Origins in my Life and in my Work | Alki Zei | TEDxAthens - YouTube Origins in my Life and in my Work | Alki Zei | TEDxAthens - YouTube Les origines dans ma vie et dans mon travail | Alki Zei | TEDxAthens - YouTube Le origini nella mia vita e nel mio lavoro | Alki Zei | TEDxAthens - YouTube

Μετάφραση: Christos Giannakis-Bompolis Επιμέλεια: Chryssa Takahashi

Επειδή είμαι παλιάς κοπής, Since I'm old school,

παίρνω το μικρόφωνο και όχι αυτό που βάζουν στο αυτί. I prefer the microphone, rather than the earset.

Περιττό να σας πω, επειδή βλέπω πάρα πολλούς νέους Needless to say, having seen so many young people

και ξέρω πως έχουνε περάσει πανελλήνιες, getting stressed over having to take the annual national exams,

αισθάνομαι κι εγώ απόψε, και έχω το ίδιο τρακ, I also feel so stressed tonight

σαν να έχω να περάσω πανελλήνιες. as if I am sitting for such an exam myself.

Παρόλα αυτά, προτιμώ όσο χρονών είμαι However, I prefer my present age to being 18 again

παρά να είμαι 18 και να έχω να περάσω πανελλήνιες στην Ελλάδα. and be expected to sit for the national exams in Greece.

(Γέλια) (Χειροκρότημα) (Laughter) (Applause)

Θα σας πω μια ιστορία, ένα παραμύθι που 'χει πολλές αφετηρίες. I'm going to tell you a story, a tale full of thresholds.

Πολλοί έχουν μια αφετηρία στη ζωή τους. Most people get only one threshold, one starting point in their life.

Εγώ, δεν ξέρω γιατί, μου πέσανε πάρα πολλές

και κάθε φορά άρχιζα από έναν καινούριο δρόμο. and every time I had to make a fresh start.

Απ' ό,τι θυμάμαι τον εαυτό μου τον θυμάμαι στη Σάμο, My first recollection of myself is on the island of Samos.

ενώ δεν γεννήθηκα στη Σάμο, αλλά πήγα τριών χρονών με την αδερφή μου I wasn't born in Samos but we had to move there with my sister

που ήταν ενάμιση χρόνο πιο μεγάλη από εμένα, who was a year and a half older than me, when I was three years old

γιατί είχε πάθει η μητέρα μας φυματίωση because mother suffered from TB

και μας στείλανε στον παππού μου και στη μεγάλη της αδερφή. so we were sent to stay with our grandpa and her older sister.

Για μένα όλος ο κόσμος ήτανε η Σάμος, αυτή ήταν η Ελλάδα. Samos was the whole world to me. That was Greece.

Τα πεύκα, η θάλασσα, ο παππούς -- που νομίζαμε ότι είναι αρχαίος Έλληνας It was the pine trees, the sea, my grandpa -who we thought was an ancient Greek

γιατί ήταν καθηγητής αρχαίων ελληνικών, ήταν σε σύνταξη -- because he was a retired professor of Ancient Greek Language.

μόνο για αρχαίους μας μιλούσε, μας έλεγε μύθους He used to talk only of ancient people, he told us fables of mythology,

και νιώθαμε ότι αυτός είναι ένας ευτυχισμένος τόπος

που δε θέλαμε καθόλου να τον χάσουμε. which we didn't want to lose by any means.

Και εκείνο που, κυρίως, βλέπαμε είναι ότι μέσα στη ζωή And the one most important thing we learned living there was that in life,

όπως βάζεις τα παπούτσια σου το πρωί έτσι πρέπει να πάρεις και ένα βιβλίο.

Γιατί πάντα βλέπαμε τον παππού μας να κρατάει ένα βιβλίο στο χέρι. Because we saw our grandfather with a book in his hands all the time.

Όταν έφυγε ο παππούς μας νόμιζα ότι πήρε τα πάντα μαζί του And when grandpa left us, I thought he took everything with him,

κι ήτανε μια καινούρια αφετηρία. and that was a new threshold for me.

Σε λίγο πήγαμε στην Αθήνα, πήγαμε σχολείο Soon after that we went to Athens, we started school,

και στο σχολείο ένιωσα το πρώτο πράγμα που είναι η φιλία· and at school I first felt what friendship was.

έγινα φίλη με τη Ζορζ Σαρί We made friends with Georges Sari

και ως την τελευταία της στιγμή, που έφυγε για πάντα, μείναμε φίλες. and we remained best friends until she left us forever.

Και αυτό, παιδιά, στους νέους σας το λέω, Incidentally, I'd like to tell you, the young people in here,

ότι η φιλία παίζει πάρα πολύ μεγάλο ρόλο στη ζωή. that friendship is of utmost importance in our life.

Στο σχολείο άρχισα να διαβάζω At school I started to read

και μάλιστα, με την αδερφή μου μας άρεσε πάρα πολύ να διαβάζουμε ποίηση and both, me and my sister, we especially loved reading poetry

και κυρίως ποιήματα λυπητερά: and mostly melancholy poems,

του Παλαμά το «Άφκιαστο κι αστόλιστο του Τάφου δε σε δίνω». like a poem by Kostis Palamas lamenting the death of his 4 year old son,

Του Πολέμη... και κλαίγαμε, τα διαβάζαμε το βράδυ και κλαίγαμε.

