Гомес: І я знаю, що вони ховали мене в різних частинах Сполучених Штатів, доки нарешті я не опинився в Чіуауа, Мексика.

Luis Trelles: En Chihuahua, Alma y Gabino pertenecían a una organización política que tenía contactos con la FALN. Луїс Трельєс: У Чіуаухуа Альма і Габіно були членами політичної організації, яка мала контакти з ФАЛН.

Gabino: Ellos hablaron con la dirigencia de nuestra organización para el apoyo. Gabino: They talked to the leadership of our organization for support. Габіно: Вони говорили з керівництвом нашої організації для отримання підтримки. Y es la forma en que él llega con nosotros. And it is the way he reaches out to us. І ось він приходить до нас. Nosotros éramos un matrimonio recientemente casados que todavía no teníamos hijos. We were a recently married couple who still had no children. Ми були щойно одруженими парою, яка ще не мала дітей.

Luis Trelles: Ernesto había nacido con otro nombre en Nueva York, pero Alma y Gabino le crearon una identidad completamente distinta en Chihuahua. Луїс Трельєс: Ернесто народився з іншим ім'ям в Нью-Йорку, але Альма і Габіно створили йому зовсім іншу ідентичність в Чіуаухуа.

Dylcia se convirtió en una prisionera política, condenada por conspiración sediciosa contra los Estados Unidos. Dylcia became a political prisoner, convicted of seditious conspiracy against the United States. Дилсия стала политической заключенной, осужденной за подстрекательство к заговору против Соединенных Штатов. Дильсія стала політичною в'язницею, засудженою за змову змови проти Сполучених Штатів. En 1989 ya llevaba presa 8 años, y estaba desesperada por volver a ver al bebé que había dejado en manos de la FALN. In 1989 she had already been imprisoned for 8 years, and she was desperate to see the baby she had left in the hands of the FALN again. У 1989 році їй вже виповнилося 8 років в тюрмі, і вона була безнадійною повернутися до дитини, яку залишила в руках ФАЛН.

Desde que aterrizó en San Francisco, Ernesto estuvo en un estado constante de alerta. Ever since he landed in San Francisco, Ernesto was in a constant state of alert. З моменту приземлення в Сан-Франциско, Ернесто перебував у постійному стані тривоги. Desde chiquito le habían dicho que Estados Unidos era el enemigo, y ahora que estaba allí se imaginaba lo peor. Since he was little he had been told that the United States was the enemy, and now that he was there he imagined the worst. Вже з дитинства йому казали, що Сполучені Штати - це ворог, і тепер, коли він тут, він уявляв собі найгірше.

Ernesto Gómez: El pavor que yo tenía era que me fuera a secuestrar el gobierno de Estados Unidos. Ernesto Gómez: The fear I had was that the United States government was going to kidnap me. Ернесто Гомез: Я мав страх, що влада США похапає мене в полон. Y fue un miedo que tuve mucho tiempo, a que me fuera a agarrar el gobierno de los Estados Unidos y no me dejara regresar a México. And it was a fear that I had for a long time, that the United States government would seize me and not let me return to Mexico. І це був страх, який я тривалий час мав - що влада Сполучених Штатів затримає мене і не дозволить повернутися в Мексику.

Luis Trelles: Para poder entrar a la prisión, Ernesto se hizo pasar por un sobrino político de Dylcia. Luis Trelles: In order to enter the prison, Ernesto posed as Dylcia's nephew-in-law. Щоб потрапити до в'язниці, Ернесто представився племінником Дильсії. Tuvo que ir sin Alma y Gabino, porque ellos no aparecían en la lista de visitantes. He had to go without Alma and Gabino, because they were not on the visitor's list. Йому довелося піти без Альми і Габіно, оскільки їх не було у списку відвідувачів. Unos amigos de Dylcia que sí estaban en la lista lo acompañaron. Some of Dylcia's friends who were on the list accompanied him. Друзі Дильсії, які були в списку, супроводили його. Ernesto se acuerda que cuando entró al área de visita, lo que encontró fue un cuarto frío y grande. Ernesto remembers that when he entered the visiting area, what he found was a large, cold room. Ернесто пам'ятає, що, коли він увійшов до зони відвідування, він знайшов холодну і велику кімнату.

Ernesto Gómez: Y ahí es que llaman al prisionero por un altoparlante. Ernesto Gómez: And that's when they call the prisoner through a loudspeaker. Ернесто Гомез: І туди на високогучне пристроєння викликають в'язня.

88971-024, ese era el número de Dylcia. 88971-024, that was Dylcia's number. 88971-024, це був номер Дильсії.

Luis Trelles: Unos minutos después, Dylcia entró al área de visita… y recuerda perfectamente el momento en que volvió a ver a su hijo. Luis Trelles: A few minutes later, Dylcia entered the visiting area... and she perfectly remembers the moment she saw her son again. Через кілька хвилин Дильсія увійшла до зони відвідування... і вона добре пам'ятає момент, коли знову побачила свого сина. Esta es Dylcia: Це Дильсія:

Dylcia: Cuándo entré vi a esa cara, dije: wow, ese es mi bebé. Dylcia: When I walked in I saw that face, I said: wow, that's my baby. Дильсія: Коли я увійшла, я побачила цю обличчя і сказала: вау, це моє дитя.

él me miro, nos miramos, yo lo cogí por las manos… era como cuando el bebé nace. he looked at me, we looked at each other, I took him by the hands… it was like when the baby is born. Він на мене подивився, ми переглянулися, я схопив його за руки... це було, як коли дитина народжується.

Ernesto Gómez:  Me abrazó y me apretó y me abrazaba y era este llanto que te sale como del fondo del alma, no. Ernesto Gómez: He hugged me and squeezed me and hugged me and it was this crying that comes out of the bottom of your soul, no. Ернесто Гомес: Він обійняв мене і стиснув, і продовжував обіймати із цим плачем, що виходить з глибини душі, ніби. Y me sobo, y me revisó las orejas. And he rubbed me, and checked my ears. Він потер мене і перевірив мої вуха. Me levantó la camisa y me revisó la espalda y me revisó la panza. He lifted my shirt and checked my back and checked my belly. Він підняв мою сорочку й перевірив спину й живіт. Y me recuerdo que no se sentía mal que me estuviera revisando. And I remind myself that it didn't feel bad that he was checking up on me. І я пам'ятаю, що мені не було неприємно, коли він мене обстежував. O sea, era como un cariño que sentía genuino de una madre a su hijo. In other words, it was like a genuine affection that I felt from a mother to her child. Тобто, це було як справжня турбота, яку мати відчуває до свого сина. Y con la ilusión de que era bonito conocerla, no, y de estar juntos. And with the illusion that it was nice to meet her, no, and to be together. І бажання познайомитися з нею було чудовим, і бути разом, ні, і бути разом.

Luis Trelles: Tan pronto vió a Dylcia toda la tensión que tenía se fue. Luis Trelles: As soon as he saw Dylcia, all the tension he had was gone. Луїс Треллес: Як тільки він побачив Дильсію, вся напруга, яка була в нього, зникла. El parecido entre los dos era obvio. The resemblance between the two was obvious. Схожість між ними була очевидною. Tenían los mismos ojos grandes, el mismo tono de piel. Вони мали ті самі великі очі, той самий відтінок шкіри.

