Ιστορία | Σπάρτη: κοινωνία και πολίτευμα | Δ' Δημοτικού Επ. 5
Γεια σας παιδιά!
Καλωσήρθατε στο σημερινό μάθημα της Ιστορίας.
Είμαι ο δάσκαλός σας, ο Γιώργος Ποταμιάς...
και σήμερα θα δούμε το πολίτευμα και την κοινωνία της Σπάρτης.
Για το πολίτευμα και την κοινωνία της Σπάρτης την Αρχαϊκή εποχή.
Πάρα πολύ σημαντικό μάθημα, γιατί θα μας κάνει να κατανοήσουμε δύο πολύ σημαντικές πτυχές της Σπαρτιατικής ζωής.
Η Σπάρτη, μια πολύ σημαντική πόλη-κράτος,
θα διαδραματίσει αργότερα πολύ σημαντικό ρόλο τόσο στους Περσικούς πολέμους...
και στον Πελοποννησιακό πόλεμο.
Η Σπάρτη, μια πόλη διάσημη, ακόμη και σήμερα.
Πριν, όμως, μπούμε στο κύριο μέρος του σημερινού μαθήματος...
θα πρέπει να δούμε δυο πολύ βασικές έννοιες που θα μας κάνουν να κατανοήσουμε καλύτερα το σημερινό μάθημα.
Η πρώτη έννοια, για την οποία θα μιλήσουμε και σε άλλα μαθήματα, είναι το πολίτευμα.
Τι είναι το πολίτευμα;
Περιληπτικά...
(Ο δάσκαλος διαβάζει από την καρτέλα).
Και στη συγκεκριμένη περίπτωση που εξετάζουμε σήμερα...
το σύνολο εκείνων των θεσμών και των κανόνων με τους οποίους κυβερνάται η Σπάρτη την Αρχαϊκή εποχή.
Στη Σπάρτη, κοινωνία και πολίτευμα είναι άμεσα συνδεδεμένα.
Τι είναι όμως η κοινωνία;
(Ο δάσκαλος διαβάζει από την καρτέλα).
Στο σημερινό μας μάθημα δεν μπορούμε να ξεχωρίσουμε κοινωνία και πολίτευμα...
γιατί μιλάμε για τη Σπάρτη.
Μια πόλη-κράτος όπου κοινωνία και πολίτευμα ήταν περίπου το ίδιο.
Ο ένας θεσμός όριζε τον άλλο. Η μία έννοια όριζε την άλλη.
Κοινωνία και πολίτευμα ήταν άμεσα συνδεδεμένα.
Ο πολίτης δεν μπορούσε να ενεργήσει μόνος του.
Άρα η κοινωνία ρυθμιζόταν ανάλογα με το πολίτευμα.
Όπως σε κάθε ιστορικό γεγονός, θα πρέπει να το μελετήσουμε σε ένα συγκεκριμένο πλαίσιο, μέσα στο οποίο εντοπίζεται.
Δηλαδή, σε έναν συγκεκριμένο χώρο και χρόνο.
Θα πρέπει να απαντήσουμε σε κάποιες ερωτήσεις οι οποίες πλαισιώνουν το σημερινό μας μάθημα...
που θα μας βοηθήσουν να το αποκωδικοποιήσουμε καλύτερα.
Αυτές οι ερωτήσεις, που μπορείτε να κάνετε κι εσείς στον εαυτό σας σε κάθε ενότητα του μαθήματος της Ιστορίας, είναι:
Πότε; Ποιος; Πού; Γιατί; Πώς;... και τα αποτελέσματα.
Δηλαδή, ποια είναι τα αποτελέσματα αυτού του ιστορικού γεγονότος που εξετάζουμε.
Που σήμερα είναι το πολίτευμα και η κοινωνία της Σπάρτης την Αρχαϊκή εποχή.
Ποια ήταν όμως η Αρχαϊκή εποχή;
Η Αρχαϊκή εποχή εντοπίζεται μεταξύ 700 π.Χ. ως το 508 π.Χ.
Μια ημερομηνία που θεωρούμε ότι τότε ο Κλεισθένης, ένας σημαντικός Αθηναίος πολιτικός,
προσδιόρισε και θεμελίωσε την Αθηναϊκή Δημοκρατία.
