Europe: Together or apart? | Loukas Tsoukalis | TEDxAcademy - YouTube

Μετάφραση: Charalampia Armpounioti Επιμέλεια: Chryssa Takahashi

Γεια σας.

Όταν μου ζητήθηκε να μιλήσω στο φετινό TEDxAcademy,

η πρώτη προφανής ερώτηση, βέβαια, ήτανε ποιο είναι το θέμα

και ομολογώ ότι η απάντηση με προβλημάτισε.

«Εξέλιξη», μου είπαν.

Τι σχέση έχω εγώ με την εξέλιξη;

Μπορώ να σας μιλήσω για πολλές δυσάρεστες εξελίξεις στη χώρα μου,

αλλά δεν είναι αυτό το θέμα.

Το σκέφτηκα λιγάκι, δεν ήθελα να πω και όχι.

Ήταν τιμητική η πρόσκληση,

και ξαφνικά μου ήρθε αυτό που λένε οι νεότεροι «φλασιά».

Μια έμπνευση.

Και είπα ότι εδώ η Ευρώπη, 60 και περισσότερα χρόνια,

κάνει το πιο εντυπωσιακό, επαναστατικό, πολιτικό πείραμα.

Λοιπόν, να σας μιλήσω γι' αυτό.

Να σας πω τα καλά νέα, να σας πω και τα κακά νέα

και να κλείσω με μερικά λόγια για την Ελλάδα.

Λοιπόν, το θέμα μου σήμερα είναι το πείραμα Ευρώπη.

Ποιοι ήταν οι στόχοι αυτού του πειράματος που ξεκίνησε στη δεκαετία του 1950;

Πρώτα απ' όλα, η εδραίωση της ειρήνης σε μια Ευρώπη με ανοιχτά σύνορα.

Θυμηθείτε σε μια μικρή ήπειρο, κατακερματισμένη, με πολλά κράτη

που κουβαλάν στην πλάτη τους μια μακρά, ένδοξη ιστορία,

αλλά γεμάτη πολέμους και αιματηρές συγκρούσεις.

Δεύτερος στόχος: η επίτευξη οικονομικής ευημερίας μέσω της δημιουργίας

μιας μεγάλης, ελεύθερης, ανταγωνιστικής ευρωπαϊκής αγοράς,

αλλά ταυτόχρονα με τη δημιουργία των εργαλείων εκείνων που θα βοηθούσαν

τις λιγότερο ανεπτυγμένες χώρες και περιφέρειες της Ευρώπης να συγκλίνουν.

Τρίτος στόχος: η ενίσχυση των δημοκρατικών θεσμών,

ιδιαίτερα σε χώρες με προβληματικό πολιτικό παρελθόν.

Και τέταρτος στόχος: η εφαρμογή του αρχαίου ρητού: «ισχύς εν τη ενώσει»,

δηλαδή, σε έναν κόσμο που αλλάζει πάρα πολύ γρήγορα,

σε έναν κόσμο που το μέγεθος μετράει,

οι χώρες της Ευρώπης, ακόμα και οι πάλαι ποτέ μεγάλες και κραταιές,

δεν έχουν πλέον ούτε το ειδικό βάρος ούτε το μέγεθος

για να είναι πρωταγωνιστές στην παγκόσμια σκηνή,

ούτε καν συνήθως δευτεραγωνιστές.

Αυτοί ήταν οι βασικοί στόχοι.

Ποια είναι τα μέσα που χρησιμοποιήσουμε για να πετύχουμε αυτούς τους στόχους;

Πρώτον, η εδραίωση μιας κουλτούρας συνεργασίας και διαλόγου.

Στην Ευρώπη, διαλεγόμαστε και διαπραγματευόμαστε μέχρι θανάτου.

Ατέλειωτα.

Αλλά, να σας πω την αλήθεια, προτιμάω δεκαεφτάωρες διαπραγματεύσεις,

έστω και μεταμεσονύχτιες,

από το να πυροβολούμε ο ένας τον άλλον,

όπως είχαμε τη συνήθεια να κάνουμε για αιώνες στην Ευρώπη.

Και δεύτερο μέσο: η δημιουργία κοινών θεσμών και πολιτικών,

πάνω στις οποίες θα εδράζεται αυτή η κουλτούρα συνεργασίας.

Θα μου πείτε όλα αυτά ωραία ακούγονται στα λόγια,

στην πράξη όμως τι μπορεί να γίνει;

Η απάντησή μου είναι απλή:

ότι έγιναν πάρα πολλά.