Ernesto Gómez: O sea, el recuerdo que tengo y lo que me puedo acordar es sentirme bien conmigo mismo. Ernesto Gómez: In other words, the memory I have and what I can remember is feeling good about myself. Ернесто Гомес: Тобто, моє спогад залишився тим, що я відчував себе добре з собою. Es como un regocijo, fue como sentir un tipo de conexión, y más para mí físicamente, no, ver que me parezco a alguien. It's like a joy, it was like feeling a kind of connection, and more for me physically, no, seeing that I look like someone. Це була якась радість, це було, як почути зв'язок, і особливо для мене фізично, ні, бачити, що я схожий на когось.

Luis Trelles:  La visita acabó poco después y Ernesto se despidió con una promesa: que la volvería a ver pronto. Luis Trelles: The visit ended shortly after and Ernesto said goodbye with a promise: that he would see her again soon. Луїс Треллес: Візит закінчився через деякий час, і Ернесто прощався з обіцянкою повернутися скоро.

Al verano siguiente Ernesto volvió a viajar. The following summer Ernesto traveled again. Наступного літа Ернесто знову вирушив у подорож. Esta vez iba a Cuba, con toda su familia, porque allí estaba Mone, su papá biológico. This time he was going to Cuba, with all his family, because Mone, his biological father, was there. Цього разу він поїхав до Куби з усією своєю родиною, тому що там був Моне, його біологічний батько. Mone era un refugiado político, era un invitado del gobierno de Fidel Castro. Mone was a political refugee, he was a guest of Fidel Castro's government. Моне був політичним біженцем, його запросив уряд Фіделя Кастро.

Ernesto Gómez: Yo lo vi, corrí, lo abracé, emocionado, osea yo estaba contento de verlo. Ernesto Gómez: I saw him, I ran, I hugged him, excited, I mean, I was happy to see him. Ернесто Гомес: Я його побачив, відібіг, обійняв його, збуджений, я був радий його бачити.

Luis Trelles: Cuando Ernesto lo volvió a ver en Cuba, Mone todavía llevaba las cicatrices de una bomba que le explotó una década antes. Luis Trelles: When Ernesto saw him again in Cuba, Mone still bore the scars of a bomb that exploded a decade earlier. Луїс Треллес: Коли Ернесто зустрівся з Моне ще раз на Кубі, Моне все ще мав шрами від вибуху десяток років тому.

Ernesto Gómez: Yo me acuerdo de estar abrazado con él así como, acurrucado y me dijo «yo soy Mone». Ernesto Gómez: I remember hugging him like that, snuggling up and he told me "I'm Mone." Ернесто Гомес: Я пам'ятаю, що ми обіймалися, вкриваючись, і він сказав мені: "Я Моне". Y le dije «sí sé, sí sé que eres Mone». And I said "yes I know, yes I know you are Mone". І я відповів: "Так, я знаю, ти Моне". Y me acuerdo, fue un momento de sentirme muy seguro y especial. And I remember, it was a moment of feeling very safe and special. І я пам'ятаю, це був момент, коли я почувався дуже безпечним і особливим.

William: Fue después de casi 10 años que no lo veía. William: It was after almost 10 years that I had not seen him. Вільям: Це було після майже 10 років, коли я не бачив його. Me conoció oficialmente como su papá. He officially knew me as his dad. Він офіційно зустрівся зі мною як своїм батьком.

Luis Trelles: El nombre real de Mone es William Morales. Луїс Треллес: Справжнє ім'я Моне - Вільям Моралес. Durante los años 70 fue el diseñador de bombas de la FALN… hasta 1978, cuando ocurrió un accidente mientras armaba un explosivo en un apartamento de  Nueva York. Протягом 70-х років він був конструктором бомб ФАЛН ... аж до 1978 року, коли сталися вибух на тлі, коли він готував вибуховий пристрій в апартаментах у Нью-Йорку.

William: Explotó un artefacto, y… perdí parte de las manos, me desfiguré parte de la cara, y fui capturado, y fui encarcelado. William: A device went off, and… I lost part of my hands, I disfigured part of my face, and I was captured, and I was imprisoned. Вільям: Вибухнув пристрій, і ... я втратив частину рук, покалічив частину обличчя, був заарештований і посаджений до в'язниці.

Luis Trelles: En 1980, unas semanas después de su juicio, algo inesperado sucedió. Luis Trelles: In 1980, a few weeks after his trial, something unexpected happened. Луїс Треллес: В 1980 році, через кілька тижнів після суду, сталося щось непередбачуване. Los guardias del hospital carcelario donde William estaba internado hicieron un conteo de los prisioneros, y cuando llegaron a la cama de William. The guards at the prison hospital where William was held counted the prisoners, and when they reached William's bed. Сторожі в'язниці-лікарні, де перебував Вільям, перераховували в'язнів, і коли дійшли до ліжка Вільяма.

Ernesto Gómez: Y levantan las sábanas y ven que debajo de las sábanas lo que hay son unas almohadas. Ernesto Gómez: And they lift the sheets and see that there are some pillows under the sheets. Ернесто Гомес: Вони підняли простирадла і побачили під простирадлами підушки. Y que hay una ventana abierta y hay vendajes colgando de la ventana ¿no? And that there is an open window and there are bandages hanging from the window, right? І що там відчинено вікно і поруч висять пов'язки, чи не так?

Luis Trelles: William se escapó, y aunque no quiso hablar conmigo sobre los detalles de  su fuga, su hijo sí ha escuchado las historias y me dijo que William logró escaparse por un séptimo piso. Luis Trelles: William escaped, and although he didn't want to talk to me about the details of his escape, his son has heard the stories and told me that William managed to escape through the seventh floor. Луїс Треллес: Вільям втік, і хоча він не хотів розмовляти зі мною про подробиці свого втечі, його син почував історії і сказав мені, що Вільям зміг втечі з сьомого поверху. Se había escapado sin manos, usando una soga hecha de vendajes. He had escaped without hands, using a rope made of bandages. Він втік без рук, використовуючи веревку, зроблену з пов'язок.

Ernesto Gómez:  Y desaparece de la faz de la tierra. Ernesto Gómez: And it disappears from the face of the earth. Ернесто Гомес: І зник з лиця Землі. Se convierte automáticamente en el hombre más buscado por el FBI. He automatically becomes the most wanted man by the FBI. Він автоматично став найбільш розшукуваним чоловіком ФБР.

William estuvo escondido por mucho tiempo. William was in hiding for a long time. Вільям переховувався довгий час. Lo ayudaba una red extensa de organizaciones de izquierda a ambos lados de la frontera entre Estados Unidos y México. He was aided by an extensive network of left-wing organizations on both sides of the US-Mexico border. Йому допомагала широка мережа лівих організацій по обидва боки кордону між США і Мексико. Así fue cómo acabó en la casa de Alma y Gabino, donde también estaba su hijo. That's how he ended up at Alma and Gabino's house, where his son was also. Так він опинився в будинку Алми і Габіно, де також був його син.