Και έτσι κάτι μου πήγε μέσα μου, μήπως γράψω και εγώ ποίημα. So I felt, like, maybe I should write a poem too.

Η μητέρα μου είχε έναν δίδυμο αδερφό, My mother had a twin brother,

έναν πανέμορφο -και εξωτερικά και εσωτερικά- άνθρωπο. a really wonderful person, inside and out.

Ήτανε καθηγητής μαθηματικών και αρραβωνιάστηκε μια κοπέλα He was a teacher of mathematics, he got engaged to a woman

που πολύ μας κακοφάνηκε εμάς γιατί τον θεωρούσαμε and we both hated her at once because we thought

-εμένα ήταν και νονός μου- ότι ανήκε σ' εμάς. -he was also my godfather - that he belonged only to us.

Αυτή την κοπέλα τη λέγανε και Διδώ από πάνω, On top of all, that girl's first name was Dido,

είχε λίγο στραβή μύτη, αλλά είχε κάτι μάτια που έβγαζαν φλόγες. her nose was a little crooked, but her eyes were fiery.

Αυτή η Διδώ έγινε η μεγάλη μας συγγραφέας Διδώ Σωτηρίου. Later in life, that Dido became our famous novelist Dido Sotiriou.

Και μπορεί πολλοί να τη γνώρισαν σαν συγγραφέα, Although most people have appreciated and acknowledged her as an author,

αλλά όποιος δεν την έχει γνωρίσει σαν άνθρωπο έχει χάσει πολλά. she was a so much better when you met her as a real life person.

Στον γάμο της τής έγραψα ένα ποίημα. On their wedding, I wrote her a poem.

Χαμογέλασε, αλλά όταν κοίταξα τα μάτια της μου φάνηκαν τόσο λυπημένα She smiled but I looked into her eyes and they looked so sad

και πήρα απόφαση στη ζωή μου ότι δε θα γίνω ποιήτρια. and that was the time I decided I wasn't going to be a poet.

(Γέλια) (Laughter)

Λοιπόν, θα σας πω παιδιά το ποίημα γιατί πέρασαν 82 χρόνια So, I'm going to recite this poem I wrote 82 whole years ago.

και στις Βρυξέλλες που μένω συχνά, στην κόρη μου, μου ήρθε ένα βράδυ στο νου. One night I remembered it in Brussels where I live with my daughter.

Θα σας το πω για να καταλάβετε από τι γλίτωσε η ποίηση, You have got to listen to it so you know how lucky

από τι γλιτώσατε εσείς και εγώ. you, and I, and poetry have been.

«Την αυγή με τη δροσούλα, νονά μου αγαπημένη, "In the mist of dawn, oh godmother dearest,

'κει που πήγα με τη βαρκούλα λίγο για να κολυμπήσω where I rowed in my little boat to take a swim,

είδα έναν άσπρο γλάρο που πετούσε χαρωπά τρέξε μου 'πε για να πάεις I saw a white seagull soaring happily, and he said to me,

στη νονά σου τη Χαρά, τρα λα λα, τρα λα λα» run to Joy, your god mother, la la la, la la la."

(Γέλια) (Laughter)

(Χειροκρότημα) (Applause)

Νομίζατε πως έχασα; Ότι μπορούσα να γίνω ποιήτρια; Do you think I lost? That I might have become a poet?

Όχι νομίζω, ναι. Και είμαι πολύ χαρούμενη που δεν έγινα. No, I don't think so. And I'm very happy about that.

Ξέχασα να σας πω ότι στο σπίτι του παππού στη Σάμο, I forgot to say that in the living room at my grandpa's house in Samos,

στο σαλόνι,

υπήρχε μια βιτρίνα και μέσα ήταν ένας τίγρης, το «καπλάνι». there was a glass door display cabinet and in it there was a tiger, the wildcat.

Έτσι το 'λεγαν στη Σάμο και νόμιζα και εγώ πως το ξέρουν όλοι στην Ελλάδα That's how they called it in Samos and I thought everybody knew it like that

όταν έγραφα το βιβλίο «Το Καπλάνι (της Βιτρίνας)». when I wrote the book "Wildcat under Glass".

Ούτε το Καπλάνι ήξερε τότε, ούτε εγώ, τι ρόλο θα παίξουμε στη ζωή μας και οι δύο. Neither the wildcat nor I knew back then

Με τη Διδώ μάθαμε πολλά πράγματα, μας έκανε να θέλουμε να αγαπάμε κάτι, From Dido we learnt a lot, she made us to want to love something,

να ενδιαφερόμαστε για κάτι, να διαβάζουμε βέβαια.

Ήρθε ο πόλεμος και η Διδώ μας έβαλε στην αντίσταση. War started and Dido recruited us into the Greek resistance.

Και η πρώτη μας αντιστασιακή πράξη που κάναμε - And our first act of resistance -

και μας έλεγε η Διδώ, and Dido used to tell us,

«Μη νομίζετε ότι δεν είναι τίποτα, είναι κάτι σπουδαίο». "Don't you ever think it's nothing, it's actually very important.

