Aloisia Aguilar de Varrone Aloisia Aguilar de Varro

Is dīcit in suō opere dē linguā latīna-- He says in his work in the Latin language

ō, nōn fungitur!-- It doesn't work!--

bene,

bene, scrībit Varrō in suō opere dē linguā latīnā well, Varro writes in his work on the Latin language

verbum 'laetārī' the word 'laetārī'

ab eō venīre come from him

quod cor vel pectus the heart or breast

propter gaudium lātius pateat. for the sake of joy it is more widely known.

Ergō hodiē ego valdē laetor Therefore today I am very glad

et est mihi ingentī gaudiō and it is a great joy for me

hīc vōbīscum versārī Stay with you here

inter tot tantōsque hominēs among so many and so many people

cum professōrēs illūstrēs with famous professors

tum nōn minus prūdentēs discipulōs not less prudent students

inter quōs ut dixit-- among whom as he said--

--ah yes, thank you! so-- --ah yes, thank you! so--

verbum laetārī, nōnne,

lae-tā-rī,

ab eō venīre quod

cor vel pectus propter gaudium

lātius pateat, nōnne?

Ergō ut dīcēbam

mihi vidētur maximus esse cōnsēnsus

atque convenientia inter nōs

ut hodiē māne Iāsō dīcēbat, nōnne?

Nam idem est nōbīs cōnsilium atque dēstinātum,

id est hūmānitātem colere

dum ea meditāmur quae

antīquī posteritātī trādidērunt.

Ad quam mētam nōs

nisi optima doctrīna linguārum antīquārum

nihil ēdūcet.

Ergō in hōc conventū

tam bene et optimē et apprīmē ōrdinātō

vidēmur rēvērā

duōs aprōs ūnō saltū capere.

Bene, eundem scopum antīquitātis colendae

multī persequī vidēmur

licet nōs dīversās viās ad hoc prōpōnāmus.

Sunt enim auctōrēs antīquī

eōrumque opera

ut illae viae quae

sīve longiōrēs sint sīve breviōrēs

sīve mūnītae

sīve perquam incertae atque praecipitēs,

sed semper videntur nōs ad aliquod bonum dūcere.

Et ūnusquisque nostrum suam viam facit.

Mihi abhinc paucōs annōs sēlēgī

viam haud ita expedītam

cum dēcrēverim opera Varrōnis Reātīnī ēmētīrī,

cūius librī nōn dēlūsērunt invidiam temporis, the envy of the time

neque salvī et integrī nōbīs pervēnērunt

sed dētruncātī atque dēminūtī omnēs.

Tamen in tantō naufragiō litterārum

vīsae sunt mihi adhūc quaedam scintillae micāre,

quasi vestīgia

illīus dē commūne salūte cūrae apud antīquōs,

quās sequī īnstituī,

ut ad indicia hūmānitātis

minus fortasse nōta atque minus cōnspicua

pervenīrem.

Ut vidētis, titulus hūius ōrātiunculae est

"Varrōnis negōtia salsa,"

quod titulus refert verba Cicerōnis

dē quōdam opere Varrōnis

quod ille iūcundum iūdicābat.

Sed ego velim

illa verba mūtāre, dīcere potius:

"Varrōnis negōtia salsa atque hūmāna,"

nam hoc potissimum,

hūmāna multa atque multum hūmānitātis

librīs Varrōnis continentur.

Attamen vērum est nōs parum,

nimis parum servāvisse

ex ingentī acervō operum Varrōnis,

quae inopia monumentōrum fortasse exprobrētur

ab hīs quōrum spēs ēvānēscit

in quantulācunque memoriā auctōris.

Sed tamen quantus Varrō fuerit

iam antīquī iactābant,

inter eōs Augustīnus,

quī dīligentiam Varrōnis

bellē commemorat hīs verbīs.

Dīcit:

"Quī tam multa lēgit

ut aliquid eī scrībere vacuisse mīrēmur,

et tam multa scrīpsit,

quam multa vix quemquam legere potuisse crēdāmus."

Ergō dīligentia atque industria et sēdulitās Varrōnis

apud antīquōs fuērunt illūstrēs,

nam nōn tantum Augustīnus hoc commemorat,

sed etiam multī aliī.

Et quidem dīversīs cōgnāmentīs Varrōnem appellant.