Το πολίτευμα της Σπάρτης, βέβαια, είναι τελείως διαφορετικό από αυτό της Αθήνας.
Και πάμε στην επόμενη ερώτησή μας, που είναι "ποιος" και "πού".
Μιλάμε για τους Σπαρτιάτες, δηλαδή, οι οποίοι είναι Δωριείς.
Όπως είπαμε και σε ένα από τα πρώτα μαθήματα της Ιστορίας της Δ' Δημοτικού...
οι Δωριείς κατέβηκαν από τα βόρεια της Ελλάδας και εγκαταστάθηκαν, με τη βία συνήθως,
σε πολλά μέρη της νότιας Ελλάδας, όπου πριν κατοικούσαν άλλοι κάτοικοι.
Οι Σπαρτιάτες-Δωριείς, σιγά σιγά κατέλαβαν περιοχές της Λακωνίας...
και ίδρυσαν την πόλη της Σπάρτης.
Τι συνέβη, όμως, με τους παλιούς κατοίκους;
Οι παλιοί κάτοικοι υποδουλώθηκαν. Έγιναν δούλοι...
και αποτέλεσαν μια ξεχωριστή κοινωνική τάξη, τους είλωτες.
Όσο αφορά τα πολιτικά δικαιώματα, δυστυχώς δεν είχαν κανένα.
Ποιος ήταν ο σκοπός αυτής της κοινωνικής τάξης;
Μα να κάνουν όλες τις βαριές και χειρωνακτικές εργασίες, με τις οποίες οι Σπαρτιάτες δεν ήθελαν να ασχοληθούν.
Από τότε που εγκαταστάθηκαν στη Σπάρτη, οι Σπαρτιάτες ασχολήθηκαν...
με την τέχνη και την εκπαίδευση του πολέμου και της πολιτικής.
Πόλεμος, στρατιωτική εκπαίδευση, πολιτική και ζωή στην κοινωνία στη Σπάρτη, είναι το ίδιο και το αυτό.
Ποιοι όμως ήταν αυτοί που ασκούσαν το εμπόριο, εφόσον οι Σπαρτιάτες ασχολούνταν μόνο με την πολεμική τέχνη και την πολιτική;
Ήταν οι περίοικοι. Ξένοι, που συνήθως κατοικούσαν στα περίχωρα της Σπάρτης.
Δεν είχαν κι αυτοί πλήρη πολιτικά δικαιώματα.
Η ζωή στη Σπάρτη για πολλά χρόνια παρέμενε ίδια.
Πολίτες με πλήρη δικαιώματα ήταν μόνο οι άντρες Σπαρτιάτες.
Και οι γυναίκες, όμως, είχαν αρκετή ελευθερία.
Περισσότερη, μάλιστα, από τις άλλες γυναίκες στις υπόλοιπες πόλεις του ευρύτερου ελληνικού κόσμου.
Τι έκαναν στην κοινωνία της Σπάρτης οι Σπαρτιάτες και οι Σπαρτιάτισσες;
Καθημερινά γυμνάζονταν και ασχολούνταν με τα πολεμικά έργα.
Έπρεπε να είναι έτοιμοι να αντιμετωπίσουν όχι μόνο τους εξωτερικούς εχθρούς, που ήταν αρκετοί...
και Έλληνες, και ξένοι. Οι λεγόμενοι "βάρβαροι", που δεν μιλούσαν την ελληνική γλώσσα.
Έπρεπε να αντιμετωπίσουν και τυχόν εσωτερικές εξεγέρσεις.
Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι οι είλωτες ήταν πάντα περισσότεροι από τους Σπαρτιάτες...
και, ανά πάσα στιγμή, η καταπίεση που ένιωθαν μπορούσε να οδηγήσει σε μια επανάσταση.
Οι Σπαρτιάτες έπρεπε να είναι πάντα πολεμικά έτοιμοι να τους αντιμετωπίσουν.
Τώρα, πάμε καθαρά στο πολίτευμα της Σπάρτης, τη διοίκηση της Σπάρτης.
Ποιος την ασκούσε;
Στην κορυφή θα μπορούσαμε να εμποδίσουμε τους δυο βασιλιάδες, οι οποίοι...