Luego de pasar un tiempo en Chihuahua, William siguió su paso por México con un grupo de Zapatistas. After spending some time in Chihuahua, William continued his journey through Mexico with a group of Zapatistas. Після проведення певного часу в Чіуауа Вільям продовжив свою подорож по Мексиці з групою запатистів. Eventualmente pasó tiempo en una cárcel mexicana y luego de eso, Cuba le ofreció asilo político. He eventually spent time in a Mexican jail and after that, Cuba offered him political asylum. Згодом він провів час у мексиканській в'язниці, а після цього Куба запропонувала йому політичний притулок. Y así fue como llegó a la isla. And that's how he came to the island. І ось як він потрапив на острів. Es una vida de película. It's a movie life. Це як у фільмі життя. Una vida que lo había llevado lejos del hijo que él conocía por otro nombre. A life that had taken him away from the son he knew by another name. Життя, яке забрало його далеко від сина, якого він знаходив під іншим іменем.

William: Él está registrado como Guillermo Sebastián Morales, ¿no? Вільям: Його зареєстровано як Гільєрмо Себастьян Моралес, чи не так? En su acto de nacimiento norteamericano y todo eso. On his American birth certificate and all that. В акті народження американця і все таке. Eso no se le puede quitar. That can't be taken away. Цього не можна забрати.

Luis Trelles: Por eso hubo un poco de confusión cuando Ernesto se quedó con William en La Habana. Luis Trelles: That's why there was a bit of confusion when Ernesto stayed with William in Havana. Луїс Треллес: Тому було трохи плутанини, коли Ернесто залишився з Вільямом у Гавані.

Ernesto Gómez: la primer mañana que me levantó me dijo Guillermo, ¡Guillermo! Ернесто Гомес: першого ранку, коли він піднявся, він сказав мені Гільєрмо, Гільєрмо! Y yo, ay… Me acuerdo que me estuvo llamando y que fue y me dijo Guillermo, y  dijo Ernesto, y ahí reaccioné. And I, oh… I remember that he was calling me and that he went and told me Guillermo, and said Ernesto, and that's when I reacted. А я, от… Пам'ятаю, він продовжував викликати мене і сказав Гільєрмо, і сказав Ернесто, і тоді я зреагував. ¡Ah porque no me haces caso si tú eres Guillermo! Oh why don't you pay attention to me if you're Guillermo! О, тому ти не слухаєш мене, якщо ти Гільєрмо!

Luis Trelles: Por primera vez Ernesto se daba cuenta de que tenía dos nombres totalmente distintos. Luis Trelles: For the first time, Ernesto realized that he had two completely different names. Луїс Треллес: Вперше Ернесто зрозумів, що у нього були два абсолютно різні імена. Y que cada nombre tenía su propio pasado y su propia historia. And that each name had its own past and its own history. І що кожне ім'я мало свою власну минулу і свою власну історію.

Y él, en este momento, no quería ser Guillermo. And he, at this moment, did not want to be Guillermo. І в цей момент він не хотів бути Гільєрмо.

Ernesto Gómez: En teoría en los papeles ahí, pero yo nunca fui Guillermo. Ernesto Gómez: In theory in the papers there, but I was never Guillermo. Ернесто Гомес: Теоретично на паперах, але я ніколи не був Гільєрмо. Y… pero ese fue como mi primer choque de la cuestión de identidad, ¿no? And… but that was like my first shock of the identity thing, wasn't it? І… але це було моїм першим зіткненням з питанням ідентичності, чи не так?

Luis Trelles: Ernesto volvió a Chihuahua exhausto. Луїс Треллес: Ернесто повернувся до Чіуауа виснаженим. El tiempo que pasó en Cuba lo dejó agotado física y emocionalmente. The time he spent in Cuba left him physically and emotionally exhausted. Час, який він провів у Кубі, зморив його фізично і емоційно. En menos de un año había conocido a sus papás biológicos, dos personas desconocidas para él que lo obligaron a cuestionarse todo lo que sabía de sí mismo. In less than a year he had met his biological parents, two people unknown to him who forced him to question everything he knew about himself. За менш ніж рік він познайомився зі своїми біологічними батьками, двома незнайомими людьми, що змусили його питати себе все, що він знає про себе.

Ernesto estaba por cumplir 12 años, y a partir de ese momento su vida se dividió. Ernesto was about to turn 12, and from that moment his life was divided. Ернесто мав майже 12 років, і з того моменту його життя поділилося. Los cuatro adultos que decidían su futuro se pusieron de acuerdo: Ernesto iba a pasar el año escolar en Chihuahua, como siempre, y luego iría a San Francisco a visitar a Dylcia durante las Navidades, y los veranos viajaría a Cuba para ver a William. The four adults who decided his future agreed: Ernesto was going to spend the school year in Chihuahua, as always, and then he would go to San Francisco to visit Dylcia during Christmas, and in the summers he would travel to Cuba to see William. Чотири дорослі, що вирішували його майбутнє, взгодилися: Ернесто проведе навчальний рік у Чіуауа, як зазвичай, а потім поїде до Сан-Франциско, щоб відвідати Дільсію на Різдво, а літами він їздитиме до Куби, щоб побачити Вільяма.

Fue una rutina anual que Ernesto repitió hasta cumplir 15 años y durante todo ese tiempo intentó de acercarse más a Dylcia. It was an annual routine that Ernesto repeated until he was 15 years old and during all that time he tried to get closer to Dylcia. Це була щорічна рутина, яку Ернесто повторював до 15 років, і протягом усього цього часу він намагався наблизитися до Дільсії.

Porque la verdad era que, para Ernesto, querer a Dylcia se sentía como una obligación. Because the truth was that, for Ernesto, loving Dylcia felt like an obligation. Бо, насправді, для Ернесто, любити Дільсію відчувалося як обов'язок.

Ernesto Gómez: Emocionalmente no sentía esa conexión de que era mi mamá. Ernesto Gómez: Emotionally I didn't feel that connection that she was my mother. Ернесто Гомес: Емоційно я не відчував цей зв'язок, що вона моя мама. Pero sentía que lo correcto es que era mi verdadera madre, no. But I felt that the correct thing is that it was my real mother, no. Але відчував, що правильно було вважати її своєю справжньою матір'ю, ні.

Luis Trelles: ¿Por qué querías quererla como una madre? Luis Trelles: Why did you want to love her like a mother? Луїс Треллес: Чому ти хотів любити її як свою матір?

Ernesto Gómez: Ay pinche Luis, porque pues no sé. Ernesto Gómez: Oh click Luis, because well I don't know. Ернесто Гомес: О, черт Луїс, тому що, ну, я не знаю. Pues porque era mi mamá y era esta heroe que se había sacrificado por una causa de la independencia de Puerto Rico, no. Well, because it was my mother and she was this hero who had sacrificed herself for a cause of the independence of Puerto Rico, no. Тому що вона була моєю мамою, і це був герой, який жертвував для каузи незалежності Пуерто-Рико, ні. Y yo tenía que aprender a aceptar eso y como a sentirlo, no. And I had to learn to accept that and how to feel it, no. І мені потрібно було навчитися приймати це і відчувати, ні.