Cicerō verbī grātiā

eum appellat polygraphotaton, nōnne, Graecē.

Et Plūtarchus verbī grātiā

eum appellat bibliakotaton

et quoque polymathestaton,

id est quī volēbat omnia discere.

Bene, ex aliīs testimōniīs vērō

nōn industria Varrōnis laudātur,

sed ingenium ipsīus hominis.

Opera Varrōnis

nōbīs lūbrica atque incerta

quippe quae tantum per fragmenta nōta

habita sunt apud antīquōs ēgregia

et magna.

Et sīc verbī grātiā

Iōannēs Salisburgiēnsis dīcit:

"Īnferior nūllī Graecōrum Varrō fuisse scrībitur.

Hunc patrem Rōma vocāre solet.

Plūra quidem nūllus scrīpsit,

et nūllus meliōra."

Ergō sunt multa testimōnia hūius generis,

quae Varrōnem ita laudant,

quae Varrōnem ita commemorant.

Et habētis, ut crēdō,

indicem, nōnne, distribūta sunt,

distribūtae sunt pāginae, habētis?

Indicem

habētis,

id indicem eius operum, nōnne, ita:

nam dignitās

atque hūmānitās Varrōnis

nōn conclūditur tantum

in iīs verbīs pulchris,

quae antīquī dē eō iactāvērunt,

sed in ipsīs fragmentīs auctōris.

Quantum colligere possumus,

is semper

hūmānitātem atque dignitātem hominis coluit.

Ut vidētis,

ille operam dedit multifōrmibus disciplīnīs,

sīve lingae latīnae

et rēbus rūsticīs

et rēbus polīticīs et antīquitātibus:

et in omnibus hīs operibus

videntur esse quaedam nōtae pecūliārēs,

quaedam nōtae commūnēs atque perennēs,

commūnēs in hōc auctōre.

Prīmum omnium

dīxerim Varrōnem semper

ūtilitātem commūnem persecūtum esse.

Ille multa litterīs mandāvit,

verbī grātiā

dē orīgine īnstitūtōrum Rōmānōrum,

dē linguā latīnā,

dē bellīs

aut dē rēbus gestīs Rōmānōrum.

Et haec vidētur scrīpsisse

nōn quod fāmam praecipuam

atque prīvātam glōriam quaereret

sed tantum ut prōdesset cīvibus suīs.

Nam--verbī grātiā--quis scrībit dē bibliothēcīs

nisi coāctus necessitāte ipsā

librōrum dēspondendōrum?

Est Varrō opus dē bibliothēcīs.

Sīve quis dēscrībit ōram maritimam

inter Ītaliam atque Hispāniam--

quod Varrō fēcit--

nisi is quī hoc iter passus est

atque vult viam aliīs mūnīre?

In secundō locō dīxerim

opera Varrōnis

ē cōnspectū hominis cōnscrīpta esse.

etenim nōn esse Varrō umbrāticus quīdam

in suō scrīptōriō inclūsus

et quī operam det

rēbus ad hominēs minimē pertinentibus:

sed ex fragmentīs ēius

scaenae cottīdiānae dēprehenduntur

atque colloquia plēna salīs

quae possunt nōs dūcere

ad illud tempus in quō scrīpta sunt.

Deinde noster nōn ūtitur exemplīs

ā sēnsibus vel ā mente hominibus

aliēnīs atque sēmōtīs

sed familiāribus iīs,

quibus haec opera scrīpta sunt.

Sunt quī prōpōnant

illam sententiam Prōtagorae

'hominem esse mēnsūram omnium rērum'

ut fundāmentum aut prīncipium hūmānismī.

Et ita mihi vidētur apud Varrōnem ēvēnisse:

nam omnia videntur ē cōnspectū hominum discēdere

et ad hominēs redīre

sub speciē alicūius commodī,

alicūius beneficiī sīve ēmolumentī.

Et tunc in tertiō locō

dīxerim dē operā Varrōnis

semper aliquid māius continēre videntur.

Dē quācumque rē vel māteriē

Varrō scrībit,

vidētur semper locum atque viam invenīre

ut frūstula illīus hūmānitātis

quam antīquī in virtūtibus pōnēbant

semper legentibus praebēre

vel excitāre illās flammās

quae restīncta erant in animō nostrō,

nam nōn agitur tantum

dē nōtiōnibus dēscrībendīs et perstringendīs,

neque in contemplātiōne eārum commorātur,

sed semper vidētur

doctrīnam velle dīvulgāre atque eam exercēre.