Όσο έλειπε ο πατέρας μου στην τράπεζα που δούλευε το πρωί και γύριζε το μεσημέρι While my father was at work in the bank until early afternoon,

το σπίτι μας γινότανε γιάφκα. our house turned into a safe house for the Resistance gatherings.

Έφερνε η Διδώ τις γυναίκες της αντίστασης: It was the gathering place for Dido and other women in the resistance:

την Ηλέκτρα που εκτέλεσαν οι Γερμανοί, τη Μέλπω Αξιώτη, τη Ζέβγου, τη Σβώλου. Electra Apostolou, who was executed, Melpo Aksioti, Katy Zevgou, Maria Svolou.

Συνεδρίαζαν και όταν έφευγαν -γιατί κάπνιζαν σαν τεκέδες- They had their meetings and when they left -because they smoked like chimneys -

η αντιστασιακή μας πράξη με την αδερφή μου ήταν να ανοίγουμε την μπαλκονόπορτα, the resistance act of me and my sister was to open up the doors

να αερίζουμε να φύγει η μυρωδιά του καπνού and let fresh air and cigarette stink out

μη γυρίσει ο πατέρας μας σπίτι και δει ότι ήτανε μια τέτοια κατάσταση. so that when my father got back home he wouldn't see something like that.

Οργανωθήκαμε στην ΕΠΟΝ και έτσι που θυμόμαστε τώρα, We became members of EPON, the youth wing of the resistance,

και πολλές φορές με τη Ζώσω, όσο ζούσε, καθόμασταν και λέγαμε, and I remember talking with Zoso, when she was still alive, and saying,

«μην το πούμε πουθενά ότι τα χρόνια της κατοχής "We shouldn't let anyone know that our years in the Resistance

ήταν ευτυχισμένα χρόνια». were happy years."

Γιατί πιστεύαμε σε κάτι, γιατί είχαμε ένα όραμα, Because we believed in something, because we had a vision,

γιατί πιστεύαμε ότι πραγματικά και εμείς βοηθούμε να απελευθερωθεί η Ελλάδα. because we really believed that we helped Greece be free again.

Και είχαμε ένα όραμα που λέγαμε, And the vision we had - we thought that when the Occupation was over,

όταν τελειώσει η κατοχή θα ζήσουμε αυτό το όραμά μας. when the occupation is over we will live that vision.

Τώρα αν δε μας βγήκε είναι άλλο... Well, it didn't work out but, anyway...

Στην κατοχή πήγαινα στο σχολείο της Αηδονοπούλου During the Occupation period I was a student in Aidonopoulos School

και είχαμε μια καθηγήτρια στα τεχνικά and there was this Art and Craft teacher,

που ήθελε να μας βγάλει από αυτή τη θλίψη και τη μαυρίλα και την πείνα she wanted to take our minds away from misery, depression and hunger

και να πάει ο νους μας να σκεφτόμαστε άλλα πράγματα and to lead our minds to something else,

και μας λέει «Παιδιά...» so she says, "Well, guys..." -

-αυτή είχε σπουδάσει στη Γαλλία στη σχολή καλών τεχνών- she had studied in the Art School in France -

«...θα κάνουμε κουκλοθέατρο». "...we are going to do puppet theatre."

Μου λέει, «Εσύ τι ξέρεις να κάνεις;» Λέω, «Τίποτα». She says, "What can you do well?" I say, "Nothing."

Με ρώτησε πώς με λένε, «Α», μου λέει, «εσύ είσαι η Άλκη Ζέη;» She asked me about my name, "Oh," she said, "then you are Alki Zei?"

Και λέω, «Ναι». Γιατί στο περιοδικό του σχολείου And I replied, "Yes".

είχε δημοσιευθεί ένα μικρό κομματάκι δικό μου.

Δημήτρης Καλαβρός-Γουσίου: Χίλια συγγνώμη. Dimitris Kalavros-Gousiou: Excuse me.

Άλκη Ζέη: Θα μου το κρατάτε; ΔΚΓ: Ναι. Alki Zei: Are you going to hold it for me? DKG: Yes.

(Γέλια)

(Χειροκρότημα) (Applause)

Μου λέει, «Τότε να γράψεις έργα για το κουκλοθέατρο». She told me, "Then you should write plays for the puppet theatre."

Και κάθισα πολύ απλά και έγραψα έργα για το κουκλοθέατρο, τα οποία παίζαμε, And I just sat down and wrote plays for the puppet theatre, which we got up,

και μια μέρα μας λέει, and one day she told us,

«Τώρα κοιτάξτε να είστε πολύ καλές γιατί θα έρθουν κάποιοι φίλοι»· "This time, try to do your best because some friends are coming to watch"

γιατί ήταν τα παιδιά του σχολείου που τα βλέπανε. because our usual audience was just the students of the school.

Αυτή είχε πολύ φίλο τον Εμπειρίκο και μας έφερε, ούτε λίγο πολύ, She was a good friend of Embirikos so we were surprised to meet

τον Εμπειρίκο, τον Ελύτη, τον Μάριο Πλωρίτη. Andreas Embirikos, Odysseas Elytis and Marios Ploritis.