Luis Trelles: Y Alma y Gabino también querían que su hijo lo sintiera. Luis Trelles: And Alma and Gabino also wanted their son to feel it. Луїс Треллес: Алма і Габіно також хотіли, щоб їх син це почував. En un momento dado, le dijeron que sería bueno que se fuera a vivir un rato a San Francisco para que pudiera pasar más tiempo con Dylcia. At one point, they told her that it would be good if she went to live in San Francisco for a while so that she could spend more time with Dylcia. В певний момент вони сказали йому, що було б добре, якби він жив трохи в Сан-Франциско, щоб мати більше часу з Дільсією.

Alma: Yo le dije «yo prefiero que ahorita me estés reclamando, que te presioné un poco para ir a ver a tu mamá, a que nos reclamaras que no te permitimos conocerla y estar con ella» Alma: I told her "I'd rather you complain to me right now, that I pressured you a little to go see your mother, than that you complain that we didn't allow you to meet her and be with her" Алма: Я сказала йому: "Я більше хочу, щоб ти нагадував мені, що я трохи тебе примушувала піти відвідати свою маму, ніж те, що ти нарікав, що ми не дозволяли тобі знайомитися з нею і бути з нею".

Luis Trelles: Y luego de estar tres años viajando a San Francisco constantemente, Ernesto empezó a jugar con la idea de quedarse por allá. Luis Trelles: And after three years of constantly traveling to San Francisco, Ernesto began toying with the idea of staying there. Луїс Треллес: Після того, як протягом трьох років постійно подорожував до Сан-Франциско, Ернесто почав гратися з думкою залишитися там.

Ernesto Gómez:  Había una cuestión de también ir a Estados Unidos a vivir en el primer mundo. Ernesto Gómez: There was a question of also going to the United States to live in the first world. Ернесто Гомес: Було питання також про переїзд до Сполучених Штатів, щоб жити в першому світі. De salirme de Chihuahua. Покинути Чіуауа. Era un poco el sueño americano que ves en las películas de estar en high school y juegas football americano y las cheerleaders son tus novias y ah, y las fiestas, esa fantasía de adolescente de ser el cool de la escuela y todo. Це був трохи американський сон, який ти бачиш у фільмах, бути в хайскулі, грати в американський футбол і як твоїй дівчині бути чирлідеркою, і, о, вечірки, ця фантазія підлітка бути крутим в школі і всім таке.

Luis Trelles:  Entonces, cuando tenía 15 años, Ernesto se fue a vivir a San Francisco con una amiga de Dylcia, pero esta no fue una simple mudanza. Luis Trelles: So, when he was 15 years old, Ernesto went to live in San Francisco with a friend of Dylcia's, but this was not a simple move. Луїс Треллес: Тому коли Ернесто був 15 років, він переїхав жити до Сан-Франциско до подруги Дільсії, але це була не просто зміна місця проживання.

Ernesto estaba a punto de cambiar su identidad por completo. Ernesto was about to change his identity completely. Ернесто був на межі повної зміни своєї ідентичності. Recordemos que nació en Nueva York, con el nombre de Guillermo Morales. Нагадаємо, що він народився в Нью-Йорку з іменем Гильєрмо Моралеса. Ahora, estando en San Francisco, los adultos en su vida le sugerían que retomara esa identidad. Now, being in San Francisco, the adults in her life were suggesting that she resume that identity. Тепер, знаходячись в Сан-Франциско, дорослі в його житті пропонували йому повернути цю ідентичність.

Ernesto Gómez: Y se me sacó mi pasaporte como Guillermo y se me inscribió en la escuela, en high school como Guillermo Morales. Ernesto Gómez: And they took my passport as Guillermo and enrolled me in school, in high school as Guillermo Morales. Ернесто Гомес: І мені видали паспорт на ім'я Гильєрмо і мене зареєстрували в школі, в хайскулі під ім'ям Гильєрмо Моралес. Entonces deje de ser Ernesto para convertirme en Guillermo. So I stopped being Ernesto to become Guillermo. Тоді я перестав бути Ернесто і став Гильєрмо.

Luis Trelles: Su fecha de nacimiento, su nacionalidad, hasta su nombre, todo cambió a la misma vez. Luis Trelles: His date of birth, his nationality, even his name, everything changed at the same time. Луїс Трельєс: Його дата народження, громадянство, навіть його ім'я - все змінилося одночасно. Pero todos estos cambios solo ocurrieron en San Francisco. But all these changes only happened in San Francisco. Проте всі ці зміни відбулися тільки у Сан-Франциско.

Alma: Y él siempre para nosotros en México siguió siendo Ernesto. Alma: And for us in Mexico he always continued to be Ernesto. Альма: Для нас він завжди лишався Ернесто у Мексиці.

Luis Trelles: Entonces en plena adolescencia, cuando casi todo el mundo está tratando de definirse, Ernesto comenzó a tener dos identidades. Луїс Трельєс: Тоді, у повній підлітковості, коли майже весь світ намагається визначитися, Ернесто почав мати двоїсту особистість.

En San Francisco, la amiga con la que estaba viviendo le hablaba de sus raíces puertorriqueñas. In San Francisco, the friend she was living with talked to her about her Puerto Rican roots. У Сан-Франциско, його подруга, з якою він жив, говорила йому про його пуерториканські корені.

Ernesto Gómez:  Y me hizo mucho énfasis de que yo realmente no era mexicano,  y que yo era puertorriqueño y que tenía que aprender de Puerto Rico para aprender a amarlo y sentirlo. Ernesto Gómez: And he made a lot of emphasis that I wasn't really Mexican, and that I was Puerto Rican and that I had to learn about Puerto Rico to learn to love it and feel it. Ернесто Гомес: Вона дуже наголосила на тому, що я насправді не мексиканець, а пуерториканець, і що я повинен вивчити Пуерто-Рико, щоб полюбити його і відчути його.

Luis Trelles: Y en la escuela también sintió la necesidad de presentarse con su nueva identidad. Luis Trelles: And at school he also felt the need to present himself with his new identity. І в школі він також відчував потребу представлятися з новою ідентичністю.

Ernesto Gómez: Me sentí súper desconectado, ahí no hice realmente amistades. Ernesto Gómez: I felt super disconnected, I didn't really make any friends there. Ернесто Гомес: Я почувався дуже відчуженим, там я дійсно не знайшов друзів. Era Guillermo, era el puertorriqueño. It was Guillermo, it was the Puerto Rican. Він був Гійом, пуерториканський хлопець.

Me acuerdo que una vez una maestra me pidió que hablara de mi tierra de Puerto Rico. I remember that once a teacher asked me to talk about my land of Puerto Rico. Я пам'ятаю, що одного разу вчителька попросила мене розповісти про мою землю, Пуерто-Рико. ¿Que iba hablar yo de Puerto Rico? What was I going to talk about Puerto Rico? Що я можу сказати про Пуерто-Рико? Si yo nunca he estado en Puerto Rico, ¿no? If I have never been to Puerto Rico, right? Я ж ніколи там не був, чи не так?