Tamen videāmus aliqua exempla

quae possunt haec cōnsilia dēmōnstrāre.

Incipiam

ā librīs Varrōnis dē rēbus rūsticīs.

Quōrum prīmum cōnsilium est

hominēs docēre labōrēs rūsticōs, certe.

Tamen

ēminet praeterea

quam multīs modīs

cōnētur noster

illa officia rūstica

splendōre atque glōriā

atque quādam dignitāte afficere.

Et sīc vidētur,

verbī grātiā

ita,

sīc verbī grātiā

hominēs rūsticōs semper ignāviōrēs habet,

et urbānōs habet desidiōsiōrēs,

nam "relictīs falce et arātrō--"

hominēs urbānī, nōnne--

"māluērunt manūs movēre in theātrō ac circō

quam in segetibus atque in vinētīs":

est laus hominum rūsticōrum.

Et addit deinde quoque--

addit deinde: hominēs rūsticōs--

hominēs quī terram colēbant, nōnne--

"piam et ūtilem agere vītam

atque eōs sōlōs relīquōs esse

ex stirpe Saturnī rēgis":

ergo eōs habet ex stirpe rēgia,

illam dignitātem tribuēns

eōrum officiīs.

Sed ad eandem mētam

videntur quoque spectāre

multae aliae similitūdinēs

atque comparātiōnēs

quibus noster

hōs librōs rērum rūsticārum exōrnat.

Cōnātur verbī grātia dēmōnstrāre

quam illūstrēs habitī sint pāstōrēs antīquitus.

Quam rem ut faciat

verbī grātiā dīcit:

nec sī tantae dignitātis essent pāstōrēs,

eōrum vocābulīs in caelō dēscrībendō

astrologī nōn ūsī essent.

Nam ut nunc ad stēllās,

quae ab ariete et taurō appellantur--

id est, ā rēbus rūsticīs appellantur.

Et deinde neque eōrum nōmina dīcit in maribus terrīsque essent,

"ut in marī,

quod nōmināvērunt ā caprīs Aegaeum pelagus."

Et commemorat tandem Varrō

stirpem Rōmānam,

quanta est,

ā pāstōribus esse ortam dicit, nam:

"Quis Faustulum nescit pāstōrem fuisse nūtrīcium,

quī Rōmulum et Remum ēdūcāvit?"

Ergo veniāmus nunc ad librōs eius de linguā latīnā

in quā disciplīnā dīcitur Varrō

ēruditissimus fuisse apud antīquōs.

Sed etiam hoc argūmentum

minus fortasse commūne,

magis 'scientificum', ut ita dīcāmus,

minus propinquum hominibus,

etiam hoc argūmentum hanc māteriem vidētur

ē cōnspectū hominum Varrō aggredī.

Verbī grātiā exemplum pōnam hīc:

ut dē mūtātiōnibus vocābulōrum

in lāpsū temporis dīcat

ad aetātēs hominis venit

et cum iīs vocābula comparat et dīcit:

"Quem puerum vīdistī fōrmōsum,

hunc vidēs dēfōrmem in senectā;

tertium saeculum nōn videt eum hominem

quem vīdit prīmum."

Et idem fit in vocābulīs.

Ergō homō et hominēs semper,

semper in mediō pōnuntur.

Ex aliīs fragmentīs verbī grātiā

patet eum voluisse ūtilitātem commūnem quaerere,

atque recūsat pervestīgāre

tantum vocābula poētica:

et vult quoque pervestīgāre vocābula ūtilia,

vocābula quae ad omnēs hominēs pertinent.

Et sīc dīcit verbī grātiā:

"Voluī praeterīre eōs quī

poētārum modo verba ut sint ficta expediunt.

Nōn enim vidēbātur cōnsentāneum

quaerere mē in eō verbō

quod fīnxisset Ennius causam

neglegere quod anteā rēx Latīnus fīnxisset,

cum poēticīs multīs verbīs magis dēlecter quam ūtar,

antīquīs magis ūtar quam dēlecter."

Ergō semper illa ūtilitās omnium est in suō opere.