Η Ευρώπη έγινε αγνώριστη μέσα σε 50 χρόνια.

Και θέλετε να σας το πω διαφορετικά;

Ποια είναι η απόδειξη της επιτυχίας του ευρωπαϊκού πολιτικού πειράματος,

τουλάχιστον μέχρι τα τελευταία χρόνια;

Σκεφτείτε την Ευρώπη σαν ένα μικρό μαγαζί,

που ξεκινάει στη δεκαετία του '50, είναι μικρό, φτωχικό,

πουλάει δύο προϊόντα μόνο, ουσιαστικά κάρβουνο και ατσάλι.

Αυτά ήταν τα δύο προϊόντα με τα οποία

ξεκίνησε η Ευρωπαϊκή Κοινότητα του Άνθρακα και του Χάλυβα.

Και με έξι μέλη.

Σήμερα, το μικρό μαγαζί αυτό έχει μετατραπεί σε τεράστιο σουπερμάρκετ,

που πουλάει τα πάντα, αν και διαφορετικής πάντοτε ποιότητας προϊόντα,

και έχει αυξήσει και τρομερά το πελατολόγιο του.

Από έξι μέλη γίναμε 28

και συνωθούνται και πολλοί ακόμη στην είσοδο για να μπούνε μέσα.

Δεν νομίζω ότι υπάρχει πιο τρανή απόδειξη επιτυχίας ενός μαγαζιού,

από το να αυξάνεις συνεχώς τον τζίρο σου και το πελατολόγιό σου.

Και να προσθέσω και κάτι άλλο,

και να θεωρείσαι, μέχρι σχετικά πρόσφατα, μοντέλο για τα υπόλοιπα μέρη του κόσμου.

Καλά τα νέα, ας έρθουμε όμως στα κακά νέα.

Και υπάρχουν κακά νέα.

Η Ευρώπη έχει μπει σε κρίση.

Η κρίση είναι βαθιά.

Θα μου πείτε κρίσεις είχε η Ευρώπη πολλές στο παρελθόν.

Η απάντησή μου, όμως, θα ήταν ότι αυτή η κρίση είναι θεμελιακή,

κινδυνεύει να γίνει μια υπαρξιακή κρίση για το ευρωπαϊκό πολιτικό πείραμα.

Γιατί λοιπόν κρίση;

Ας δώσω μερικές εξηγήσεις.

Προφανώς, ο κατάλογος δεν είναι εξαντλητικός.

Ένας πρώτος λόγος που η Ευρώπη είναι σε κρίση είναι γιατί μερικές φορές,

πιθανότατα, προχωρήσαμε υπερβολικά γρήγορα, χωρίς αρκετή προετοιμασία,

χωρίς να σκεφτόμαστε τις συνέπειες των πράξεων μας.

Θα σας δώσω ένα πάρα πολύ απλό και χαρακτηριστικό παράδειγμα.

Είναι το παράδειγμα του ευρώ.

Αποφασίσαμε στην Ευρώπη, στις αρχές της δεκαετίας του '90,

να φτιάξουμε ένα κοινό νόμισμα.

Αυτό είναι το απόγειο του ευρωπαϊκού πολιτικού πειράματος.

Είναι το πιο προχωρημένο στάδιο της πολιτικής εξέλιξης.

Αλλά, φτιάξαμε αυτό το κοινό νόμισμα,

αλλά, δεν φτιάξαμε ούτε το θεσμικό, ούτε το πολιτικό υπόβαθρο

πάνω στο οποίο θα στηριχθεί,

ούτε και τα οικονομικά εργαλεία που θα κάνουν το ευρώ βιώσιμο.

Με άλλα λόγια, προσπαθήσαμε να επαναλάβουμε

στην πολιτική και την οικονομία, το θαύμα της άμωμης σύλληψης.

Δηλαδή, νόμισμα χωρίς κράτος.

Νόμισμα χωρίς κράτος δεν υπάρχει στην ιστορία

και αυτό το μαθαίνουμε «the hard way», που λένε και οι Τούρκοι.

Αυτό είναι η πρώτη εξήγηση.

Η δεύτερη είναι ότι ήμασταν απροετοίμαστοι,

αλλά ήμασταν και άτυχοι.

Γιατί δεν πρόλαβε το ευρώ να συμπληρώσει τα δέκα του χρόνια ζωής

και ήρθε το σπάσιμο της μεγαλύτερης διεθνούς χρηματοπιστωτικής φούσκας

από το 1929.

Κανένας δεν μπορούσε να το προβλέψει, αυτό είναι ατυχία.