Luis Trelles:  Pero Ernesto volvía a Chihuahua una vez al año, y ahí volvía a ser el mismo de siempre. Luis Trelles: But Ernesto returned to Chihuahua once a year, and there he was the same as always. Луїс Трельєс: Але Ернесто повертався до Чіуауа один раз на рік і там ставав таким самим, як завжди. Los choques entre sus dos identidades eran inevitables, sin embargo. The clashes between their two identities were inevitable, however. Зіткнення між його двома ідентичностями були необхідні, але неминучі. Un ejemplo: Una vez fue a visitar a su tía mexicana, y en vez de hablar de Alma y de Gabino como sus papás, como siempre, Ernesto se refirió a ellos por sus nombres. An example: Once he went to visit his Mexican aunt, and instead of speaking of Alma and Gabino as his parents, as usual, Ernesto referred to them by their first names. Наприклад, одного разу він пішов в гості до своєї мексиканської тітки, і, замість того, щоб називати Альму і Габіно своїми батьками, як зазвичай, Ернесто звернувся до них за іменами.

Ernesto Gómez : Y que mi tía dijo: no, no, no pérate cabrón. Ernesto Gómez : And that my aunt said: no, no, don't get lost, bastard. Эрнесто Гомес: И тогда моя тетя сказала: нет, нет, нет, не выходи из себя, ублюдок. Ернесто Гомес: І моє тітка каже: ні, ні, ні, почекай, чоловік. ¿Cómo que Alma y Gabino? What, Alma and Gabino? Як це Альма і Габіно? Son tus papás. They are your parents. Вони твої батьки. Y siempre van a ser tus papás. І завжди будуть твоїми батьками.

Luis Trelles: Pero en San Francisco, Ernesto sentía que no podía hablar así frente a Dylcia. Luis Trelles: But in San Francisco, Ernesto felt that he couldn't speak like that in front of Dylcia. Луїс Трельєс: Але у Сан-Франциско Ернесто відчував, що не може говорити так перед Дільсією.

Ernesto Gómez: Con Dylcia no me podía referir a mis papás como mis papás. Ernesto Gómez: With Dylcia I couldn't refer to my parents as my parents. Ернесто Гомес: З Дільсіою я не міг називати своїх батьків "батьками". Se le veía la cara de ella que se le trancaba la venita que se le brotaba aquí de coraje, ¿no? You could see her face that the little vein that sprouted here from anger was blocked, right? У нього вираз обличчя змінювався, коли він зловживав від гніву, чи не так? Que hablara de mis papás, tenía que hablar de Alma y de Gabino. To talk about my parents, I had to talk about Alma and Gabino. Якщо мова йшла про моїх батьків, його доводилось говорити про Альму і Габіно.

Luis Trelles: Cuando hablé con Dylcia sobre esto, le pregunté si alguna vez le había prohibido a Ernesto referirse a Alma y Gabino como sus padres…. Luis Trelles: When I spoke to Dylcia about this, I asked her if she had ever forbidden Ernesto to refer to Alma and Gabino as his parents…. Луїс Треллес: Коли я говорив з Дільсіою про це, я її запитав, чи коли-небудь вона забороняла Ернесту називати Альму і Габіно своїми батьками... Y ella me dijo que no, que nunca. And she told me no, never. Вона сказала, що ніколи.

Pero… De la manera que sea, para Ernesto, esto sí era un conflicto de lealtades gigantesco. But... In any case, for Ernesto, this was a gigantic conflict of loyalties. Але... В будь-якому випадку для Ернесто це була величезна суперечка лояльності. Y en este momento, él había elegido ser Guillermo, el hijo de una prisionera política muy importante. And at this moment, he had chosen to be Guillermo, the son of a very important political prisoner. І на цей момент він вибрав бути Гільєрмо, сином дуже важливої політичної ув'язненої.

Noticias: Con gritos de libertad y el pueblo unido jamás será vencido, manifestantes marcharon por las calles de Washington exigiendo libertad para 15 presos políticos puertorriqueños. News: With cries of freedom and the united people will never be defeated, protesters marched through the streets of Washington demanding freedom for 15 Puerto Rican political prisoners. Новини: З вигуками про свободу та об'єднанням народу, протестувальники прошли вулицями Вашингтона, вимагаючи свободу для 15 політичних в'язнів з Пуерто-Рико.

Luis Trelles: En el clip, Ernesto  tiene 19 años y llevaba un año viviendo en Puerto Rico. Luis Trelles: In the clip, Ernesto is 19 years old and had been living in Puerto Rico for a year. Луїс Треллес: На цьому відео Єрнесто 19 років, і він жив на Пуерто-Рико рік.

Ernesto Gómez: Entendemos que son presos políticos y que ya… 18 años. Ernesto Gómez: We understand that they are political prisoners and that already… 18 years. Ернесто Гомес: Ми розуміємо, що вони політичні в'язні і вже... 18 років. 18 años es más que suficiente. 18 років - це досить довго.

Luis Trelles: Se había mudado a la isla para formar parte de la campaña que buscaba sacar a Dylcia y al resto de sus compañeros de la cárcel federal. Luis Trelles: He had moved to the island to be part of the campaign to get Dylcia and the rest of his companions out of federal prison. Його переселення на острів було пов'язано з участю в кампанії по звільненню Дільсіо і решти її товаришів з федерального в'язниці.

Ernesto Gómez:  Fue un rol que hice por mucho tiempo, no. Ernesto Gómez: It was a role that I played for a long time, no. Ернесто Гомес: Це роль, яку я грав довгий час. Y fue cómo que me convertí en el hijo insignia de los presos políticos. And it was how I became the flagship son of political prisoners. І я став своєрідною фігурою-символом політичних в'язнів.

Presentadora: He is Guillermo Morales. Ведуча: Він - Гільєрмо Моралес. And Guillermo Morales is the son of Dylcia Pagán…. А Гільєрмо Моралес - син Дільсії Паган....

Luis Trelles:  Hasta salió un documental sobre su vida en la televisión pública de Estados Unidos. Luis Trelles: There was even a documentary about your life on public television in the United States. Луїс Треллес: Навіть вийшов документальний фільм про його життя на публічному телебаченні США.

Ernesto Gómez: Mi mamá entró al clandestinaje cuando yo tenía 7 meses de edad y tuve que esperar 10 años para poder visitar a mi madre. Ернесто Гомес: Моя мама стала борцем за свободу, коли мені було 7 місяців, і мені довелося чекати 10 років, щоб побачити її.