Quid nunc?

Āh, ita, est in librīs dē linguā latīnā

fragmentum in quō Varrō

ūtitur sīve, ita, ūtitur

nōtiōne vocābulō hūmānitātis.

Patet eum sibi nōn voluisse

illam philanthrōpiam

vel cāritātem generis hūmānī

quae valet nostrīs temporibus,

sed tamen ego putō

eum illō vocābulō

velle significāre

quid discernat genus hūmānum

ā cēterīs generibus animantium;

nam hūmānum est, sive hominum est

aliquid aliud,

aliquid māius et dignitātem quaerere

in rēbus, in āctiōnibus, in commerciīs.

Et sīc dīcit:

"Nōn sōlum vestītī esse volumus ut vītēmus frīgus,

sed etiam ut videāmur vestītī esse honestē;

nōn domum habēre ut sīmus in tēctō et tūtō sōlum,

quō necessitās contrūserit,

sed etiam ubi voluptās retinērī possit,

et nōn sōlum vāsa ad vīctum habilia,

sed etiam figūra bella

atque ab artifice ficta,

quod aliud hominī,

aliud hūmānitātī satis est."

Et veniāmus nunc ad etymologiās quās

etiam Varrō prōpōnit in suīs librīs dē linguā latīnā.

Eās, hās etymologiās, hās orīginātiōnēs verbōrum

hominēs doctī ēiēcērunt,

nam puerīlēs sunt

atque orbae omnī fundāmentō.

Sed licet sint falsae etymologiae,

tamen hūmānae mihi esse appārent

nam ex eō oriuntur

quod hominēs possunt oculīs sēnsibus percipere,

mente fingere, nōnne,

et vidētur ille bene nōvisse

quid hominēs percipiant, quid sentiant, quōmodo omnia,

mundum suum, percipiant.

Ergō hāc dē causā dīcit verbī grātiā:

"''Ager' dictus in quam terram quid agēbant frūctūs causā"--

ergō ex verbō agendī 'ager' dictus--

et "'Prāta' dicta ab eō,

quod sine opere parāta"--sunt p(ā)rata, ita;

et "Quod in agrīs quotquot annīs rūrsum facienda eadem,

ut rūrsum capiās frūctum,

appellāta 'rūra'"--

ita, hāc dē causā appellāta rūra.

Et deinde dīcit quoque: "'Latrōnēs'

quod lateant ad īnsidiās faciendās"--

ergō latēre--'latrōnēs."

Et: "'vulpēs'

quod volat pedibus,"

vul- pēs, nōnne, volat pedibus,

facillimum est.

Et nunc haec,

quae nunc veniunt, sunt mihi in dēliciīs:

dīcit "'cūrāre'

quod cor ūrat," nōnne,

propter necess--propter sollicitūdinēs, ita.

Et "''volō' ā voluntāte dictum,

et ā volātū,

quod animus ita est, ut

pūnctō temporis pervolet quō volt."

Nōnne haec hūmānitātem redolent?

Et ut vīdimus sunt in hīs operibus,

in hīs fragmentīs igniculī quīdam,

quī splendōrem atque lūmen hūius ingeniī nōbīs indicant.

Attamen sī ad opus satiricum Varrōnis venimus,

vestīgia illīus ignis

accenduntur,

et māiōre ārdōre renovantur.

Opus satiricum Varrōnis tamen

nōn magis integrum nōbīs pervēnit

quam cētera hūius opera,

sed omnīnō comminūtum

atque in eō locō ut potius opus mūsīvum videātur:

fragmenta ēius colligere opus mūsīvum vidētur,

artificem potius postulāns quam studiōsum litterārum.

Sed tamen in tantā perniciē

illa cōnsilia quae initiō commemorābāmus

adhūc valēre videntur,

licet noster ea minus per doctrīnam et īnstitūtiōnem

et magis per aliās viās iūcundiōrēs et subtīliōrēs persequātur.

Sed etiam hominēs in mediō pōnuntur,

ūtilitās commūnis quaeritur,

et aliquid māius, aliquid dignum continēre videntur.

Et inter omnia fragmenta illīus operis satiricī

velim collūstrāre ea fragmenta quae philosophiam aggrediuntur,

quam vellet Varrō--

fortasse exemplum secūtus Sōcratis, --

vellet inter hominēs rūrsus collocāre.