ναι μεν λέγονται βασιλιάδες, αλλά δεν είχαν τόσες πολλές εξουσίες παρά μόνο όταν συνέβαινε πόλεμος.
Τότε γινόντουσαν αρχιστράτηγοι.
Ουσιαστική διοίκηση ασκούσαν οι πέντε έφοροι.
Βέβαια, όλοι οι Σπαρτιάτες πολίτες μπορούσαν να συζητήσουν τα διάφορα σημαντικά θέματα στην Απέλλα...
που μοιάζει με τη δική μας Βουλή.
Σε αυτή τη συνέλευση, όμως, μπορούσαν να συμμετέχουν μόνο οι Σπαρτιάτες...
που είχαν συμπληρώσει τα 30 χρόνια της ηλικίας τους.
30 χρονών σήμαινε ότι είχαν εκτίσει την πρώτη τους στρατιωτική θητεία αποτελεσματικά.
Και μάλιστα είχαν επιβιώσει, γιατί εκείνη την εποχή ήταν πολύ δύσκολη η ζωή.
Αυτό, βέβαια, δεν σήμαινε ότι μετά τα 30 χρόνια οι Σπαρτιάτες δεν πολεμούσαν.
Ένα τρανό παράδειγμα είναι ο βασιλιάς Λεωνίδας, που θα δούμε σε άλλο μάθημα...
που, ακόμη και σε προχωρημένη ηλικία, συμμετείχε ο ίδιος στις πολεμικές επιχειρήσεις.
Στην Απέλλα, λοιπόν, μαζεύονταν οι Σπαρτιάτες και συζητούσαν, διαφωνούσαν για όλα τα σημαντικά πολιτικά ζητήματα.
Η πόλη της Σπάρτης έμοιαζε με στρατόπεδο.
Οι νόμοι ήταν πάρα πολύ αυστηροί.
Τους νόμους αυτούς θεμελίωσε ο Λυκούργος.
Ήταν, μάλιστα, τόσο καλοί αυτοί οι νόμοι, οι Σπαρτιάτες τους θεωρούσαν τόσο καλούς...
που, όταν κάποια στιγμή ο Λυκούργος αποφάσισε να ταξιδέψει, να πάει σε κάποια άλλη πόλη του ελληνικού κόσμου...
μυστηριωδώς εξαφανίστηκε.
Λέγεται, φήμες είναι αυτό, ότι ίσως για αυτό φρόντισαν οι Σπαρτιάτες, ώστε να μην πάει και φτιάξει καλύτερους νόμους αλλού.
Τώρα, όσον αφορά την εκπαίδευση και την αγωγή των Σπαρτιατών:
Τα αγόρια, από πολύ μικρή ηλικία, από τα 7 τους χρόνια,
εγκατέλειπαν την οικογένεια και συμμετείχαν στην κανονική στρατιωτική εκπαίδευση,
τη λεγόμενη "Σπαρτιατική αγωγή".
Την εκπαίδευση αυτή αναλάμβανε η πόλη.
Το παιδί, δηλαδή, ανήκε στην πόλη. Όχι πια στην οικογένεια.
Από μικροί έπρεπε να συνηθίσουν αυτή τη σκληρή ζωή και να ξεπερνούν όλες τις δυσκολίες.
Τα μαθήματα τα οποία διδάσκονταν και για τα οποία φρόντιζε η πόλη... - δεν υπήρχε δηλαδή ιδιωτική εκπαίδευση.
Και μαθήματα τα οποία διδάσκονταν και τα κορίτσια, κάτι που είναι εξαίρεση για τον ελληνικό κόσμο...
δηλαδή στις υπόλοιπες και στην πλειοψηφία των άλλων ελληνικών πόλεων-κρατών...
τα κορίτσια μπορεί να μην είχαν καθόλου εκπαίδευση.
Η εκπαίδευση ήταν: ανάγνωση, γραφή, μουσική και χορός.
Επίσης, τα κορίτσια και τα αγόρια γυμνάζονταν και μαζί.
Μάλιστα, έλεγαν ότι θα έπρεπε και οι γυναίκες να συμμετέχουν στην εκπαίδευση...