Ο οποίος Μάριος Πλωρίτης έφερε έναν φίλο του που ήτανε, μαζί με τον Κουν, Marios Ploritis had brought along a friend of his,

από τους ιδρυτές του θεάτρου Κουν, που τον έλεγαν Γιώργο Σεβαστίκογλου one of the cofounders of the Karolos Koun Art Theatre, named Giorgos Sevastikoglou,

και έγινε ο μετέπειτα σύντροφός μου. who later on became my husband.

Και η αδελφή μου για καιρό μου έλεγε,

«Με ποιον θα βγεις, πάλι με αυτόν με το άσχημο επίθετο;». "Who are you going out with? Is it that guy with the odd surname?"

(Γέλια) (Laughter)

Ο Εμπειρίκος ενθουσιάστηκε με το κουκλοθέατρο. Embirikos really loved the puppet theatre.

Και εμείς δεν νομίζαμε ότι κάναμε κάτι σπουδαίο. We didn't think we were actually doing something special.

Απλούστατα το αγαπούσαμε αυτό το πράγμα που κάναμε. We just loved what we were doing.

Και όταν αυτοί που τους είχαμε, οι σπουδαίοι άνθρωποι, οι ποιητές, Then those very important people, those poets,

-οι οποίοι ήτανε πολύ απλοί και μας φερόντανε πολύ φιλικά- -who were very simple people acting really friendly-

μας κάλεσαν να πιούμε καφέ στου Λουμίδη, και από τότε πηγαίναμε συχνά και ακούγαμε. asked us out for coffee and we often went to the Loumidis Café and listened.

Και ήταν κι άλλα κορίτσια, And there were more girls,

δεν ξέρω γιατί κορίτσια και όχι αγόρια, δεν πήγαιναν. I don't know why only girls, no boys went there.

Και τους ακούγαμε, έτσι, με μεγάλη χαρά και μαθαίναμε πράγματα. And we really liked to listen to them and learn lots of things.

Δηλαδή, πιο πολλά μάθαμε από αυτούς, παρά από το πανεπιστήμιο. I mean, we learned more from them than all though our university studies.

Στην ΕΠΟΝ κάναμε και πάρτι ολονύχτια In EPON we also had all night parties

γιατί δεν μπορούσαμε να γυρίζουμε αργά στα σπίτια, because we weren't allowed to return home late,

απαγορευότανε η κυκλοφορία. since there was a curfew requiring people to stay indoors at night.

Και βάζαμε ένα γραμμόφωνο, κάναμε ότι χορεύαμε So we had a phonograph playing, we pretended to be dancing,

για να μπορούμε να τυπώνουμε παράνομες εφημερίδες, so that we could actually be printing illegally newspapers,

τύπο, προκηρύξεις και άλλα. press, fliers and similar stuff.

Βέβαια, εν τω μεταξύ χορεύαμε κιόλας, φλερτάραμε κιόλας. Of course, there was also some dancing and flirting in the meantime.

Στο πιάνο έπαιζε όλη τη νύχτα ένα παιδί με ένα μακρύ κασκόλ There was this young boy with a long scarf playing the piano all night long

και του βάζαμε στο στόμα μαύρες σταφίδες για να μη πεινάει όλη νύχτα. and we put black raisins into his mouth so that he wouldn't feel hungry.

Και αυτό το παιδί ήταν ο Μάνος Χατζηδάκης. That boy was Manos Hatzidakis.

(Χειροκρότημα) (Applause)

Η 12 Οκτωβρίου είναι μέρα που ούτε γιορτάζεται στην Ελλάδα, The 12th of October is the day, which is not celebrated in Greece

ούτε το μαθαίνουνε σχολείο, ήτανε η μέρα της απελευθέρωσης. nor is taught about at school, when Greece was liberated.

Από όσο θυμάμαι, ήταν η πιο ευτυχισμένη μέρα της ζωής μου. As long as I can remember, that was the happiest day in my life.

Που απελευθερωθήκαμε, που πιστέψαμε ότι όλα τα όνειρά μας θα γίνουνε. Because we were liberated and we believed that our dreams would come true.

Αλλά, δεν βάστηξε πολλές μέρες και άρχισε ο Δεκέμβριος του '44 Yet before long, came the infamous December 1944

που θα 'θελα να μην είχε υπάρξει ούτε στην ιστορία ούτε στη ζωή μου. which I wish it had never existed neither in history nor in my life.

Εκεί κατάλαβα τι θα πει εμφύλιος. Τι θα πει να χωριζόμαστε στα δύο. That's when I knew what a civil war was and what it means to be divided in two.

Τι θα πει η φίλη δίπλα μου στο θρανίο που είχα, I couldn't comprehend why a good friend, my desk mate from school actually,

όταν φτάσαμε με τα πόδια και πηγαίναμε στον Βόλο, when we travelled to Volos on foot and I knocked on her door,

και της χτύπησα την πόρτα, με είδε σαν να είδε τον μεγάλο της εχθρό.

Και εκεί είπα, δεν είναι δυνατόν πια να μην αγαπάμε ο ένας τον άλλον, And then I thought to myself, it's impossible to stop loving a person

τον άνθρωπο που ήμασταν κοντά. when we used to be so close to each other.

Και όλη αυτή η αγριάδα που είχε ο Δεκέμβρης, And all that roughness and cruelty of that December -

δεν την έχω ξεχάσει. can't be forgotten.