Hāc dē causā philosophī

eōrumque cōnsuētūdinēs mīrae

ācerrimē taxantur

magna cum sollertiā,

nam vellet Varrō philosophōs tālem philosophiam colere,

quae docēret omnēs quid et ubi sit bonum,

nōn quae dē rēbus inānibus disputet.

Et est inter ea fragmenta

satyra cūius nōmen est 'Armōrum iūdicium'

in quā illud Homērī revocātur

dē pugnā prō armīs Achillis;

ita, in titulō hoc revocātur.

Tamen in fragmentīs nōn erunt Āiāx et Ulixēs

quī prō armīs ferōciter pugnent,

sed philosophī,

quī sua praecepta et sua cōnsilia ut meliōra contendunt.

Et sīc dīcit Varrō:

"Ut in lītore cancrī digitīs prīmōribus stāre,

illīc virōs hortārī,

ut rixārent praeclārī philosophī."

Ergō tālēs pugnae inter philosophōs erant frequentissimae,

et eās Varrō ācerrimē reprehendit,

nam philosophōs se gerunt nimis tenācēs

suārum sententiārum,

dum hominēs iuvāre et dūcere neglegunt omnīnō.

In aliīs satyrīs nōn illae pugnae dēprehenduntur,

notantur,

sed cōnsuētūdinēs philosophōrum,

quae ā vītā hominum,

ā commūnibus cōnsuētūdinibus,

ā commūnibus ratiōnibus

philosophōs arcēbant,

et philosophī vidēbantur potius dēsipere ante oculōs hominum,

et iīs dē rēbus praecellēbant magis [quam?] prō

suīs ergā hominēs beneficiīs.

Et hīc verbī grātiā dīcit Varrō:

"Nōn quaerenda est hominī

quī habet virtūtem

paenula in imbrī."

Id est,

hoc dēbent philosophī facere:

sī volunt virtūtem comparāre,

dēbent frīgora patī.

Nōn est philosophī vestīmenta gerere,

sed dēbent tālēs rēs patī.

Et ut famem dīcit:

"praesertim cum ventrem meum

coerceam nec murmurārī patiar,"

tamen

oleum in lūcubrātiōnēs servābō:

"Oleum servābimus in lūcubrātiōnem,

quam in asparagōs tōtam lēcythum ēvertāmus."

Id est, sunt cōnsuētūdinēs mīrae

quae philosophī, quibus potius philosophī

sēparantur ā vītā commūnī.

Et hoc nōn est quod philosphia prōmittit:

philosophia prōmittit vītam beātam inter hominēs, nōnne?

Ergō philosophī nōn valēbant suōs cīvēs allicere ad praecepta,

et nōn tantum propter illās pugnās quās agēbant,

neque tantum propter hās cōnsuētūdinēs

atque īnsāniās atque ineptiās,

sed quoque propter īnsolentiam atque ferōciam

quibuscum hominēs alloquēbantur.

Cūius reī nōbīs est testī

satyra quaedam quae vocātur 'Cavē canem'

in quā philosophus cynicus revocātur:

ergō hominēs dēbent cavēre canem, id est philosophum cynicum,

quī tam ferōciter hominēs petit.

Et deinde satyra nōmine 'Eumenidēs'

in quā philosophī tamquam Eumenidēs

Orestem ad īnsāniam redigunt

suīs āmentibus ratiōnibus vīvendī.

Bene, ergō ut crēdō probātur

Varrōnem semper voluisse

lūmen suae doctrīnae ad ūtilitātem commūnem appōnere.

Hāc dē causā Petrarcha dīxit

eum fuisse "tertium lūmen Rōmānōrum--"

post Cicerōnem et Vergilium

et quod ad īnstitūtiōnem,

quod ad restitūtiōnem hūmānitātis attinet.

Et ipse Cicerō,

quī Varrōnem indūxit in suā acadēmiā,

dīxit dē eō:

"Nam nōs,

in nostrā urbe peregrīnantēs

errantēsque

tamquam hospitēs,

tuī librī quasi domum dēdūxērunt,

ut possēmus aliquandō

quī et ubi essēmus agnōscere.

Et ergō:

Quis est melior vel hūmānior magister

quam is quī valet

hominēs docēre

quī sint?

Grātiās vōbīs!