Άρα είναι και έλλειψη προετοιμασίας και, προφανώς, ατυχία.

Υπάρχουν, όμως, κι άλλοι λόγοι.

Η τρίτη κατηγορία αναφέρεται σε λόγους

που έχουν να κάνουν με το εσωτερικό των χωρών μας.

Τι συμβαίνει εδώ και 20-30 χρόνια;

Στις Ευρωπαϊκές χώρες, αλλά και σε όλες τις αναπτυγμένες χώρες του Δυτικού κόσμου;

Οι οικονομικές ανισότητες διευρύνονται συνεχώς.

Αυτό είναι πολύ πιο έντονο στις ΗΠΑ και στη Βρετανία,

απ' ό,τι στις περισσότερες χώρες της ηπειρωτικής Ευρώπης.

Ταυτόχρονα, ο αριθμός των συμπολιτών μας που αισθάνονται ότι χάνουν,

ότι δεν μπορούν πλέον να ανταπεξέλθουν στον ανταγωνισμό που δημιουργείται,

που χάνουν από την παγκοσμιοποίηση και την ευρωπαϊκή ενοποίηση,

αυξάνεται συνεχώς.

Οι άνθρωποι αυτοί στρέφονται εναντίον της παγκοσμιοποίησης και εναντίον της Ευρώπης.

Αν δεν βρεθεί τρόπος να αντιμετωπιστεί το πρόβλημα αυτό,

το πρόβλημα θα διογκωθεί περαιτέρω τα επόμενα χρόνια.

Και τέταρτος λόγος είναι: δεν είναι και η καλύτερη γειτονιά.

Να σας θυμίσω, αν δείτε τον χάρτη της Ευρώπης,

έχουμε μόνο γειτονιά στα ανατολικά και στα νότια.

Στα βόρεια υπάρχουν μόνο πολικές αρκούδες και στα δυτικά έχουμε ψάρια.

Έτσι, λοιπόν, έχουμε να κάνουμε με γειτόνους στην Ανατολή και στον Νότο.

Οι γείτονες αυτοί δεν πάνε καλά.

Το μεγαλύτερο μέρος των γειτόνων της Ευρώπης

ανήκουν στην κατηγορία των χαμένων της παγκοσμιοποίησης.

Και σε όλο αυτό το οικονομικό πρόβλημα ήρθε να προστεθεί τα τελευταία χρόνια

πόλεμος και θρησκευτικές συγκρούσεις.

Ένα από τα αποτελέσματα όλων αυτών των προβλημάτων στη γειτονιά μας

είναι η τεράστια αύξηση των μεταναστευτικών ροών.

Η μεταναστευτική κρίση κινδυνεύει να γίνει στην Ευρώπη μια κρίση

μπροστά στην οποία η κρίση του ευρώ θα ωχριά,

και μια κρίση που θα μπορεί να τινάξει την Ευρώπη στον αέρα.

Η Ευρώπη χρειάζεται σίγουρα να δείξει αλληλεγγύη σε ανθρώπους που διώκονται.

Χρειάζεται να συζητήσει μια πιο δίκαιη κατανομή των βαρών.

Αλλά, χρειάζεται και μια τρίτη προϋπόθεση.

Και αυτή είναι ο αποτελεσματικός έλεγχος των εξωτερικών συνόρων

της Ευρώπης, γενικότερα, και της Ελλάδας, μιας που είναι στο σύνολο της Ευρώπης.

Έτσι, λοιπόν, με την κρίση αυτή τα τελευταία χρόνια,

φτάσαμε σε μια κατάσταση,

στην οποία η συμβίωση μας στο εσωτερικό της ΕΕ γίνεται δύσκολη.

Η δυσαρέσκεια διογκούται,

η αποδοχή του ευρωπαϊκού πολιτικού πειράματος μειώνεται συνεχώς.

Και γι' αυτό και αυτό καμιά φορά μοιάζει με μια συμβίωση,

αυτή την αποκάλεσα σε ένα βιβλίο που έγραψα πέρυσι

και κυκλοφόρησε σε διάφορες γλώσσες, «η δυστυχής ένωση»,

δηλαδή η Ευρώπη κινδυνεύει να καταντήσει μια συμβίωση σε μια πολυγαμική σχέση

στην οποία οι εταίροι μένουν μέσα,

όχι τόσο γιατί αγαπάνε ο ένας τον άλλον,

αλλά γιατί φοβούνται το κόστος του διαζυγίου,

ή γιατί φοβούνται να μείνουν μόνοι τους.