Και τώρα όταν βλέπω τους πρόσφυγες που περπατάνε χιλιόμετρα για να φτάσουν, These days, when I see refugees fleeing, walking for kilometers to reach freedom,

θυμάμαι πώς περπατούσαμε εμείς για να ξεφύγουμε όταν τέλειωσε ο Δεκέμβρης I remember how we walked away when December was over -

που όχι σλίπινγκ μπαγκ δεν υπήρχαν τότε τίποτα, there were no sleeping bags, no tents, nothing,

βάζαμε εφημερίδες και κοιμόμασταν χάμω, μας πολυβολούσαν από πάνω. we'd put newspapers on and we'd sleep in our beds, and they'd bother us from above.

Τότε κατάλαβα τι θα πει πόλεμος. That's when I learned what war meant.

Που δεν φοβήθηκα στη ζωή μου όσο φοβήθηκα τον Δεκέμβρη του '44. I have never felt more frightened in my life than in that December of 1944.

Πάει κι αυτό, τέλειωσε. Finally, it was over too.

Ήρθε κάποια απελευθέρωση, There was some sort of mild liberation,

άρχισαν τα πράγματα να γίνονται ομαλά στην Ελλάδα. and things started getting back to normal in Greece.

Εν τω μεταξύ παντρεύτηκα με τον Γιώργο Σεβαστίκογλου, In the meantime, I got married to Giorgos Sevastikoglou,

πήγα και στη Δραματική Σχολή. I attended the School of Dramatic Arts.

Ξέχασα να πω ότι έγραφα διηγηματάκια I forgot to say that I wrote short stories

και τα δημοσίευα σε ένα περιοδικό που λεγότανε «Νεανική Φωνή». and they were published in a magazine called "The Voice of Youth".

Είχα αρχίσει να γράφω. I had taken up writing.

Και επειδή ο Γιώργος Σεβαστίκογλου ήταν πολύ με τον Κουν, And due to the good friendship of my husband with Karolos Koun,

πήγαινα στο θέατρο του Κουν, και αυτό είναι το πολύ σπουδαίο, I used to go to Koun's theatre and it was something amazing,

μες τη μαύρη κατοχή ο Κουν έμαθε στον κόσμο because right there in the middle of the darkest German occupation

τον Ίψεν, το αμερικανικό θέατρο, το πραγματικό θέατρο. Koun taught the people about Henrik Ibsen and the American realistic theatre.

Με την πείνα που υπήρχε, και οι ηθοποιοί του και ο ίδιος πεινούσαν, It was a period of great hunger, he and his actors experienced it too,

αλλά έκαναν αυτό που είναι ένα αξέχαστο θέατρο nevertheless, they realized this amazing kind of dramatic theatre

και έχουν μείνει οι ρίζες του σήμερα. whose roots live up to our days.

Έτσι τσίμπησα λίγο και εγώ και λέω μήπως βγω στο θέατρο. So the possibility of becoming an actor crossed my mind then.

Ο Γιώργος μου 'λεγε, «Εγώ νομίζω να γράψεις, να γράψεις». Giorgos advised me, "I think you should better write".

Δεν πήγα στη σχολή που δίδασκε εκείνος, στη σχολή του Ρότα, I didn't go to the Vasilis Rotas' school where he taught,

γιατί ήταν σίγουρο ότι δεν θα με έπαιρνε. because I was sure I wouldn't be accepted.

Πήγα στη σχολή του Ωδείου Αθηνών, που δίδασκε ο Ροντήρης και ο Βεάκης, I went to the Athens Conservatoire school where Rontiris and Veakis taught -

και λέγανε ότι ο Ροντήρης έκανε και ένα παλούκι να μιλάει. they used to say that Dimitris Rontiris could teach even a log to speak.

Φαίνεται έκανε λίγο το παλούκι και μίλησε It seems he finally managed to make this log speak

και τέλειωσα τη σχολή. so I managed to graduate.

Εν τω μεταξύ, αρχίζει σιγά-σιγά πάλι εμφύλιος. At the same time the civil war was on the rise again.

Αρχίζουν να συλλαμβάνουν ανθρώπους. They started to round up people.

Tον Γιώργο τον καλούνε στον στρατό και φεύγει κρυφά από την Ελλάδα. Giorgos was called up in the army and he fled the country secretly.

Με ένα καΐκι και δεν ήξερα που πήγε. He left in a boat and I had no idea where to.

Και εμένα με στείλανε περίπατο στη Χίο. I was sent on exile to Chios island.

Εκεί γνώρισα τις γυναίκες της Ελλάδας, που έξω από την Αθήνα δεν είχα βγει. There I met women from all over Greece, since I had never been out of Athens.

Γνώρισα γυναίκες απ' τη Μυτιλήνη, I met women from Mytilene,

από τη Βόρειο Ελλάδα, από νησιά, από παντού. from North Greece, from the islands, from everywhere.

Γυναίκες που πολλές ερχόντανε όχι για ιδεολογία, δεν είχανε ιδέα, Those women weren't sent over because of their ideology - they didn't have any.