Luis Trelles: Su historia era conmovedora y efectiva. Luis Trelles: His story was moving and effective. Луїс Треллес: Його історія була рухливою і ефективною. La gente lloraba cuando lo escuchaba hablar y, aún más importante, algunos donaban dinero para la campaña de excarcelación. Люди плакали, коли слухали його говорити, і, що ще важливіше, дещо пожертвували на кампанію звільнення. Ernesto comenzó una serie de giras mediáticas que lo llevaron por Estados Unidos y el Caribe. Ернесто почав серію медіатичних турів, які привели його по США і Карибських островах. Y se empezaba a involucrar cada vez más en la campaña para darle libertad a su mamá. And he began to get more and more involved in the campaign to give his mother freedom. Він все більше включався в кампанію звільнення своєї матері. Pero, en privado, las cosas no andaban bien entre él y Dylcia. But in private, things were not going well between him and Dylcia. Але у приватному житті він і Дилсія майже не спілкувалися. De hecho, a duras penas se hablaban. In fact, they hardly spoke to each other. Фактично, вони мало що говорили один з одним. A Ernesto no le gustaba la manera en que su mamá se metía en su vida, y aún más importante: cuestionaba las decisiones que ella había tomado cuando él era solo un bebé… Ernesto didn't like the way his mom was meddling in his life, and even more important: he questioned the decisions she had made when he was just a baby.... Ернесто не сподобалося, як його мати втручалася в його життя, і що ще важливіше: він питався про рішення, які вона прийняла, коли він був маленьким...

Ernesto Gómez: Vas madurando, ¿no? Ernesto Gómez: You are maturing, aren't you? Ернесто Гомес: Ти зрішуєшся, чи не так? Y bueno pero tu decidiste meterte en esto pus porque es lo que tú quisiste hacer, no pensaste en mí… And well, but you decided to get into this because it's what you wanted to do, you didn't think of me... Ну, але ти вирішив цим зайнятися, бо сам того захотів, ти ж не думав про мене...

Luis Trelles: Lo que sentía era resentimiento. Luis Trelles: What I felt was resentment. Луїс Треллес: Я відчував образу. Contra Dylcia y contra el movimiento. Against Dylcia and against the movement. По відношенню до Дилсії та руху. Lo habían involucrado para que contara su relato de hijo abandonado, pero nadie quería saber de su infancia feliz en Chihuahua. They had involved him to tell his story of an abandoned son, but nobody wanted to know about his happy childhood in Chihuahua. Його залучили, щоб розповів свою історію про покинутого сина, але ніхто не хотів почути про його щасливе дитинство в Чіуауа.

Ernesto se dio cuenta de lo que estaba sintiendo en el lugar menos esperado: lo habían invitado a hablar en la Casa Blanca y llegó acompañado de otros cuatro hijos de presos políticos puertorriqueños… Ernesto realized what he was feeling in the least expected place: he had been invited to speak at the White House and he arrived accompanied by four other children of Puerto Rican political prisoners... Ернесто зрозумів, що відчуває на найбільш несподіваному місці: його запросили промовити у Білому домі і він прийшов разом з чотирма іншими дітьми політв'язнів-пуерториканців...

Ernesto Gómez: Y que, lo que ellos pasaron al perder a sus padres, a ser víctimas de bullying en la escuela. Ernesto Gómez: And what they went through when they lost their parents, to be victims of bullying at school. Ернесто Гомес: І що, що вони пережили втрату своїх батьків, стали жертвами булінгу в школі. A que los escupieran, a que los apedrearan, a tenerlos que cambiar de barrio porque los acosaban, Ahí yo no hablé. To be spit on, to be stoned, to have to change neighborhoods because they were harassed, I didn't speak there. Що їх плювали, кидали камінням, що їм доводилося змінювати район через гарантування, Там я не промовив. Me acuerdo que me tocó el turno a mí a hablar y yo dije que yo no quería hablar. I remember that it was my turn to speak and I said that I did not want to speak. Пам'ятаю, що настав мій черга говорити і я сказав, що не хочу говорити.

Luis Trelles: Por primera vez veía claramente las consecuencias de todo lo que había hecho la generación de los miembros de la FALN, sobre todo con la generación que vino después. Luis Trelles: For the first time, I clearly saw the consequences of everything that the generation of FALN members had done, especially with the generation that came after. Луїс Треллес: Вперше він чітко побачив наслідки всього, що зробило покоління членів FALN, особливо для наступного покоління.

Ernesto Gómez: Para mí fue un momento de decir, “esto no es tan bonito, ‘ah la revolución', no”. Ernesto Gómez: For me it was a moment to say, “this is not so pretty, 'ah the revolution', no”. Ернесто Гомес: Для мене це був момент сказати, "це не так чудово, 'о, революція'". Hay unas víctimas y las víctimas más afectadas son los hijos de todos ellos. There are some victims and the most affected victims are the children of all of them. Є жертви, і найбільше постраждалі - це діти всіх них. Y ahí yo creo que empecé a cambiar un poco. And then I think I started to change a bit. І там я, мабуть, почав змінюватися трохи.

Luis Trelles: A partir de ese momento, Ernesto se distanció del movimiento. Luis Trelles: From that moment on, Ernesto distanced himself from the movement. Луїс Треллес: З того моменту Ернесто віддалився від руху. Empezó a viajar más frecuentemente a Chihuahua para estar cerca de su familia Mexicana. He began to travel more frequently to Chihuahua to be close to his Mexican family. Він почав подорожувати частіше до Чіуауа, щоб бути ближче до своєї мексиканської родини.

Ernesto Gómez:  En mis momentos oscuros, ahí siempre es la luz, es el nido. Ernesto Gómez: In my dark moments, the light is always there, it is the nest. Ернесто Гомес: У мої моменти темряви, там завжди є світло, це гніздо. Y en esos momentos más difíciles, siempre sentía una magia. And in those most difficult moments, I always felt a magic. І в ті найважчі моменти я завжди відчував магію. Y estar ahí en esa casita, que es una casita chiquita la de mis papas, siempre como que de ahí sale, no? And being there in that little house, which is a small house that belongs to my parents, it always seems that it comes from there, right? І бути там у цьому маленькому будиночку, у будиночку моїх батьків, завжди відчуваю, звідти воно виходить, правда? es la base de quién soy. it is the foundation of who I am. це основа того, хто я є.

Luis Trelles: Mientras tanto, la campaña para sacar a los presos políticos de la cárcel llegó a un punto climático. Luis Trelles: Meanwhile, the campaign to get political prisoners out of jail has reached a climax. Луїс Треллес: Тим часом, кампанія звільнення політичних в'язнів з в'язниці досягла точки кульмінації. Era 1999, Ernesto tenía 20 años, y la administración del Presidente Clinton estaba en su último año. Було 1999 року, Ернесту було 20 років, а президентська адміністрація Білла Клінтона була в останньому році свого терміну. En Puerto Rico, los dirigentes del movimiento pensaban que había llegado el momento decisivo para lograr un indulto presidencial… Y  lo lograron. In Puerto Rico, the leaders of the movement thought that the decisive moment had arrived to obtain a presidential pardon… And they did. В Пуерто-Ріко лідери руху вважали, що настав вирішальний момент для досягнення президентського помилування... І вони це здобули.

Presidente Clinton: They have served very long sentences for offenses that did not involve bodily harm to other people. Президент Клінтон: Вони відбули дуже довгі терміни за злочини, які не стосувалися жодної шкоди для інших людей.