Θα μου πείτε ο φόβος κρατάει πολλούς γάμους.

Αλλά δεν νομίζω να είναι αρκετός για μια επιτυχημένη ευρωπαϊκή συμβίωση.

Και τώρα λίγα λόγια περί Ελλάδας.

Όπως ξέρετε, η Ελλάδα αποτελεί αναπόσπαστο, ελπίζω, κομμάτι

αυτού του ευρωπαϊκού πολιτικού πειράματος εδώ και πολλές δεκαετίες.

Η σχέση της Ελλάδας με την Ευρώπη υπήρξε δύσκολη, ενίοτε, πολύ επεισοδιακή.

Θα λεγα ότι οι άνθρωποι στην Ελλάδα, οι συμπολίτες μας,

αυτοί τουλάχιστον που θεωρούν

τη συμμετοχή μας στο πολιτικό πείραμα το ευρωπαϊκό, μια θετική εξέλιξη,

μπορεί να τους χωρίσει κανείς σε τρεις μεγάλες κατηγορίες.

Στην πρώτη κατηγορία ανήκουν οι συμπολίτες μας που πιστεύουν

ότι η Ευρώπη είναι σαν μια αγελάδα που την αρμέγεις όσο μπορείς περισσότερο.

Οι άνθρωποι αυτοί, συνήθως, έχουνε μια πολύ χαλαρή αντιμετώπιση

για το πώς εφαρμόζονται οι κοινοί κανόνες.

Οι οποιοιδήποτε κανόνες, είτε ελληνικοί είτε ευρωπαϊκοί.

Μια δεύτερη κατηγορία θεωρούν την Ευρώπη ως το ασφαλές αγκυροβόλι για ένα πλοίο,

το ελληνικό, το οποίο δείχνει συχνά ακυβέρνητο,

γιατί τα μέλη του πληρώματος τσακώνονται συνεχώς μεταξύ τους,

γιατί δεν αφήνουν τον καπετάνιο να πιάσει το τιμόνι,

γιατί ο καθένας έχει διαφορετική άποψη για το πού πρέπει να πάνε.

Και αυτό το συχνά ακυβέρνητο πλοίο είναι και αναγκασμένο

να ταξιδεύει σε πολύ δύσκολες θάλασσες.

Γιατί η γειτονιά της Ελλάδας είναι δύσκολη.

Έτσι, λοιπόν, σε αυτήν την κατηγορία, η Ελλάδα προσφέρει ένα αγκυροβόλι ασφαλές.

Υπάρχει και μια τρίτη κατηγορία, στην οποία ανήκουν λιγότεροι, νομίζω.

Αν και, πιστεύω, οι περισσότερο υποψιασμένοι.

Είναι αυτοί που θεωρούσαν από την αρχή τη συμμετοχή μας

στο ευρωπαϊκό πολιτικό πείραμα ως ένα πρόσθετο,

όχι το μόνο, ως ένα πρόσθετο μέσο για την επίτευξη ενός στόχου

που πάει πολύ πίσω, στην Ελληνική Επανάσταση, αν θέλετε, ή ακόμη πριν:

τη δημιουργία ενός σύγχρονου, ευρωπαϊκού κράτους στην Ελλάδα,

ενός κράτους δικαίου με ισχυρούς δημοκρατικούς θεσμούς,

με οικονομική ευημερία και κοινωνική αλληλεγγύη.

Προφανώς, οι τρεις αυτές κατηγορίες ήταν πάντοτε η μεγάλη πλειοψηφία

των Ελλήνων και Ελληνίδων.

Υπήρχαν, βέβαια, πάντοτε και οι άλλοι.

Οι άλλοι, οι οποίοι είτε για τους οποίους η Ευρώπη δεν λέει τίποτα,

δεν σήμανε ποτέ τίποτα,

ίσως γιατί η Ευρώπη αντιπροσωπεύει αυτό που ονομάζουν οι ίδιοι

«αστικές αξίες» και «αστική δημοκρατία», η οποία δεν τους ικανοποιεί.

Είτε γιατί μερικοί άλλοι φαντασιώνουν μια Ελλάδα σε ένα άλλο κομμάτι του κόσμου

που δεν είναι ακριβώς σαφές πού θα είναι αυτό.

Και βέβαια τα τελευταία χρόνια, με τη μεγάλη κρίση,

βγήκανε και οι ακραίοι εθνικιστές από τα σπήλαια.

Έτσι, λοιπόν, η κρίση αυτή στην Ευρώπη

αλλάζει τις εσωτερικές ισορροπίες εντός της χώρας.