αλλά είχανε πιάσει κυρίως Μυτιληνιές πάρα πολλές, Most of them were from Mytilene and they were sent there

ένα παιδί τους που ήταν αντάρτης και τις φέρνανε αυτές εκεί because they usually had a son who was an insurgent,

και όταν τους λέγανε ότι είναι ελεύθερες,

κλαίγανε γιατί καταλαβαίνανε ότι ο γιος τους είχε σκοτωθεί. because then they knew that their son had been killed.

Εμαθήτευσα εκεί έναν χρόνο και μετά γύρισα. My apprenticeship there lasted for a year and then I was sent back.

Δύο χρόνια σχεδόν δεν ήξερα πού βρίσκεται ο Γιώργος. For a period of two years I didn't know where Giorgos had gone.

Ώσπου μέσω των Μιλλιέξ, που ήτανε τότε στο Παρίσι, Until through Roger and Tatiana Milliex, who were in Paris at the time,

πήρα ένα γράμμα να προσπαθήσω να φύγω από την Ελλάδα να πάω να τον βρω. I got a letter urging me to leave Greece and go to meet him.

Στην αρχή πού δεν ήξερα. However, it didn't say where I was supposed to go.

Τους είχαν πάει μετά το τέλος του εμφυλίου στην Τασκένδη After the end of the civil war he was in Tashkent.

και επειδή είμαι αγεωγράφητη, τα παιδιά μου λένε My children mock me for not knowing much about Geography

ότι αν ήξερα πού είναι η Τασκένδη, δεν θα είχανε γεννηθεί. saying that if I knew where Tashkent was, they would have never been born.

(Γέλια)

Κατάφερα, τέλος πάντων, με τα πολλά και με μεγάλα μέσα Anyway, I had to go to great lengths

και πήρα ένα διαβατήριο και έφυγα. but I managed to get a passport and I left the country.

Και πήγα στην Ιταλία, I went to Italy,

περιμένοντας τη βίζα τη σοβιετική, που έκανε δύο χρόνια να 'ρθει, where for two years I waited for the soviet visa to be issued,

και έφτασα στη Μόσχα. before I finally traveled to Moscow.

Και όταν βγήκα από το τρένο και είδα ότι δε με περίμενε ο Γιώργος, έπαθα. When I got off the train and Giorgos wasn't there, I was disappointed.

Λέω, «Πού πάω, πού με στέλνουνε;». What should I do? Where was I supposed to go?

Τέλος πάντων, παρέλαβαν εκεί, ούτε Ρωσικά ήξερα ούτε τίποτα, Anyway, I was received there -mind you I didn't speak any Russian,

λίγα Γαλλικά, λίγα Ιταλικά μπορούσα να συννενοηθώ. only a little French and Italian was how I could communicate -

Με βάλαν σ' ένα τρένο and they put me on another train.

και ήτανε κάτι παράξενες γυναίκες με στολές, με φορεσιές, There were women in local dress in there,

περίεργοι άνθρωποι με γενειάδες. and unusual people with long beards,

Και ταξίδευα πέντε νύχτες και τέσσερις μέρες. and we traveled for five nights and four days.

Και περνούσα τη Στέπα, και κάθε τόσο ρώταγα, «Τασκένδη;» While crossing the steppe I kept asking every now and then "Tashkent here?"

Λέω μπας και περάσει το τρένο και εγώ πάω αλλού.

Τέλος πάντων, έφτασα. Αυτή τη φορά με περίμενε ο Γιώργος. Long story short, I arrived. This time Giorgos was there waiting.

Και έμαθα κάτι που αμέσως με τάραξε: ότι δεν του είχαν επιτρέψει να 'ρθει. I was shocked to learn soon that he hadn't been allowed to come to Moscow,

'Οχι οι Σοβιετικοί, οι δικοί μας, το ελληνικό κόμμα. not by the Russians, but by our people, the Greek party.

Δεν του είχαν επιτρέψει να 'ρθει να με παραλάβει στη Μόσχα. They hadn't let him come and receive me in Moscow.

Νέα αφετηρία, αυτή τη φορά λίγο δύσκολη A new start, this time a little more difficult

γιατί έπρεπε να συνηθίσω πού βρίσκομαι, ποια είμαι, τι κάνω. because I had to get used to the new surroundings and situations.

Δεν έχω γράψει εκεί, δε γράφω τίποτα, προσπαθώ να μάθω τη γλώσσα. Until then I hadn't written anything, I was trying to learn the language.

Γεννιέται η κόρη μου και, ευτυχώς, πάμε στη Μόσχα. My daughter is born and, thankfully, we move to Moscow,

Γιατί ήμασταν τελείως απομονωμένοι απ' την Ελλάδα, because in Tashkent we were totally cut out from Greece,

ενώ στη Μόσχα και να τηλεφωνήσουμε μπορούσαμε while in Moscow we could communicate by telephone,

και άρχισε να σπάει ο πάγος και μέσω του Ελληνο-Σοβιετικού συνδέσμου we started adjusting to the place, and through the Greek-Soviet connection

άρχιζαν να έρχονται διανοούμενοι, καλλιτέχνες. there were intellectuals and artists visiting from Greece.

Και από τους πρώτους που ήρθαν ήταν ο Εμπειρίκος, One of the first people to visit was Andreas Embirikos,

τον οποίο είχα να δω 20 χρόνια. whom I hadn't met in 20 years.