γιατί μια δυνατή και υγιής Σπαρτιάτισσα θα μπορούσε να γεννήσει έναν δυνατό και υγιή Σπαρτιάτη.
Πολύ σημαντικό για την πόλη της Σπάρτης: Δυνατοί πολίτες, δυνατοί στρατιώτες, δυνατοί οπλίτες.
Όλη αυτή η η εκπαίδευση, όλη αυτή η διαμόρφωση της κοινωνίας, είχε σκοπό την πολεμική ετοιμότητα.
Όλοι οι Σπαρτιάτες ζούσαν μαζί, με έναν κοινό τρόπο ζωής, και δημιουργούσαν πολύ ισχυρούς δεσμούς μεταξύ τους.
Για αυτό το λόγο και ο τρόπος με τον οποίο πολεμούσαν, η Σπαρτιατική Φάλαγγα, θα δούμε ότι ήταν για πάρα πολλά χρόνια ανίκητη.
Ο Σπαρτιάτης θεωρούνταν ένας από τους καλύτερους, αν όχι ο καλύτερος, πολεμιστής εκείνης της περιόδου...
όχι μόνο στον ελληνικό κόσμο αλλά σε όλο τον αρχαίο κόσμο.
Μια άλλη πτυχή της ζωής κάθε πόλης-κράτους και πολιτεύματος είναι η οικονομία.
Οι Σπαρτιάτες δεν ασχολούνταν με την οικονομία.
Με την οικονομία και με το εμπόριο ασχολούνταν οι περίοικοι.
Μάλιστα, λέγεται ότι οι Σπαρτιάτες κατασκεύαζαν τόσο βαριά νομίσματα...
Τόσο βαριά που έμοιαζαν με ασπίδες, ώστε να μη μπορεί κάποιος να συσσωρεύσει πολλά.
Ήταν κακό για τη σπαρτιατική κοινωνία να ασχολείσαι με τη συσσώρευση πλούτου και μόνο με την προσωπική σου ανάπτυξη.
Σημασία είχε η πόλη και στρατιωτική ετοιμότητα.
Αυτός ο τρόπος ζωής ονομάστηκε λακωνικός.
Δηλαδή λίγα πράγματα - ικανοποιούμε τις βασικές μας ανάγκες και κοιτάζουμε πάντα το συμφέρον της πόλης.
Ποια είναι, λοιπόν, τα βασικά χαρακτηριστικά της κοινωνίας και του πολιτεύματος της Σπάρτης;
Ολιγαρχία, κυβερνούν λίγοι.
Έμφαση στο στρατό και ιδιαίτερα στο πεζικό, δηλαδή δεν συναντάμε σχεδόν καθόλου ναυτικό αυτή την περίοδο.
Πειθαρχία στους νόμους του κράτους και σε ό,τι μας λέει η Πολιτεία.
Λακωνικός τρόπος ζωής.
Και κάτι το οποίο αποτελεί εξαίρεση για τις ελληνικές πόλεις:
ένας ελεύθερος τρόπος ζωής για τις γυναίκες.
Μάλιστα, κάποιοι κατηγόρησαν τη Σπάρτη, ειδικά αργότερα, ότι δεν είχε δημοκρατία ή ολιγαρχία αλλά γυναικοκρατία.
Γιατί αποτελούσε σκάνδαλο για εκείνη την εποχή αυτός ο ελεύθερος τρόπος ζωής των γυναικών της Σπάρτης.
Η κοινωνία και το πολίτευμα τις Σπάρτης, όμως, είχαν κάποια αποτελέσματα πολύ σημαντικά για αυτή την πόλη-κράτος.
Η Σπάρτη θα γίνει μια από τις ισχυρότερες, αν όχι η ισχυρότερη στρατιωτικά, πόλη του ελληνικού κόσμου.
Αυτή τη θέση θα τη στηρίξει αργότερα τόσο στους Περσικούς πολέμους απέναντι στη μεγάλη Περσική αυτοκρατορία...
όσο και στον ελληνικό εμφύλιο που θα δούμε αργότερα, τον Πελοποννησιακό Πόλεμο.
Εκεί θα συγκρουστεί με την ιδεολογικά αντίθετη πόλη-κράτος του ελληνικού κόσμου, την Αθήνα.
Αλλά αυτό αποτελεί θέμα για ένα μάθημα αργότερα.