Manifestación: Dylcia, Dylcia, Dylcia. Маніфестація: Ділсія, Ділсія, Ділсія.

Luis Trelles: 11 de los 13 presos políticos decidieron aceptar las condiciones que les ponía el Departamento de Justicia Federal para recobrar su libertad, y Dylcia fue uno de ellos. Luis Trelles: 11 of the 13 political prisoners decided to accept the conditions set by the Federal Justice Department to regain their freedom, and Dylcia was one of them. Луїс Треллес: 11 з 13 політичних в'язнів вирішили прийняти умови, що їх виставляв Федеральний департамент юстиції, щоб повернути свободу, і Ділсія була однією з них.

A pesar de que no se estaban hablando en ese momento, Dylcia pidió que Ernesto estuviera allí cuando saliera de la prisión… y aunque él tenía dudas, decidió que era mejor estar allí con Dylcia. Even though they weren't talking to each other at the time, Dylcia asked that Ernesto be there when he got out of prison… and even though he had doubts, he decided it was better to be there with Dylcia. Незважаючи на те, що вони не спілкувалися в той момент, Ділсія попросила, щоб Ернесто був там, коли вона покине в'язницю... і хоча він сумнівався, вирішив, що краще бути там з Ділсією.

Ernesto Gómez: Fue una montaña rusa, no? Ernesto Gómez: It was a roller coaster, right? Ернесто Гомес: Був американський гірський лижник, чи що? Entrar a la cárcel que pues por 10 años la estuve visitando. Entering the jail that I was visiting for 10 years. Увійти до в'язниці, я відвідував її 10 років. Y una saqué cuentas de las horas de visita que hice, yo hice, yo creo que hice como 23 días de cárcel. And I took accounts of the visiting hours that I did, I did, I think I did about 23 days in jail. І я похитав рахунки на години відвідування, які я зробив, я зробив, я думаю, що провів приблизно 23 дні у в'язниці.

Luis Trelles: Ernesto no sabía qué esperar cuando finalmente viera a Dylcia salir. Luis Trelles: Ernesto didn't know what to expect when he finally saw Dylcia come out. Луїс Треллес: Ернесто не знав, чого очікувати, коли нарешті побачить, як Ділсія виходить. Y cuando ella finalmente salió junto con las otras prisioneras… And when she finally came out along with the other prisoners… І коли вона нарешті вийшла разом з іншими в'язницями...

Ernesto Gómez: las otras presas gritaban: free at last! Ernesto Gómez: the other prisoners shouted: free at last! Ернесто Гомес: інші в'язні кричали: вільні нарешті! Y aplaudían, wuuuh, free at last! And they applauded, wuuuh, free at last! І заплющували, ууух, вільні нарешті! free at last! free at last! вільні нарешті! free at last! вільні нарешті! fue bien fuerte, bien fuerte. It was very strong, very strong. було дуже сильно, дуже сильно.

Luis Trelles: Ernesto se reencontró con su mamá, y ahí mismo se enteró de que ella quería que él regresara a Puerto Rico con ella. Luis Trelles: Ernesto was reunited with his mother, and right there he found out that she wanted him to return to Puerto Rico with her. Луїс Трелес: Ернесто знову зустрівся зі своєю матір'ю і тут же дізнався, що вона хоче, щоб він повернувся з нею до Пуерто-Рико.

Cientos de personas los recibieron en la isla. Hundreds of people welcomed them to the island. Сотні людей прийняли їх на острові. Dylcia quiso que Ernesto se quedara con ella unos meses, para disfrutar de su nueva libertad junto a su hijo, pero Ernesto quería regresar a México lo antes posible. Dylcia wanted Ernesto to stay with her for a few months, to enjoy his new freedom with his son, but Ernesto wanted to return to Mexico as soon as possible. Дільсія хотіла, щоб Ернесто залишився з нею кілька місяців, щоб насолодитися своєю новою свободою разом з сином, але Ернесто хотів повернутися до Мексики якнайшвидше.

Ernesto Gómez: Y ahí empezamos otra vez los choques, ¿no? Ernesto Gómez: And that's when we started the clashes again, right? Ернесто Гомес: І знову почалися зіткнення, чи не так? Con quien yo soy y con quien ella quiere que sea ¿no? With who I am and who she wants me to be with, right? З ким я є і з ким вона хоче, щоб я був, чи не так?

Dylcia: Yo creo que él también pensaba que yo iba como dedicarme la vida a él completamente. Dylcia: I think he also thought that I was going to dedicate my life completely to him. Дільсія: Я думаю, він також думав, що я буду присвячувати йому всю своє життя. Y no pude. And I could not. І не мала можливості. La misma vez porque yo ya necesitaba conocer la gente, ir a nuevos lugares, ver a Puerto Rico. The same time because I already needed to meet people, go to new places, see Puerto Rico. З тією самою нагодою, бо мені вже потрібно було познайомитися з людьми, побувати в нових місцях, побачити Пуерто-Рико.

Luis Trelles:  Ernesto tenía 20 años y buscaba una identidad. Luis Trelles: Ernesto was 20 years old and was looking for an identity. Єрнесто мав 20 років і шукав свою ідентичність.

Su madre, en cambio, era una prisionera política que súbitamente se había vuelto una figura pública. His mother, on the other hand, was a political prisoner who had suddenly become a public figure. Його мати, натомість, була політичним в'язнем, яка раптово стала публічною особою. Los choques entre ambos eran inevitables. The clashes between the two were inevitable. Зіткнення між ними були неизбежними.

La situación entre ambos explotó un día en que Dylcia quiso llevarlo a conocer a unos familiares. The situation between the two exploded one day when Dylcia wanted to take him to meet some relatives. Ситуація між ними вибухнула одного дня, коли Дільсія хотіла познайомити його з родичами.

Ernesto Gómez: y yo le dije, “no, es que yo no quiero ir para allá”. Ernesto Gómez: and I told him, “no, I don't want to go there”. Ернесто Гомес: і я їй сказав: "ні, я не хочу йти туди". “Ah, pero como que no si son tu familia?” Y ahí le dije: “no no son mi familia”. "Ah, but how come if they are your family?" And there I told him: “no they are not my family”. "Але чому, якщо це твоя родина?" І я їй сказав: "ні, вони не моя родина". “Ah yo soy tu mamá, y yo te digo lo tienes que hacer”. "Oh, I'm your mom, and I tell you what you have to do." "Але я твоя мама, і я кажу тобі, що ти повинен це зробити". Y me acuerdo que fui y le dije: “no, es que tu no eres mi mamá”. And I remember that I went and said: "no, it's that you're not my mom." І я пам'ятаю, я пішов і сказав: "ні, ти не моя мама". Y me acuerdo que me dijo: “fuck you, you mother fucker, you son of a bitch”. And I remember that he told me: “fuck you, you mother fucker, you are of a bitch”. І я пам'ятаю, вона сказала: "пошел нахуй, ти сука, син суки". y me acuerdo que yo temblando, temblando, temblando por primera vez…me acuerdo que la miré temblando, y le dije: “fuc…fuuc..FUCK YOU, FUCK YOU DYLCIA, FUCK YOU!” … Y me salí pal carajo de la casa rosada. and I remember that I was trembling, trembling, trembling for the first time…I remember looking at her trembling, and I said: “fuc…fuuc…FUCK YOU, FUCK YOU DYLCIA, FUCK YOU!” … And I got the hell out of the pink house. И я помню, что я дрожал, дрожал, дрожал впервые... Я помню, что я посмотрел на нее, дрожащую, и сказал: "ФУК... ФУК... ФУК ТЫ, ФУК ТЫ ДИЛКИЙ, ФУК ТЫ!"... И я свалил из розового дома. І я пам'ятаю, я трясся, трясся, трясся вперше... Пам'ятаю, я глянув на неї, тремтячи, і сказав: "пошел нахуй, пошел нахуй, Дільсія, пошел нахуй!" ... І я вилетів з рожевого будинку.