Και πήγα στο τρένο να τον υποδεχτώ και η παράσταση που είχε δει ο Εμπειρίκος So I went to receive and welcome him at the train station

-γιατί έγραφα παρωδίες, τις κλαψωδίες που τις έλεγα, -because I was writing parodies, which I thought they were so ridiculous,

ιστορίες του Οδυσσέα παραλλαγμένες- they were the stories of Ulysses only a little altered -

και αυτό το έργο που είδε ήταν η «Καλυψώ», που ήταν ερωτευμένη με τον Οδυσσέα and Embirikos had watched a parody of mine named "Calypso".

και ήταν διανοούμενη σουρεαλίστρια.

Γιατί τότε μόλις είχαμε μάθει περί Σουρεαλισμού. we had only recently learned about the cultural movement of surrealism -

Και φεύγοντας ο Οδυσσέας, αυτή αυτοκτονεί και λέει, and when Ulysses sets sail, she commits suicide saying,

«Είμαι ένα θλιμμένο καλαμπόκι». "I am a sad ear of corn".

(Γέλια) (Laughter)

Φτάνοντας το τρένο ο πρώτος που κατεβαίνει ήταν ο Εμπειρίκος The train arrived, Embirikos was the first passenger to get off the train,

και, μόλις με βλέπει, με τα 20 χρόνια, and upon seeing me after 20 years he exclaimed,

λέει, «Να και το θλιμμένο καλαμπόκι». "Well well, isn't that the sad ear of corn?"

(Γέλια) (Laughter)

Και είναι αυτό που έχει μείνει. Γιατί... And I still remember that. Because...

(Χειροκρότημα) (Applause)

Εγώ δεν θεωρούσα ότι έκανα τίποτα σπουδαίο What I wrote back then, I didn't think it was something great,

και δεν έβαζα καρμπόν τουλάχιστον, να έχω ένα αντίγραφο. so I didn't even use a sheet of carbon to at least keep a copy.

Έφυγα, τα 'βάλαν σε ένα υπόγειο, τα 'φάγαν τα ποντίκια After our departure, any documents were stored in the cellar,

και δεν έχει μείνει τίποτα. where they were eaten by rats and nothing has survived.

Στη Μόσχα, ευτυχώς, άρχισα να γράφω. In Moscow I started writing.

Έγραφα διηγήματα, τα 'στελνα στην επιθεώρηση τέχνης. I wrote novels and sent them to the Art Review magazine.

Και ύστερα ήθελα, γιατί είχα γεννήσει και το γιο μου εν τω μεταξύ And then I wanted to - I had already given birth to my son

-που του έκανε μπέιμπι σίτινγκ ο Ταρκόφσκι,

γιατί ήτανε φοιτητής και ήθελε να βγάλει ένα χαρτζιλίκι because as a student he needed to make some pocket money

και μέσω μιας φίλης που τον ήξερε του έκανε μπέιμπι σίτινγκ. and recommended by a common friend he did some babysitting.

(Χειροκρότημα) (Applause)

Ίσως γι' αυτό έγινε σκηνοθέτης, και από τον πατέρα του βέβαια, Maybe that's why he became a film director -his father was a director too -

αλλά για τον κινηματογράφο ήθελε. but he loved the cinema.

Ήθελα να μάθουνε τα παιδιά μου για την Ελλάδα. I wanted my children to know about Greece.

Και τι ιστορίες πιο πραγματικές θα ήτανε And there could have been more real stories to tell them

να τους διηγιέμαι τα παιδικά μου χρόνια με την αδερφή μου στη Σάμο. than those of my childhood years with my sister in Samos.

Γιατί αυτές ήταν και οι πιο ωραίες μου αναμνήσεις. Because those were my warmest memories.

Και εκεί γεννήθηκε «Το Καπλάνι της Βιτρίνας». So the "Wildcat under Glass" was born there.

Το 'στειλα στην Ελλάδα, ήταν ένα εκδοτικό, το Θεμέλιο. I sent it over to Themelio, a Greek publishing house.

Δεν πήρα ποτέ απάντηση. I never got an answer.

Και σε λίγο καιρό, σ' έναν χρόνο After some time, about a year,

παίρνω μια άδεια να πάω με τα παιδιά μου για δυο μήνες στην Ελλάδα. I got permission to visit Greece for to months with my children,

Πηγαίνω στο Θεμέλιο. I'm going to the Foundation.

Ήταν ένας φίλος, ένας πολύ αξιόλογος άνθρωπος, There was that friend of mine and a really exceptional person,

ο Δημήτρης ο Δεσποτίδης. Dimitris Despotidis.

Του λέω, «Τι γίνεται εκείνο το Καπλάνι;» I asked him, "How about my Wildcat?"

Μου λέει, «Να το, είναι στη βιτρίνα».

Το είχε εκδώσει και το είχε βγάλει στη βιτρίνα.

Το Καπλάνι της Βιτρίνας, ομολογώ, I have to admit that the "Wildcat under Glass"

ότι αν δεν ήτανε οι δάσκαλοι, δεν θα είχε κυκλοφορήσει, wouldn't have done so well, if it weren't for the teachers,

δεν θα είχε μπει στα σχολεία. it would have been included into school books.