Οπότε, εφόσον ολοκληρώσαμε και τα πολύ σημαντικά και βασικά ζητήματα αυτού του μαθήματος...
προχωράμε σε κάποιες ερωτήσεις - ασκήσεις αυτοαξιολόγησης.
Θα τις δούμε μαζί.
Πάμε, λοιπόν, στην πρώτη.
Αντιστοίχιση:
Οι νόμοι στη Σπάρτη ήταν αυστηροί. Για ποιο λόγο;
Γιατί με αυτόν τον τρόπο η ζωή στην πόλη έμοιαζε με στρατόπεδο.
Οι νέοι συνήθιζαν στη σκληρή ζωή από μικρή ηλικία, ώστε να μπορούν να ξεπερνούν τις δυσκολίες.
Οι νέοι ζούσαν όλοι μαζί σε σκηνές και με αυτόν τον τρόπο μάθαιναν να αγαπούν ο ένας τον άλλο, να έχουν ισχυρούς δεσμούς μεταξύ τους.
Και τέλος, τα χρήματα στη Σπάρτη είχαν μικρή ως μηδαμινή αξία...
και για αυτό οι Σπαρτιάτες δεν ενδιαφέρονταν ποτέ για την πολυτέλεια.
Είναι ο λεγόμενος λακωνικός τρόπος ζωής.
Για να δούμε τι ορίζει την κοινωνία και την εξουσία στη Σπάρτη.
Όσον αφορά την κοινωνία, έχουμε τρεις βασικούς άξονες:
Για ποιους μιλήσαμε πριν;
Έχουμε τους είλωτες, που δεν είχαν καθόλου δικαιώματα και ήταν η βάση της κοινωνικής πυραμίδας στη Σπάρτη.
Έχουμε τους περίοικους, που ασκούσαν το εμπόριο αλλά δεν είχαν πολιτικά δικαιώματα.
Και στην κορυφή της κοινωνίας βρίσκουμε τους πολίτες, που είναι αποκλειστικά οι άνδρες Σπαρτιάτες.
Για να δούμε την εξουσία.
Ποιοι ασκούσαν την εξουσία στη Σπάρτη;
Οι δύο βασιλείς, όπως είπαμε, που έχουν κυρίως αυξημένα δικαιώματα και εξουσίες όταν η Σπάρτη βρίσκεται σε πόλεμο.
Έχουμε τους πέντε έφορους, οι οποίοι ασκούν ουσιαστικά τη διοίκηση,
κυρίως στην περίπτωση που έχουμε ειρήνη.
Και τέλος έχουμε την Απέλλα, όπου εκεί συγκεντρώνονται όλοι οι Σπαρτιάτες και συζητάνε για ό,τι τους αφορά.
Βέβαια, στην Απέλλα συμμετέχουν, όπως είπαμε, μόνο οι Σπαρτιάτες που έχουν συμπληρώσει τα 30 χρόνια ηλικίας...
κι έχουν εκτίσει όλη τους τη στρατιωτική θητεία, την υποχρεωτική.
Και πάμε στην επόμενη μας ερώτηση:
Λέμε τη σύγχρονη εποχή: κάποιος μιλάει λακωνικά.
Τι εννούμε με αυτό;
Όταν στη σύγχρονη εποχή λέμε ότι κάποιος μιλάει λακωνικά, αυτό σημαίνει ότι μιλάει με πολύ λίγα, μετρημένα λόγια...
όπως ακριβώς ήταν και ο τρόπος ζωής των Σπαρτιατών.
Οι Σπαρτιάτες μιλούσαν λίγο, κοφτά, και μετρούσαν κάθε φορά τι έλεγαν.
Καμία σχέση με τους Αθηναίους, όπως θα δούμε αργότερα, σε επόμενα μαθήματα.
Σε αυτό το σημείο ολοκληρώθηκε και το σημερινό μας μάθημα που αφορά το πολίτευμα και την κοινωνία...
αυτής της πολύ σημαντικής πόλης του ελληνικού κόσμου.
Σας ευχαριστώ που με παρακολουθήσατε και σας περιμένω σε επόμενο μάθημα της Ιστορίας.
Να είστε όλοι σας καλά.