Luis Trelles: Le pregunté a Dylcia varias veces sobre este incidente varias veces, y la verdad es que nunca me dijo nada muy preciso sobre lo que ocurrió. Luis Trelles: I asked Dylcia several times about this incident several times, and the truth is that she never told me anything very precise about what happened. Я кілька разів запитував Дільсію про цей інцидент, але, насправді, вона ніколи мені не сказала нічого конкретного про те, що сталося.

Para Ernesto, sin embargo, ese fue el último encontronazo con Dylcia como su mamá. For Ernesto, however, that was the last encounter with Dylcia as his mother. Для Ернесто, однак, це було останнє зіткнення з Дилсією як його матір'ю. Cuando cumplió 24 años, Ernesto finalmente eligió el nombre que él sentía que lo representaba. When he turned 24, Ernesto finally chose the name that he felt represented him. Коли Ернесто виповнилося 24 роки, він нарешті обрав ім'я, яке він вважав відображає його.

Ernesto Gómez: Ernesto Gómez en todos lados, no solamente en Chihuahua, sino ser Ernesto Gómez en todos lados, y empecé a investigar como una cuestión de cómo cambiarme el nombre legalmente. Ernesto Gómez: Ernesto Gómez everywhere, not only in Chihuahua, but to be Ernesto Gómez everywhere, and I began to investigate as a matter of how to legally change my name. Ернесто Гомес: Ернесто Гомес скрізь, не лише в Чіуауа, але бути Ернесто Гомес скрізь, і я почав досліджувати, як змінити своє ім'я законно.

Luis Trelles: Pero extrañamente no volvió a México. Luis Trelles: But strangely he did not return to Mexico. Чудово, але він не повернувся назад до Мексики. Ernesto terminó enamorándose y casándose con una mujer puertorriqueña, una independentista que tiene raíces muy profundas en Puerto Rico. Ernesto ended up falling in love with and marrying a Puerto Rican woman, an independentista who has very deep roots in Puerto Rico. Ернесто закохався та одружився з пуерториканською жінкою, індепендентисткою, яка має глибокі корені на Пуерто Рико.

Cuando Ernesto me contó su historia a principios de 2015, su segunda hija acababa de nacer en Puerto Rico y Alma y Gabino habían a la isla para conocer a su nueva nieta. When Ernesto told me his story in early 2015, his second daughter had just been born in Puerto Rico and Alma and Gabino had come to the island to meet their new granddaughter. Коли Ернесто розповідав мені свою історію напередодні 2015 року, його друга дочка щойно народилася на Пуерто Рико, а Альма та Габіно приїхали на острів, щоб побачити свою нову онуку.

Con el tiempo, Ernesto también se reconcilió con William y con Dylcia, y ahora ellos también forman parte de su vida. Over time, Ernesto also reconciled with William and Dylcia, and now they are also part of his life. З часом Ернесто також змінився відношення з Вільямом та Ділсією, і тепер вони також є частиною його життя. Es decir que su familia es diversa y complicada… o sea, un reflejo más de lo que ha significado ser Ernesto. In other words, his family is diverse and complicated... that is, one more reflection of what it has meant to be Ernesto. Його сім'я різноманітна і складна... іншими словами, вона є ще одним відображенням того, чим бути Ернесто.

—- —-

Daniel Alarcón: Luis Trelles es productor de Radio Ambulante. Даніель Аларкон: Луїс Треллес - продюсер Radio Ambulante. Vive en San Juan, Puerto Rico. Він живе в Сан-Хуані, Пуерто Рико. Esta historia fue editada en equipo, entre Camila Segura, Martina Castro, Silvia Viñas, y yo, Daniel Alarcón. This story was edited as a team, between Camila Segura, Martina Castro, Silvia Viñas, and myself, Daniel Alarcón. Ця історія була редагована командою, до складу якої входили Каміла Сегура, Мартіна Кастро, Сільвія Віньяс та я, Даніель Аларкон.

Queremos agradecer a Gary Weimberg y Luna Productions por darnos permiso para usar clips del documental “The Double Life of Ernesto Gomez Gomez”. We want to thank Gary Weimberg and Luna Productions for giving us permission to use clips from the documentary “The Double Life of Ernesto Gomez Gomez”. Ми хочемо подякувати Гарі Веймбергу та Luna Productions за дозвіл використовувати відеоролики з фільму "Подвійне життя Ернесто Гомес Гомес". Un agradecimiento especial Roberto “Tito” Otero. Особлива подяка Роберто "Тіто" Отеро. Luis Trelles utilizó los estudios de la Universidad del Sagrado Corazón, en Santurce, Puerto Rico. Луїс Треллес використовував студії Університету Святого Серця в Сантурсі, Пуерто Рико.

El resto del equipo de Radio Ambulante es Claire Mullen, Diana Buendía, David Pastor, Constanza Gallardo, Claudia Giribaldi, Dennis Maxwell, Clara González Sueyro, Vanessa Baerga, y Alejandra Quintero Nonsoque. Решта команди Radio Ambulante: Клер Мулен, Діана Буендіа, Девід Пастор, Констанца Гальярдо, Клаудія Гірібальді, Денніс Максвелл, Клара Гонсалес Суейро, Ванесса Баерга та Алехандра Квінтеро Нонсокве. Carolina Guerrero es nuestra directora ejecutiva. Кароліна Гуерреро є нашою виконавчою директоркою.

Gracias nuevamente a nuestro patrocinador, Squarespace. Ще раз дякуємо нашому спонсору, Squarespace. La mejor plataforma para armar una perfecta página web. Найкраща платформа для створення ідеального веб-сайту. Puedes comenzar hoy, sin tarjeta de crédito, usando el código. You can get started today, without a credit card, by using the code. Ви можете почати сьогодні без кредитної картки, використовуючи код. Ambulante. Портативний. Visítelos en squarespace.com. Відвідайте їх на squarespace.com.

Radio Ambulante cuenta las historias de América Latina. Радіо Портативне розповідає історії Латинської Америки. Para escuchar más, visita nuestra página web, radioambulante.org. Щоб почути більше, відвідайте наш веб-сайт, radioambulante.org. Soy Daniel Alarcón. Я Даніель Аларкон. Gracias por escuchar. Дякую за прослуховування.