Γιατί πάρα πολλοί πάλεψαν να μην μπει στα σχολεία αυτό το βιβλίο There were many people who undermined my book,

και να μην μπω και εγώ, φυσικά. so me and my book would stay away from schools.

Αλλά οι δάσκαλοι με πείσμα το 'βαλαν στα σχολεία But the teachers persistently kept teaching it

και τώρα είναι πενήντα τόσα χρόνια που το Καπλάνι είναι στα σχολεία. and it's been more than 50 years that the Wildcat is in our schools.

Και εγώ βεβαίως. Me too, of course.

(Χειροκρότημα) (Applause)

Γυρίσαμε στην Ελλάδα, We returned to Greece,

εγώ με τα δέκα χρόνια, ο άντρας μου με τα 15. me after 10 years, my husband after 15.

Άντε πάλι να μάθουν τα παιδιά μας τη γλώσσα. Once again our children had to learn the language.

Μιλούσανε βέβαια, αλλά να συνηθίσουμε την Ελλάδα. Actually they knew Greek but they had to get used to the country.

Σε δύο χρόνια έγινε η Χούντα και φύγαμε στο Παρίσι. Two years later we left for Paris because of the Junta.

Καινούργια αφετηρία. A new threshold.

Τα δύο χρόνια στην Ελλάδα δεν έγραψα τίποτα. I didn't do any writing during those two years in Greece.

Μόνο μετέφραζα για βιοποριστικούς λόγους. I did translations only for a living.

Στη Γαλλία άρχισα να γράφω και τα περισσότερα μου βιβλία: It was in France that I started to write most of my books:

τον «Περίπατο του Πέτρου», τη «Μωβ ομπρέλα», "Petros' War", "The Purple Umbrella",

ως και την «Αρραβωνιαστικιά του Αχιλλέα» εκεί άρχισα να τη γράφω. even "Achilles' Fiancée" was started being written there.

Γιατί ήτανε το περιβάλλον τέτοιο που σου 'δινε την ευκαιρία να γράφεις. Because it was an environment that encouraged you to write.

Πήγαινα στα γαλλικά σχολεία και λυπόμουνα. I went to French schools and I felt so sad.

Λέω, πάω στα γαλλικά σχολεία και στα ελληνικά σχολεία δεν μπορώ να πάω. I thought, "I can go to French schools but I am not allowed to go to Greek schools".

Το Καπλάνι της Βιτρίνας μεταφράστηκε, πήρε βραβεία The "Wildcat Under Glass" was translated, it received various awards,

και αυτό σου δίνει μια ανάταση. and that made me more optimistic.

Και όταν γυρίσαμε στην Ελλάδα, τότε πια κατάλαβα - When we were back to Greece,

γιατί όταν το 'γραφα το Καπλάνι δεν ήξερα πως γράφω βιβλίο για παιδιά,

ήθελα να πω αναμνήσεις από τα παιδικά μου χρόνια.

Τώρα πάω πάρα πολύ στα σχολεία, γυρίζω όλη την Ελλάδα, Nowadays I visit a lot of schools all over Greece,

μιλάω με τα παιδιά. and I speak to the children.

Και αυτό που τους λέω και εσάς στους νέους λέω, And what I say to them, is what I say to you,

όσο κρίση και αν υπάρχει

-γιατί πολλές φορές ακούω, «Έχουμε πόλεμο, έχουμε Χούντα»- -because I get a lot of, "This is war, it's a junta"-

ούτε πόλεμο έχουμε, ούτε Χούντα. there's no war, there's no junta.

Είναι δύσκολα χρόνια, It's hard times and hunger

αλλά ούτε συγκρίνεται η πείνα της κατοχής με την πείνα που υπάρχει τώρα. but they're no match for the hunger during the German occupation.

Και στην κατοχή ελπίζαμε σε κάτι. And at the occupation we had hopes.

Και ήθελα να σας πω And i want you to know that,

ότι ένα μικρό πράγμα, έστω και πολύ μικρό να ελπίζετε, if you have even a tiny little hope,

σιγά-σιγά θα γίνει ένα μεγάλο παζλ. this is going to grow really big in time.

Και κυρίως να 'στε μαζί, ν' αγαπιέστε και να βοηθάει ο ένας τον άλλον.

Αυτό είναι το καλύτερο που μπορούμε να κάνουμε σήμερα: This is the best we can do in our days:

να παρασταθούμε ο ένας στον άλλον. to stand by each other,

Και υλικά, αλλά και ψυχικά. with material help as well as mental support.

Να μη μας πάρει η κατάθλιψη, παιδιά. Don't let depression take us down, guys.

Είναι πολύ φοβερό να πάθουμε κατάθλιψη σαν λαός. The worst thing that might befall us as a country is depression.

Γι' αυτό νομίζω ότι πρέπει μέσα μας να 'χουμε μια μικρή φλόγα, μια μικρή χαρά I think we must keep a little flame of joy burning inside us

και τότε θα δείτε πως όλα θα είναι πιο ανάλαφρα. and then you'll see that things are going to get so much better.

Νομίζω ξεπέρασα και τα όρια. And I think I went over the time limit.

(Χειροκρότημα) (Applause)