Η Ελλάδα, δυστυχώς, κατάληξε τα τελευταία χρόνια να είναι το πιο προβληματικό μέλος,

σίγουρα της Ευρωζώνης, πιθανότατα ολόκληρης της Ευρωπαϊκής Ένωσης.

Και βέβαια το μεγάλο ερώτημα είναι, «Ποιος φταίει για όλα αυτά;»

Δεν έχω τον χρόνο, περίπου τρία λεπτά έχω ακόμα μπροστά μου,

για να σας απαντήσω σε αυτό το ερώτημα.

Θα σας το απαντήσω εμμέσως.

Πιστεύω ότι η διαχείριση της ελληνικής κρίσης των τελευταίων χρόνων

θα γίνει, γίνεται ήδη, αλλά πολύ περισσότερο στο μέλλον,

μάθημα που θα διδάσκεται σε ολοένα και περισσότερα πανεπιστήμια,

όχι μόνο της Ελλάδας, αλλά διεθνώς.

Διότι είναι ακριβώς το παράδειγμα μιας κρίσης

που λέει τι δεν πρέπει να κάνεις σε μια παρόμοια κρίση.

Και οι ευθύνες αφορούν όχι μόνο, για να είμαστε δίκαιοι,

στην πολιτική ηγεσία της χώρας και την κοινωνία μας γενικότερα,

αλλά αφορούν και στους ευρωπαίους εταίρους μας και στο Διεθνές Νομισματικό Ταμείο.

Είναι, δηλαδή, μια συνειδητοποίηση μιας μεγάλης, τεράστιας ευθύνης

για μια αποτυχημένη μέχρι σήμερα διαχείριση της κρίσης,

της οποίας βέβαια το κόστος είναι πάρα πολύ υψηλό.

Και φτάνω στο τέλος.

Τι κάνουμε από εδώ και πέρα;

Σίγουρα, η Ευρώπη πρέπει να αλλάξει, αν θέλει να ξεπεράσει την κρίση.

Ξέρω ότι στο TEDx αναμένεται ο ομιλητής ή η ομιλήτρια που θα έρθει εδώ

να κομίζει θετικό μήνυμα.

Χρειαζόμαστε αισιοδοξία.

Αν σας έφερνα μόνον θετικό μήνυμα, νομίζω θα σας κορόιδευα.

Αυτό που διακυβεύεται σήμερα στην Ευρώπη, είναι τεράστιο.

Υπάρχει, σίγουρα, η πιθανότητα να ξεπεράσει και αυτήν την κρίση η Ευρώπη

με περισσότερη ενότητα και αλλαγμένη.

Αλλά, ο κίνδυνος να βαλτώσει η Ευρώπη ή και να έχουμε ρήξεις

ή μερική διάλυση, είναι πραγματικά ορατός.

Και το πρώτο που ήθελα να σας πω σε όλους εσάς είναι ότι σκεφτείτε

ότι η επιτυχία του ευρωπαϊκού πολιτικού πειράματος είναι υπόθεση όλων μας,

είναι κάτι που αφορά άμεσα όλους εμάς και τα παιδιά μας.

Αν το πολιτικό πείραμα της Ευρώπης αποτύχει,

ένα από τα μεγαλύτερα θύματα της αποτυχίας θα είναι αυτή εδώ η χώρα.

Έτσι, λοιπόν, κάντε ό,τι μπορείτε, ως ενεργοί πολίτες της Ευρωπαϊκής ένωσης,

για να συμβάλετε, στο μέτρο του δυνατού,

ο καθένας και η καθεμιά για να πετύχει αυτό το ευρωπαϊκό πείραμα.

Και, τέλος, κάτι άλλο.

Σίγουρα, πρέπει να αλλάξει η Ευρώπη.

Αλλά πιστεύω ότι πριν αλλάξει η Ευρώπη, πρέπει να αλλάξουμε την Ελλάδα.

Πρέπει, επιτέλους, να 'μαστε ειλικρινείς, να κοιταχτούμε στον καθρέφτη,

να αναλάβουμε τις ευθύνες μας, να δούμε τι δεν πάει καλά σε αυτήν τη χώρα,

να προσπαθήσουμε να απελευθερώσουμε τη χώρα από τα δεσμά της.

Μόνον όταν θα αρχίσουμε να αλλάζουμε την Ελλάδα,

θα έχουμε αποκτήσει αξιόπιστο και σοβαρό λόγο για το πώς θα αλλάξει η Ευρώπη.

Σας ευχαριστώ.

(Χειροκρότημα)